4-910/1

4-910/1

Belgische Senaat

ZITTING 2007-2008

28 AUGUSTUS 2008


Wetsvoorstel tot wijziging van het Kieswetboek, met het oog op de invoering van het stemmen via internet voor de Belgen die in het buitenland verblijven

(Ingediend door de heer Alain Destexhe)


TOELICHTING


Dit voorstel neemt de tekst over van een voorstel dat reeds op 20 april 2007 in de Senaat werd ingediend (stuk Senaat, nr. 3-2425/1 - 2006/2007).

1. Hoe kan de Belg die in het buitenland verblijft stemmen ?

Sedert de wijziging van het Kieswetboek in 2003, kunnen Belgen die in het buitenland verblijven en die als kiezer ingeschreven zijn, stemmen bij de parlementsverkiezingen. Er is in het Kieswetboek een Titel IVbis « Stemming van de Belgen die in het buitenland verblijven » ingevoegd, die de praktische voorwaarden van de stemming vastlegt.

« Alle Belgen die ingeschreven zijn in de bevolkingsregisters die bijgehouden worden in de Belgische diplomatieke of consulaire beroepsposten in het buitenland en die voldoen aan de kiesbevoegdheidsvoorwaarden bedoeld in artikel 1, zijn onderworpen aan de stemplicht. De in het eerste lid bedoelde personen laten zich inschrijven als kiezer in de Belgische gemeente van hun keuze. » (1) .

Tijdens de parlementsverkiezingen van mei 2003, hebben de Belgen die in het buitenland verblijven en die ingeschreven zijn in het consulaire register van de ambassade, een document ontvangen waarin hun werd gevraagd of zij wensten te stemmen. Daartoe dienden zij een formulier in te vullen waarin zij hun keuze van gemeente kenbaar maakten, alsook de manier waarop zij wensten te stemmen.

Eens deze formaliteiten zijn afgehandeld, is de Belg die in het buitenland verblijft verplicht te stemmen.

Het Kieswetboek voorziet in vijf mogelijkheden :

— de persoonlijke stemming in een Belgische gemeente;

— de stemming bij volmacht in een Belgische gemeente;

— de persoonlijke stemming in de diplomatieke of consulaire beroepsposten;

— de stemming bij volmacht in de diplomatieke of consulaire beroepsposten;

— de stemming per briefwisseling.

2. Situatie in Frankrijk tijdens de parlementsverkiezingen van 2003

In Frankrijk, het land dat het grootste aantal Belgen herbergt die in het buitenland leven (ongeveer 150 000 personen, waarvan er 94 000 ingeschreven zijn in de bevolkingsregisters van de Belgische ambassade te Parijs), is er in december 2002 een eerste mailing vertrokken naar de 64 000 Belgen die oud genoeg en in staat waren om te stemmen.

30 177 in Frankrijk levende Belgen hebben deelgenomen aan de parlementsverkiezingen, wat overeenstemt met ongeveer één potentiële kiezer op twee. In Parijs alleen al hebben er 16 000 Belgen gestemd. Ongeveer 75 percent van de Belgen in Frankrijk hebben per briefwisseling gestemd, waarbij hun stembiljet bij de gekozen gemeente moest aankomen ten laatste op 18 mei.

Ruim duizend kiezers hebben op zaterdag 17 mei gestemd in de Belgische ambassade te Parijs, tussen 8 en 13 uur stipt. Hun stembiljetten zijn vervolgens in de diplomatieke koffer — een postzak verzegeld met waszegels — door een diplomaat naar het ministerie van Buitenlandse Zaken in Brussel gebracht, waar ze dan geteld zijn.

3. Het stemmen via internet en vertrouwelijkheid

Dit wetsvoorstel wil de Belgen die in het buitenland verblijven een bijkomende mogelijkheid geven om te stemmen.

Er zijn verschillende manieren om hierbij de vertrouwelijkheid te waarborgen, maar wij laten het aan de Koning over om hiervoor het procédé te bepalen, terwijl ook de regels vervat in de aanbeveling van het Comité van ministers van de Raad van Europa aan de lidstaten in acht worden genomen.

Met het oog op de vaststelling van de identiteit van de kiezer, kunnen we ons voorstellen dat de kiezer over een persoonlijke code beschikt, of nog over een chipkaart. Beide systemen garanderen zijn authenticatie en maken dubbel stemmen onmogelijk. Na authenticatie door middel van één van deze instrumenten, krijgt de kiezer een « token » — dat eigenlijk een willekeurig toegekend nummer bevat en de kieskaart vervangt — waarmee hij online kan stemmen, door op een virtueel stembiljet zijn stem uit te brengen.

4. Conclusies en voorstellen

Uit de statistieken blijkt dat voor de parlementsverkiezingen van 2003, de deelname op ongeveer 70 000 personen lag (van de 114 000 personen die ingeschreven waren) (2) .

Wij denken dat door het invoeren van het stemmen via internet de deelname aan de verkiezingen kan worden verhoogd.

Het stemmen via internet zou rechtstreeks kunnen geschieden vanaf ongeacht welke computer, of vanaf een computer die in een consulaat of een ambassade is geplaatst.

5. Voorbeelden uit het buitenland

De experimenten op het gebied van stemmen via internet zijn nog vrij beperkt en vinden vaak plaats op lokaal of regionaal niveau, maar ze zijn overtuigend en het systeem wordt steeds vaker toegepast.

Spanje

De Spanjaarden hebben het eerst via internet gestemd op lokaal niveau : in een 2 044 inwoners tellende stad van de provincie Avila, hebben 1 036 personen aan de verkiezingen deelgenomen. Dit is 58 % van de kiezers (verkiezingen in El Hoyo de Pinares, Spanje, maart 2003).

In het kader van dit proefproject hebben de burgers van bij hen thuis gestemd, of vanuit de vijftien stembureaus.

Frankrijk

De Fransen hebben het stemmen via internet uitgeprobeerd in 2003. « Adopté fin mars à la suite d'une proposition de loi du Sénat, le vote électronique pour l'élection du Conseil Supérieur des Français de l'étranger est entré en pratique le lundi 19 mai à midi (2003). Il concerne les Français expatriés aux États-Unis, soit 60 000 personnes (...). Le vote se déroule sur un espace réservé du site du ministère des Affaires étrangères. Les votants doivent utiliser le code et le mot de passe qui leur ont été envoyés au préalable, accompagnés de cet avertissement : « Attention le vote par correspondance électronique est simple mais irréversible. Un clic et vous avez voté » » (3) .

60 % van de kiezers hebben hun stemrecht op elektronische wijze uitgeoefend. Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft verklaard dat de Verenigde Staten werden gekozen omdat de graad van aansluiting op het internet bij de Franse in de VS wonende staatsburgers daar zeer hoog is.

Iedere ingeschreven kiezer heeft per post, naast de gewone kieslijsten, een nota ontvangen over het stemmen via internet, alsook een identificatiecode en een persoonlijk paswoord. Om online te stemmen, moet de internetgebruiker zich in verbinding stellen met een veilige site en zijn toegangscode gebruiken. Er was gedurende de hele operatie een technisch assistent bereikbaar per e-mail en per telefoon.

Een andere positieve ervaring in Frankrijk was de verkiezing op afstand, gedeeltelijk via internet, door de bedrijfsleiders (340 000 kiezers, alle kieswijzen samen, wat neerkomt op een kwart van de handelaars en bedrijfsleiders in Frankrijk), van hun vertegenwoordigers in de Kamers van Koophandel en Industrie.

Van 6 tot 12 juni 2006, werden 525 000 in het buitenland (Europa, Azië en Oceanië) verblijvende Fransen verzocht de helft van de leden van de Assemblée des Français de l'étranger (AFE) te vervangen. De 155 leden van de AFE worden voor zes jaar verkozen. Elke kiezer heeft een identificatiecode ontvangen om te kunnen stemmen en heeft een uit cijfers bestaand programma gebruikt dat de veiligheid van het systeem moest waarborgen.

Amper 14 000 kiezers (op 525 000) hebben echter bevestigd dat zij online zouden stemmen. Dit was te wijten aan een ingewikkelde inschrijvingsprocedure die veel kiezers heeft doen afhaken uit vrees voor bedrog.

Zwitserland

In het kanton Genève mogen de kiezers kiezen uit verschillende manieren om te stemmen : ze kunnen op de traditionele manier stemmen, per poststuk, of voor een aantal gemeenten ook via het internet op afstand. Iedere kiezer die op internet is aangesloten, kan op deze manier stemmen.

In het kanton Neuchâtel, is de stemming via internet met succes uitgeprobeerd tijdens de stemmingen van 25 september 2005 en van 27 november 2005.

In het kanton Zürich, heeft men met succes het stemmen via internet en per sms uitgeprobeerd in drie gemeenten, tijdens de stemming van 27 november 2005. Het betrof toen 24 % van de kiezers.

Groot-Brittannië

Groot-Brittannië is een van de Europese landen met een officieel tijdschema voor het invoeren van het elektronisch stemmen en het stemmen via internet.

St-Albans is één van de 30 proefplaatsen die de regering heeft aangewezen voor het e-voteproject bij de lokale verkiezingen in mei 2002. De inwoners hebben elektronisch gestemd door middel van hun telefoon, hun draagbare computer, hun pc via internet of in kieshokjes met een aanraakscherm.

Eveneens in mei 2002 hebben de kiezers van Liverpool en Sheffield via intranet, internet en sms gestemd. 41 % van de kiezers gaven de voorkeur aan elektronisch stemmen.

Centraal- en Oost-Europese landen

Op 4 maart 2007 werden de 940 000 Estse kiezers opgeroepen om het Riigikogu, hun parlement, te vernieuwen. Estland is het eerste land dat zijn burgers de mogelijkheid heeft geboden zich elektronisch uit te spreken bij nationale verkiezingen. In september 2006 had het Hooggerechtshof de geldigheid van het procédé met het gebruik van de elektronische identiteitskaart bevestigd.

De dag voor de verkiezingsdag hebben de Esten via het internet kunnen stemmen en zij die het niet gedaan hebben, konden op de traditionele wijze gaan stemmen. 3,4 % van de Esten hebben hun burgerplicht vervuld door via het internet te stemmen. De gekozen procedure is eenvoudig en binnen het bereik van elke Est die beschikt over een computer en een identiteitskaart met een chip, die sinds 2002 aan de Estse burgers wordt uitgereikt.

Eens men zich op de website bevindt, gebruikt men een eerste code om zich te identificeren. De chip van de identiteitskaart selecteert de kandidaten van de kieskring van de kiezer. Het enige wat men nog moet doen is zijn keuze bevestigen door een tweede code in te tikken, de code van de elektronische handtekening, die men samen met de elektronische identiteitsteitskaart krijgt en die de Esten al gebruiken om alle officiële administratieve documenten online te ondertekenen.

Ter voorkoming van de kritiek dat er druk kan worden uitgeoefend op iemand die van thuis uit of vanop de werkplaats stemt, staat de wet de kiezers toe hun stem, indien zij dat wensen, op de verkiezingsdag te corrigeren.

6. Aanbeveling van het ministercomité van de Raad van Europa aan de lidstaten betreffende de juridische, operationele en technische normen voor elektronisch stemmen (4)

(Aangenomen door het ministercomité op 30 september 2004, bij zijn 898e vergadering).

Die aanbeveling bepaalt dat :

— gelet op het toenemende gebruik van de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën in het dagelijks leven, de lidstaten rekening moeten houden met die ontwikkeling in hun democratische procedures;

— bepaalde lidstaten reeds gebruik maken van het elektronisch stemmen of het voorstellen om de deelname aan de verkiezingen en referenda te vergemakkelijken van al wie mag stemmen, vooral van burgers die in het buitenland wonen of verblijven;

— de verkiezingen moeten worden aangepast aan de ontwikkeling van de samenleving en aan het toenemende gebruik van de nieuwe technologieën voor communicatie en deelname aan het maatschappelijk leven teneinde de democratie te bevorderen;

— bij het elektronisch stemmen alle beginselen van democratische verkiezingen en referenda in acht moeten worden genomen; het moet even betrouwbaar en veilig zijn als democratische verkiezingen en referenda waarbij geen beroep wordt gedaan op elektronische middelen.

7. Technische aspecten

De technologie, gebaseerd op standaardprotocollen, die ruimschoots beschikbaar zijn op de markt, kan het democratische verloop van de stemming waarborgen :

— de geldigheid van de stemming wat betreft veiligheid, vertrouwelijkheid en controle van de doorgestuurde gegevens;

— het beginsel « een man = 1 stem », dat wil zeggen dat de kiezer wel degelijk uniek is en wel degelijk diegene is die hij beweert te zijn (zie de Europese richtlijn betreffende een gemeenschappelijk kader voor elektronische handtekeningen en de wetgeving van verscheidene Europese landen);

— het geheim van de stemming (zie de aanbeveling van het ministercomité);

— de mogelijkheid de stemming te controleren en te verifiëren, bijvoorbeeld om na te gaan dat het aantal uitgebrachte stemmen en het aantal kiezers gelijk zijn en dat de stemmen niet gewijzigd werden.

TOELICHTING BIJ DE ARTIKELEN

Artikel 2

We wensen een bijkomende keuzemogelijkheid te bieden aan de Belgen die in het buitenland wonen om te stemmen bij de parlementsverkiezingen. Het gaat om het invoeren van het stemmen via internet.

Een Belg die in het buitenland woont, maar zich op het tijdstip van de verkiezingen in België bevindt, kan op een plaats naar keuze aanloggen om te stemmen. Een Belg die in het buitenland woont kan dat doen van thuis uit, of op de diplomatieke of consulaire post.

Artikel 3

We laten de Koning vrij beslissen over de praktische organisatie van deze stemwijze. Hij dient evenwel rekening te houden met de aanbeveling van de Raad van Europa.

Het is belangrijk te bepalen wie de kiezers moet oproepen en binnen welke termijn dat moet gebeuren, voor alle verkiezingen en niet alleen bij vervroegde verkiezingen.

Met « vereiste middelen en informatie », bedoelen wij wat, in het raam van de op dat tijdstip gekozen technologie, de mogelijkheid biedt op een beveiligde wijze te stemmen (elektronische identiteitskaart zoals ze gebruikt werd bij de verkiezingen in Estland, codes, ...). Sommige van die middelen, zoals de elektronische identiteitskaart, kunnen voor verscheidene verkiezingen hergebruikt worden. Aangezien de technologie kan veranderen, vermelden we geen specifieke technologie; het komt de Koning toe dit nader te bepalen.

Het speciale bureau dat belast is met de organisatie van de verkiezingen van de Belgen die in het buitenland wonen, wordt geregeld in Afdeling 3 van Titel IVbis van het Kieswetboek « De persoonlijke stemming in de diplomatieke of consulaire beroepsposten ».

De Belg die in het buitenland woont kan, indien hij dat wenst, in een stembureau in het buitenland stemmen. In paragraaf 3 van die afdeling staat hoe dat stembureau is samengesteld.

Alain DESTEXHE.

WETSVOORSTEL


Artikel 1

Deze wet regelt een aangelegenheid als bedoeld in artikel 77 van de Grondwet.

Art. 2

Artikel 180, derde lid, van titel IVbis, Hoofdstuk I, van het Kieswetboek, ingevoegd bij de wet van 7 maart 2002, wordt aangevuld met de woorden « ofwel via internet ».

Art. 3

Dezelfde titel IVbis, hoofdstuk II, ingevoegd bij dezelfde wet, wordt aangevuld met een afdeling 6, met als opschrift « De stemming via internet », bestaande uit een artikel 180octies, luidende :

« Art. 180octies. — § 1. De Koning bepaalt de nadere regels voor de stemming via internet, die ervoor moeten zorgen dat de betrouwbaarheid en de veiligheid ervan gegarandeerd zijn.

De versleutelde stemmen moeten uiterlijk op het tijdstip van sluiting van de stembureaus op het grondgebied van het Koninkrijk het ministerie van Buitenlandse Zaken bereiken.

Met de versleutelde stemmen die het ministerie van Buitenlandse Zaken bereiken na het tijdstip bepaald in het vorige lid, wordt geen rekening gehouden.

§ 2. Het ministerie van Buitenlandse Zaken wordt ermee belast elke kiezer die aan de criteria van artikel 180, eerste lid, voldoet, minstens 10 dagen voor de dag van de verkiezing op te roepen en hem de vereiste middelen en informatie te verstrekken om te stemmen.

§ 3. De bepalingen waarin afdeling 3 van titel IVbis van het Kieswetboek « De persoonlijke stemming in de diplomatieke of consulaire beroepsposten » voorziet, zijn van toepassing.

§ 4. De Koning stelt de lijst op van de diplomatieke of consulaire beroepsposten waarin overeenkomstig artikel 90 één of meerdere stembureaus gevormd worden. ».

29 juli 2008.

Alain DESTEXHE.

(1) Kieswetboek, art. 180.

(2) Antwoord op een schriftelijke vraag van Alain Destexhe aan minister De Gucht, nr. 3-3062 van 20 juli 2005 : — Persoonlijke stemming of stemming bij volmacht in een Belgische gemeente : 21 070 ingeschreven kiezers (het is onmogelijk te zeggen hoeveel stembiljetten op deze manier zijn ontvangen, aangezien deze stembiljetten vermengd zijn met die van de Belgen die in België verblijven). — Persoonlijke stemming of stemming bij volmacht in de diplomatieke of consulaire posten : 16 102 ingeschreven kiezers en 14 111 ingediende kiesbiljetten. — Stemming per briefwisseling : 77 505 ingeschreven kiezers en 51 098 ingediende stembiljetten.

(3) Arnaud Devillard, « Les Français de l'étranger vont expérimenter le vote par Internet », 01net., http://www.01net.com/article/205094.html.