Belgische Senaat

ZITTING 2011-2012

11 OKTOBER 2011

Wetsvoorstel tot wijziging van de kieswetgeving met het oog op de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde en de poolvorming per taalgroep in de kieskring Brussel

(Ingediend door de heer Bart Laeremans c.s.)

TOELICHTING

1. De huidige indeling in kieskringen, inzonderheid de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde, houdt geen rekening met de grondwettelijke indeling van het land in taalgebieden, gewesten en gemeenschappen, zoals deze bepaald wordt door de artikelen 1 tot 4 van de Grondwet.

Deze kieskring is derhalve strijdig met de Grondwet.

2. De wet van 13 december 2002 tot wijziging van het Kieswetboek en zijn bijlage heeft overal in het land provinciale kieskringen ingesteld, met uitzondering van de provincie Vlaams-Brabant. Het arrest nr. 73/2003 van het Arbitragehof heeft de regeling voor Vlaams-Brabant vernietigd. De kernoverwegingen van het arrest op dit punt zijn de overwegingen nummers. B.9.2 (over de vroegere situatie) en de overwegingen B.8.4, B.9.5 tot en met B.9.8 (over de nieuwe situatie en de toekomstige regeling).

— B.8.4 : « Doordat het aantal kandidaten dat wordt verkozen in de kieskringen Brussel-Halle-Vilvoorde en Leuven niet afhangt van de respectieve bevolkingscijfers van die kieskringen, wordt aan de kiezers en de kandidaten van twee van de kieskringen van het Rijk op discriminerende wijze de waarborg ontzegd waarin artikel 63 van de Grondwet voorziet. »

— B.9.2. : « Het Hof oordeelt, verwijzend naar zijn arrest nr. 90/94, dat, hoewel het handhaven van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde, in 1994, bestaanbaar kon worden beoordeeld met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, diezelfde bepalingen die handhaving op dat ogenblik niet vereisten, noch thans vereisen. »

— B.9.5. : « Door de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde te handhaven (terwijl elders provinciale kieskringen werden ingesteld) behandelt de wetgever de kandidaten van de provincie Vlaams-Brabant op een andere wijze dan de kandidaten van de andere provincies. »

— B.9.6. : « De maatregel gaat weliswaar uit van de bekommernis, die reeds in het arrest nr. 90/94 werd vastgesteld, om te zoeken naar een onontbeerlijk evenwicht tussen de belangen van de verschillende gemeenschappen en gewesten binnen de Belgische Staat. De gegevens van dat evenwicht zijn niet onveranderlijk. Het Hof zou evenwel in de plaats van de wetgever oordelen, indien het zou beslissen dat onmiddellijk een einde zou moeten worden gemaakt aan een situatie die tot op heden de goedkeuring van de wetgever had, terwijl het Hof niet alle problemen kan beheersen waaraan de wetgever het hoofd moet bieden om de communautaire vrede te handhaven. »

— B.9.7. : « In geval van behoud van provinciale kieskringen voor de verkiezing van de Kamer van volksvertegenwoordigers, kan een nieuwe samenstelling van de kieskringen in de vroegere provincie Brabant gepaard gaan met bijzondere modaliteiten die kunnen afwijken van degene die gelden voor de andere kieskringen, teneinde de gewettigde belangen van de Nederlandstaligen en de Franstaligen in die vroegere provincie te vrijwaren. »

3. Daar de provinciale kieskringen elders in het land niet werden vernietigd moet de wetgever optreden, hetzij om de provinciale kieskringen overal af te schaffen, hetzij om een provinciale kieskring Vlaams-Brabant op te richten.

4. Elke duurzame oplossing moet uitgaan van de noodzaak de grenzen van de taalgebieden, gewesten en provincies te eerbiedigen. Zo niet zouden de gemeenschappen in dit land niet op gelijke voet behandeld worden.

5. Aan alle hierboven gestelde grondwettelijke vereisten kan worden voldaan door de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde te splitsen (zowel voor Kamer, Senaat als voor Europees Parlement), volgens de taal-, gewest- en provinciegrens. Dit betekent dat de kieskring Halle-Vilvoorde bij de Vlaamse kieskring wordt gevoegd (voor Senaat en Europees Parlement) en dat voor de parlementsverkiezingen de provinciale kieskring Vlaams-Brabant wordt ingesteld (arrondissementen Leuven + Halle-Vilvoorde). Dit kan bij gewone wet, in wezen door wijziging van de tabel gevoegd bij artikel 87 van het Kieswetboek (Kamer van volksvertegenwoordigers), door aanpassing van artikel 87bis van het Kieswetboek (kieskringen Senaat) en artikel 9 van de wet 23 maart 1989 betreffende de verkiezingen van het Europese Parlement.

6. In het voorstel dat op 7 november 2007 werd goedgekeurd in de kamercommissie Binnenlandse Zaken, werd de apparenteringsregeling behouden. De Brusselse lijsten kunnen apparenteren, hetzij met de nieuwe kieskring Vlaams-Brabant, hetzij met Waals-Brabant (nooit met beide, zoals nu ook hetzij met Leuven, hetzij met Nijvel geapparenteerd kan worden, maar nooit met beide tegelijk).

Bij dit systeem kunnen bedenkingen worden geuit, met name omdat het aanleiding kan geven tot misbruik. Bovendien bestaat de vrees dat het systeem opnieuw zou worden uitgebreid tot het hele grondgebied van de oude provincie Brabant. Hierdoor zou elke Franstalige partij ertoe worden aangezet om opnieuw een aparte lijst in te dienen in Vlaams-Brabant, waarvoor vanuit Brussel intensief campagne zou gevoerd worden. Omgekeerd zouden ook de Vlaamse partijen opnieuw verplicht worden om lijsten in te dienen in Waals-Brabant.

Hierdoor zou het probleem BHV nog veel groter worden dan het vandaag al is. Het gaat hier niet om een hersenspinsel : in de voorstellen van koninklijk bemiddelaar Jean-Luc Dehaene die in april 2010 bekend raakten, was zo'n uitgebreide apparentering uitdrukkelijk voorzien. In plaats van een splitsing kregen we een uitbreiding van het probleem. In plaats van een splitsing kregen we een schijnsplitsing.

Om die reden valt er wat Brussel betreft veel te zeggen voor de invoering van een systeem van poolvorming van de stemmen per taalgroep, zoals dat vandaag reeds bestaat voor de verkiezingen van de Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het voorliggende wetsvoorstel voert deze poolvorming in. Dit impliceert vanzelfsprekend dat er voor de kamerverkiezingen in Brussel gewerkt wordt met eentalige lijsten. Het systeem bestaat er in dat, alvorens de zetels te verdelen over de lijsten in functies van de stemcijfers, de zetels worden omgeslagen over het totaal van de lijsten van elke taalgroep, opdat de stemmen op kleinere, versnipperde Nederlandstalige lijsten niet verloren zouden gaan. De nadelen van de evenredige vertegenwoordiging voor de kleinste partijen en de kleinste taalgroep, zeker wanneer de kandidaten daarvoor in verspreide slagorde opkomen, worden dus door dit systeem van poolvorming gecorrigeerd.

Dit is meteen ook een reactie op de formatienota van de heer Di Rupo van 4 juli 2011, waarin zowel de apparentering als de samenvoeging van lijsten werden uitgesloten. Dit zou tot gevolg hebben dat geen enkele Vlaamse kamerzetel nog kan behaald worden in Brussel, tenzij de Nederlandstalige partijen zouden opkomen met een eenheidslijst, wat een sterke electorale verarming zou betekenen.

Geen zinnig mens kan er tegen zijn dat de regeling die momenteel geldt voor de verkiezingen van de gewestparlementen (eentalige lijsten en poolvorming) wordt doorgetrokken naar de Kamerverkiezingen.

WETSVOORSTEL

TITEL I

Algemene bepaling

Artikel 1

Deze wet regelt een aangelegenheid als bedoeld in artikel 78 van de Grondwet.

TITEL II

Wijzigingen van het Kieswetboek

Art. 2

Artikel 87 van het Kieswetboek, vervangen bij de gewone wet van 16 juli 1993, wordt vervangen als volgt :

« Art. 87. — De verkiezingen voor de Kamer van volksvertegenwoordigers worden gehouden per kieskring. Elke provincie vormt een kieskring. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vormt eveneens een kieskring. De kieskringen worden ingedeeld in kieskantons, overeenkomstig de tabel gevoegd bij dit Wetboek. »

Art. 3

In de tabel, bedoeld in artikel 87 van het Kieswetboek, vervangen bij de wet van 13 december 2002, wordt het gedeelte dat betrekking heeft op de « kieskringen van Brussel-Halle-Vilvoorde, van Leuven (Vlaams-Brabant) en van Waals-Brabant » vervangen door de tabel als bijlage.

Art. 4

In artikel 115 van hetzelfde Wetboek, vervangen bij de wet van 5 juli 1976, gewijzigd bij de gewone wet van 16 juli 1993 en bij de wet van 13 december 2002 en gedeeltelijk vernietigd bij arrest nr. 73/2003 van 26 mei 2003 van het Arbitragehof en gewijzigd bij de wet van 13 februari 2007, worden de volgende wijzigingen aangebracht :

1º het tweede en derde lid worden opgeheven;

2º in het vijfde lid wordt de tweede zin opgeheven.

Art. 5

In hetzelfde Wetboek wordt een artikel 116/1 ingevoegd, luidende :

« Art. 116/1. — Voor de voordracht van kandidaten in de kieskring Brussel worden volgende beginselen in acht genomen :

§ 1. Elke kandidaat in de kieskring Brussel moet, in zijn verklaring van bewilliging, de taalgroep vermelden waartoe hij behoort. Hij blijft tot deze taalgroep behoren bij elke volgende verkiezing.

§ 2. De kandidaten van de Nederlandse taalgroep en de kandidaten van de Franse taalgroep worden op afzonderlijke lijsten voorgedragen.

§ 3. De voordracht van de kandidaten moet getekend zijn :

1º hetzij door ten minste vijfhonderd kiezers die tot dezelfde taalgroep behoren als de voorgedragen kandidaten

2º hetzij :

a) voor de eerste verkiezing, door ten minste twee leden van de Wetgevende Kamers die, in die Kamers, tot dezelfde taalgroep behoren als de voorgedragen kandidaten;

b) voor de volgende verkiezingen, door ten minste een aftredend lid van de Wetgevende Kamers dat tot de taalgroep van de voorgedragen kandidaten behoort.

§ 4. Een kandidaat mag niet voorkomen op meer dan één lijst voor een zelfde verkiezing.

De bewilligende kandidaat die het in het vorige lid gestelde verbod overtreedt, is strafbaar met de straffen bepaald bij artikel 202 van het Kieswetboek. Zijn naam wordt geschrapt van alle lijsten waarop hij voorkomt.

§ 5. Onverminderd het bepaalde in de tweede volzin van paragraaf 1, wordt de taalgroep van de kandidaten en van de kiezers die kandidaten voordragen, bepaald door de taal waarin hun identiteitskaart is opgemaakt of, wanneer zij in de twee talen is opgemaakt, door de taal van de specifieke vermeldingen op de identiteitskaart.

§ 6. De kandidaten mogen bij het hoofdbureau van de kieskring een bezwaarschrift indienen tegen de taalaanhorigheid van een of meer kiezers die een andere kandidaat van dezelfde taalgroep voordragen.

§ 7. De kiezers die kandidaten voordragen, moeten zijn ingeschreven in het bevolkingsregister van een gemeente die deel uitmaakt van het grondgebied van de kieskring, ten minste sinds de negentigste dag die aan de vastgestelde datum van de verkiezing voorafgaat. »

Art. 6

De artikelen 132 tot 137 van hetzelfde Wetboek, gewijzigd bij de wet van 5 juli 1976, bij de gewone wet van 16 juli 1993, bij het koninklijk besluit van 5 april 1994 en bij de wet van 13 december 2002 en gedeeltelijk vernietigd bij arrest nr. 73/2003 van 26 mei 2003 van het Arbitragehof, worden opgeheven.

Art. 7

In het opschrift van Hoofdstuk IVbis van hetzelfde wetboek worden de woorden « ,ongeacht of er lijstenverbinding is, » opgeheven.

Art. 8

In artikel 165bis van hetzelfde Wetboek, ingevoegd bij de wet van 13 december 2002 en gedeeltelijk vernietigd bij arrest nr. 73/2003 van 26 mei 2003 van het Arbitragehof, worden de inleidende zin en het 1º vervangen als volgt :

« Art. 165bis. — Worden, met uitzondering van hetgeen bepaald wordt in artikel 168bis inzake de kieskring Brussel, enkel toegestaan voor de rechtstreekse zetelverdeling :

1º voor de verkiezing van de Kamer van volksvertegenwoordigers, de lijsten die minstens 5 % van het algemeen totaal van de geldig uitgebrachte stemmen in de kieskring behaald hebben; ».

Art. 9

In het opschrift van Hoofdstuk V van hetzelfde wetboek worden de woorden « , bij afwezigheid van lijstenverbinding, » opgeheven.

Art. 10

Het opschrift van Hoofdstuk Vbis van hetzelfde Wetboek wordt vervangen als volgt :

« Hoofdstuk Vbis. Zetelverdeling voor de verkiezing van de Kamer van volksvertegenwoordigers in de kieskring Brussel. »

Art. 11

Artikel 168bis van hetzelfde Wetboek, vervangen bij de gewone wet van 16 juli 1993 en gewijzigd bij de wet van 13 december 2002, wordt vervangen als volgt :

« Art. 168bis. — Alvorens over te gaan tot de verdeling van de toe te wijzen zetels, worden de zetels omgeslagen over de groep van lijsten van kandidaten van de Nederlandse taalgroep en de groep van de lijsten van kandidaten van de Franse taalgroep op de manier aangeduid in volgend lid.

Het hoofdbureau van de kieskring Brussel stelt een kiesdeler vast door het totaal aantal geldige stembiljetten te delen door het aantal toe te wijzen zetels. Het deelt de totalen van de stemcijfers, respectievelijk behaald door de lijsten van kandidaten van de Nederlandse taalgroep en de lijsten van kandidaten van de Franse taalgroep, door deze deler en legt alzo voor iedere lijstengroep het kiesquotiënt vast, waarvan de eenheden het aantal behaalde zetels weergeven; de eventueel overblijvende toe te wijzen zetel wordt toegekend aan de lijstengroep waarvan het quotiënt de grootste breuk heeft. Bij gelijk breuk wordt de overblijvende zetel toegekend aan de lijstengroep met het hoogste kiescijfer.

Vervolgens worden aldus de voor elke groep behaalde zetels verdeeld over de kandidatenlijsten van de groep, op de wijze als aangegeven inde artikelen 167, 168, 172 en 173 van het Kieswetboek.

Worden enkel toegestaan voor deze zetelverdeling : de lijsten die minstens 5 % van het totaal van de geldig uitgebrachte stemmen in één taalgroep behaald hebben. »

Art. 12

De artikelen 168ter en 169quater van hetzelfde Wetboek worden opgeheven.

Art. 13

Hoofdstuk VI van hetzelfde Wetboek, dat de artikelen 169 tot 171 omvat, wordt opgeheven.

TITEL III

Wijzigingen van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing van het Europees Parlement

Art. 14

Artikel 9 van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing van het Europees Parlement, vervangen bij de gewone wet van 16 juli 1993, wordt vervangen als volgt :

« Art. 9. — De verkiezing van het Europees Parlement wordt gehouden op basis van de vier volgende kieskringen :

1º de Vlaamse kieskring die de administratieve arrondissementen omvat die tot het Vlaamse Gewest behoren;

2º de Waalse kieskring die de administratieve arrondissementen omvat die tot het Waalse Gewest behoren, met uitzondering van de gemeenten van het Duitse taalgebied;

3º de kieskring Brussel die het administratief arrondissement Brussel-Hoofdstad omvat;

4º de Duitstalige kieskring die de gemeenten van het Duitse taalgebied omvat. »

Art. 15

In artikel 10 van dezelfde wet, vervangen bij de gewone wet van 16 juli 1993 en gewijzigd bij de wetten van 5 maart 2004 en 27 maart 2006, worden de volgende wijzigingen aangebracht :

1º in paragraaf 1, derde lid, worden de woorden « de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » vervangen door de woorden « de kieskring Brussel »;

2º in paragraaf 3, derde lid, worden de woorden « de bevolking van het administratief arrondissement Halle-Vilvoorde en » opgeheven.

Art. 16

In artikel 12 van dezelfde wet, gewijzigd bij de gewone wet van 16 juli 1993, bij het koninklijk besluit van 11 april 1994 en bij de wet van 18 december 1998, worden de volgende wijzigingen aangebracht :

1º in paragraaf 3, vijfde lid, worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » vervangen door de woorden « kieskring Brussel »;

2º paragraaf 4 wordt opgeheven;

3º paragraaf 5 wordt hernummerd tot § 4.

Art. 17

In artikel 21, § 1, van dezelfde wet, vernietigd bij het arrest nr. 26/90 van het Grondwettelijk Hof van 14 juli 1990 en opnieuw opgenomen bij de gewone wet van 16 juli 1993, worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » telkens vervangen door de woorden « kieskring Brussel ».

Art. 18

In artikel 23, derde lid, van dezelfde wet, gewijzigd bij de gewone wet van 16 juli 1993, worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » vervangen door de woorden « kieskring Brussel ».

Art. 19

In artikel 24 van dezelfde wet, gewijzigd bij de gewone wet van 16 juli 1993, bij het koninklijk besluit van 11 april 1994 en bij de wetten van 18 december 1998 en 19 februari 2003, worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » telkens vervangen door de woorden « kieskring Brussel ».

Art. 20

In artikel 26, § 1, eerste en tweede lid, van dezelfde wet, gewijzigd bij de gewone wet van 16 juli 1993, worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » telkens vervangen door de woorden « kieskring Brussel ».

Art. 21

In artikel 34 van dezelfde wet, gewijzigd bij de gewone wet van 16 juli 1993 en bij de wet van 26 juni 2000, worden de volgende wijzigingen aangebracht :

1º in het eerste lid worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » vervangen door de woorden « kieskring Brussel »;

2º het vierde lid wordt opgeheven.

Art. 22

In artikel 35, tweede lid, van dezelfde wet, vervangen bij de gewone wet van 16 juli 1993, worden de woorden « kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde » vervangen door de woorden « kieskring Brussel ».

Art. 23

In het bij dezelfde wet gevoegde model van stembiljet II.d., vervangen bij de wet van 11 maart 2003, worden de woorden « Brussel-Halle-Vilvoorde » vervangen door het woord « Brussel ».

TITEL IV

Slotbepaling

Art. 24

De Koning brengt, binnen zestig dagen na de aanneming van deze wet, de overige bepalingen van het Kieswetboek en van de wet van 23 maart 1989 betreffende de verkiezing van het Europees Parlement in overeenstemming met de bepalingen van deze wet. Hij past ook de bijlagen van voormelde wetten aan teneinde deze in overeenstemming te brengen met de bepalingen van deze wet.

De besluiten genomen krachtens dit artikel moeten bij wet worden bekrachtigd.

27 juli 2011.

BIJLAGE

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT

PROVINCIE WAALS-BRABANT