SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2021-2022 Zitting 2021-2022
________________
2 juin 2022 2 juni 2022
________________
Question écrite n° 7-1650 Schriftelijke vraag nr. 7-1650

de Els Ampe (Open Vld)

van Els Ampe (Open Vld)

au secrétaire d'État à la Digitalisation, chargé de la Simplification administrative, de la Protection de la vie privée et de la Régie des bâtiments, des Institutions culturelles fédérales, adjoint au Premier ministre

aan de staatssecretaris voor Digitalisering, belast met Administratieve Vereenvoudiging, Privacy en de Regie der gebouwen, de Federale Culturele Instellingen, toegevoegd aan de Eerste minister
________________
Clearview - Reconnaissance faciale - Vie privée - Police - Chiffres et tendances Clearview - Gezichtsherkenning - Privacy - Politie - Cijfers en tendensen 
________________
intelligence artificielle
police
protection de la vie privée
Centre pour enfants disparus
logiciel
droit à l'image
kunstmatige intelligentie
politie
eerbiediging van het privé-leven
Centrum voor Vermiste Kinderen
computerprogramma
beeldrecht
________ ________
2/6/2022Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 7/7/2022)
7/7/2022Antwoord
2/6/2022Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 7/7/2022)
7/7/2022Antwoord
________ ________
Aussi posée à : question écrite 7-1648
Aussi posée à : question écrite 7-1649
Aussi posée à : question écrite 7-1648
Aussi posée à : question écrite 7-1649
________ ________
Question n° 7-1650 du 2 juin 2022 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 7-1650 d.d. 2 juni 2022 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

En février 2020, il a été révélé, à la suite d'un piratage, que le logiciel de Clearview avait été utilisé en Belgique. Plusieurs pays ont été mentionnés par BuzzFeed. On apprenait aussi que la Belgique aurait obtenu un compte d'essai, sans qu'aucun service ni organisation ne soit précisé (cf. https://datanews.knack.be/ict/nieuws/audit streng voor politie die illegaal clearview ai gezichtsherkenning gebruikte/article news 1844585.html).

Plus d'un an plus tard, en août 2021, BuzzFeed a de nouveau évoqué le sujet, en précisant cette fois qu'il s'agissait de la police fédérale, qui a utilisé le logiciel «entre 101 et 500 fois». Le site a également souligné que cela avait eu lieu dans le cadre de la réunion d'Europol. Data News a alors pris contact avec la police fédérale, pour se voir répondre que personne n'avait connaissance de cette utilisation et qu'on n'envisageait pas de recourir à Clearview AI.

On sait entre-temps que ce n'était pas vrai. En réponse à plusieurs questions parlementaires posées entre autres par des membres de Vooruit, du CD&V, du PTB/PVDA, d'Ecolo/Groen, du Vlaams Belang et du PS, la ministre de l'Intérieur, Annelies Verlinden, a confirmé que la reconnaissance faciale – au demeurant illégale – avait bien été utilisée. Selon le journal Le Soir, il ne s'agirait que de tests (cf. https://datanews.knack.be/ict/nieuws/minister verlinden cd v federale politie gebruikte toch clearview ai software voor gezichtsherkenning/article news 1787557.html?cookie_check=1651050759).

Début septembre, soit une semaine après le démenti opposé à Data News, l'organe de contrôle de la police a mené une enquête interne sur la question et a constaté que le logiciel avait effectivement été utilisé pour un nombre restreint de consultations. Selon Le Soir, une enquête plus approfondie a démontré que des missions de recherche avaient également été effectuées, entre autres d'après des renseignements de Child Focus et dans le cadre de dossiers de l'étranger.

Clearview AI fournit un logiciel de reconnaissance faciale très pointu. L'entreprise revendique la détention d'une base de données contenant plus de trois milliards d'images avec lesquelles les services d'ordre peuvent découvrir l'identité de quelqu'un en quelques secondes (cf. https://datanews.knack.be/ict/nieuws/federale politie gebruikte gezichtsherkenningssoftware clearview honderd tot vijfhonderd keer update/article news 1771493.html).

Mais la technologie est aussi très controversée dans la mesure où Clearview tire ces images d'internet sans demander l'autorisation des personnes ou services concernés. C'est ainsi qu'elle indexe les photos de Facebook, Instagram, Linkedin et Twitter, une pratique qualifiée d'illégale par plusieurs autorités en matière de respect de la vie privée.

En février 2020, Buzzfeed avait déjà signalé que l'entreprise fournissait aussi des services à la police ou à des institutions belges. Le site se base pour cela sur une liste de login dévoilée. Clearview même avait à l'époque indiqué que sa base de données de clients avait été piratée.

Justification du caractère transversal de la question écrite : les différents gouvernements et maillons dans la chaîne de sécurité s'accordent sur les phénomènes à traiter en priorité au cours des quatre prochaines années. Ils sont définis dans la Note-cadre de Sécurité intégrale et dans le Plan national de sécurité pour la période 2022-2025, et ont été examinés lors d'une Conférence interministérielle à laquelle les acteurs de la police et de la justice ont également participé. Il s'agit dès lors d'une matière transversale partagée avec les Régions, dont le rôle principal se situe dans le volet préventif.

Je souhaite dès lors vous poser les questions suivantes :

1) Dans quel contexte la police fédérale a-t-elle eu recours à Clearview AI ? Des paiements ont-ils été effectués à l'entreprise Clearview AI ? Si oui, pour quels services et pour quels montants ?

2) Des appariements réalisés à l'aide de Clearview AI ont-ils été utilisés dans des dossiers pénaux ou des dossiers d'information judiciaire ? Si oui, quelle répercussion cela a-t-il sur la régularité de ces dossiers ?

3) Pouvez-vous confirmer que les images de Belges utilisées par Clearview ont été effacées ? Si la confirmation ne peut en être apportée, dispose-t-on d'indications selon lesquelles les images utilisées sont toujours dans leur système ? Les personnes concernées savent-elles que leur image a été utilisée sans autorisation ? Que comptez-vous entreprendre pour mettre un terme à la collecte illicite de données biométriques ?

4) Selon le journal Le Soir, une enquête a révélé que des missions de recherche avaient été effectuées entre autres d'après des renseignements de Child Focus et dans le cadre de dossiers de l'étranger. Selon vous, que sait Child Focus de l'utilisation de Clearview ? Des accords ont-ils été conclus ?

5) Pouvez-vous préciser quelles autres organisations publiques ont également eu recours au logiciel de reconnaissance faciale controversé ? Quels accords financiers ont été conclus avec Clearview AI ?

6) Quelles mesures comptez-vous prendre pour veiller à ce qu'à l'avenir, il ne soit pas possible de recourir ainsi aux services de Clearview AI et d'autres entreprises similaires ? Quels sont vos projets à cet égard et quelles sont les mesures déjà mises en œuvre ?

7) Selon vous, quels sont les risques et les avantages de l'utilisation d'un logiciel de reconnaissance faciale ? Estimez-vous que les avantages l'emportent sur les inconvénients ou inversement ? Selon vous, quelles sont les raisons qui ont poussé la police fédérale à recourir au logiciel ?

8) Les comptes des personnes qui ont utilisé le logiciel pour effectuer des recherches sont-ils toujours actifs ? Pourriez-vous indiquer le nombre de comptes créés auprès de Clearview AI par des institutions publiques belges ? Combien d'entre eux sont encore actifs actuellement ?

 

In februari 2020 lekte via een hack uit dat in België de software van Clearview werd gebruikt. BuzzFeed maakte melding van verschillende landen en België, zonder verduidelijking welke dienst of organisatie, zou een trial account hebben gekregen (cf. https://datanews.knack.be/ict/nieuws/audit-streng-voor-politie-die-illegaal-clearview-ai-gezichtsherkenning-gebruikte/article-news-1844585.html).

Meer dan een jaar later, in augustus 2021, schreef BuzzFeed opnieuw over het onderwerp, deze keer met de verduidelijking dat het om de federale politie zou gaan die de software «101 tot 500 keer» had gebruikt. De site schreef toen ook dat dat in het kader van de Europol bijeenkomst gebeurde. Data News nam toen contact op met de federale politie, maar daar klonk het toen dat men geen weet had van het gebruik, en dat er geen plannen waren om Clearview AI te gebruiken.

Dat bleek een leugen. In antwoord op enkele parlementaire vragen van onder meer Vooruit, CD&V, PVDA-PTB, Ecolo, Groen, Vlaams Belang en PS bevestigt minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden nu dat de illegale gezichtsherkenning toch werd gebruikt. Het zou volgens Le Soir enkel zijn gegaan om testen (cf. https://datanews.knack.be/ict/nieuws/minister-verlinden-cd-v-federale-politie-gebruikte-toch-clearview-ai-software-voor-gezichtsherkenning/article-news-1787557.html?cookie_check=1651050759).

Het controleorgaan van de politie deed begin september, een week na de ontkenning tegenover Data News, een intern onderzoek naar de kwestie en stelde vast dat de software wel degelijk voor een beperkt aantal consultaties werd gebruikt. Verder onderzoek toonde volgens Le Soir aan dat er ook onder meer op aangeven van Child Focus en met dossiers uit het buitenland zoekopdrachten werden uitgevoerd.

Clearview AI levert gezichtsherkenningssoftware die zeer ver gaat. Het bedrijf claimt een database te hebben van meer dan drie miljard beelden waarmee ordediensten in seconden de identiteit van iemand kunnen achterhalen (cf. https://datanews.knack.be/ict/nieuws/federale-politie-gebruikte-gezichtsherkenningssoftware-clearview-honderd-tot-vijfhonderd-keer-update/article-news-1771493.html).

Maar de technologie is zeer controversieel want Clearview haalt die beelden gewoon van het internet zonder toestemming van de betrokkenen of de betrokken diensten. Zo indexeert het foto's van Facebook, Instagram, Linkedin en Twitter, een praktijk die al door verschillende privacyautoriteiten als illegaal is bestempeld.

BuzzFeed schreef in februari 2020 al dat het bedrijf ook diensten aan Belgische politie- of overheidsdepartementen leverde. Het baseert zich daarvoor op een gelekte loginlijst. Clearview zelf gaf toen toe dat haar klantendatabase werd gehackt.

Wat het transversaal karakter van de schriftelijke vraag betreft: de verschillende regeringen en schakels in de veiligheidsketen zijn het eens over de fenomenen die de komende jaren prioritair moeten worden aangepakt. Die staan gedefinieerd in de Kadernota Integrale Veiligheid en het Nationaal Veiligheidsplan voor de periode 2022-2025 en werden besproken tijdens een Interministeriële Conferentie, waarop ook de politionele en justitiële spelers aanwezig waren. Het betreft dus een transversale aangelegenheid met de Gewesten waarbij de rol van de Gewesten vooral ligt in het preventieve luik.

Graag had ik dan ook volgende vragen voorgelegd:

1) In welke context werd gebruik gemaakt van Clearview AI door de federale politie? Zijn er ook betalingen verricht aan het bedrijf Clearview AI? Zo ja, voor welke diensten en voor hoeveel?

2) Is er gebruik gemaakt van via Clearview AI gemaakte matches in strafzaken, of gebruik in opsporingsdossiers? Zo ja, welke impact heeft dit op de rechtmatigheid van deze zaken?

3) Kan u bevestigen dat de door Clearview gebruikte beelden van Belgen gewist werden? Indien dit niet bevestigd kan worden, zijn er aanwijzingen dat de gebruikte beelden nog steeds in hun systeem zitten? Weten de betrokken personen dat hun beeltenis zonder toestemming gebruikt werd? Wat gaat u ondernemen om de onrechtmatige verzameling van biometrische gegevens een halt toe te roepen?

4) Onderzoek toonde volgens Le Soir aan dat er ook onder meer op aangeven van Child Focus en met dossiers uit het buitenland zoekopdrachten werden uitgevoerd. In hoeverre is Child Focus volgens u op de hoogte van het gebruik van Clearview? Werden er afspraken gemaakt?

5) Zou u kunnen illustreren welke andere publieke organisaties er verder gebruik gemaakt hebben van de omstreden gezichtsherkenningssoftware? Hoeveel waren er dit en in welke periode? Welke financiële afspraken zijn er gemaakt met Clearview AI?

6) Welke stappen gaat u ondernemen om te zorgen dat er in de toekomst niet zomaar gebruik kan worden gemaakt van Clearview AI en soortgelijke bedrijven? Welke plannen heeft u reeds in de steigers staan hierrond en welke zijn reeds uitgevoerd?

7) Zou u kunnen meedelen wat volgens u de gevaren van gezichtsherkenningssoftware zijn? Wat zijn volgens u de voordelen hiervan? Bent u van mening dat de voordelen opwegen tegen de nadelen of omgekeerd? Wat was volgens u de beweegreden die de federale politie gebruikte om de software in te zetten?

8) Zijn de accounts van diegenen die gebruik maakten van de software om opsporingen te doen nog steeds actief? Zou u kunnen meedelen hoeveel accounts er aangemaakt werden bij Clearview AI door Belgische publieke instellingen? Hoeveel daarvan zijn er op dit ogenblik nog actief?

 
Réponse reçue le 7 juillet 2022 : Antwoord ontvangen op 7 juli 2022 :

1), 2) & 3) Une enquête générale a été menée par les autorités de supervision des États membres de l’Union européenne (UE) (pour la Belgique, il s’agit de l’Organe de contrôle de l’information policière – COC) afin de vérifier les informations livrées par ces communiqués de presse et de savoir si la technologie de reconnaissance faciale (Facial Recognition Technology, ci-après «FRT») est effectivement utilisée. Cette enquête a révélé qu’aucune autorité de contrôle nationale n’avait connaissance de l’utilisation officielle de la FRT par les services de police des États membres concernés, en ce compris en Belgique.

L’enquête du COC est clôturée depuis le 19 mai 2020. Sur la base des informations actuellement disponibles, le COC confirme qu’il n’y a pas eu connaissance, au sein de la police fédérale, de l’utilisation ni de l’intention d’utilisation de logiciels de reconnaissance faciale dans les services de police par le biais d’une société privée étrangère comme Clearview AI ou tout autre société privée. La police fédérale est bien consciente de la nécessité d’une base juridique plus solide pour pouvoir utiliser cette technologie de reconnaissance faciale.

Un rapport de suivi du COC peut également être consulté sur son site web (https://www.controleorgaan.be/files/DIO21006_Toezichtrapport_Clearview_N_00050443.pdf).

Enfin, l’Autorité de protection des données m’a informé du fait que compte tenu des initiatives nationales et européenne citées précédemment et du fait qu’elle ne possède aucune indication que les services relevant de sa compétence de surveillance auraient utilisé Clearview Al, elle n’a pas encore mené d’enquête distincte sur la société Clearview AI.

4) & 5) L’Autorité de protection des données ne dispose pas d’une liste d’organisations qui recourent à ce logiciel. Elle n’a pas non plus reçu de plaintes ou de demandes de médiation en matière de reconnaissance faciale.

6) Le règlement général sur la protection des données (RGPD) ne prévoit pas d’interdiction des logiciels de reconnaissance faciale en tant que tels.

On y trouve toutefois une interdiction de principe en ce qui concerne le traitement de données biométriques à la seule fin d’identifier une personne ainsi que l’article 9.2. Le RGPD donne une énumération limitative des exceptions à cette interdiction (par exemple lorsqu’une personne concernée a donné son consentement explicite). L’autorisation du logiciel de reconnaissance faciale dépend donc en premier lieu du fait qu’il soit ou non utilisé dans un contexte dans lequel le motif d’exception à l’interdiction de principe du traitement de données biométriques peut être invoqué.

S’il existe un motif d’exception, tous les autres principes du RGPD – notamment le fait qu’un traitement de données doit être proportionné et que celui-ci n’est autorisé que si l’objectif visé ne peut être atteint à l’aide de techniques moins intrusives – doivent en outre être respectés.

Ces dernières années, plusieurs initiatives ont été lancées par différentes institutions européennes afin d’encadrer l’utilisation de l’intelligence artificielle, en ce compris dans le cadre des technologies de la reconnaissance faciale.

7) L’utilisation de la FRT constitue effectivement une utilisation de l’intelligence artificielle potentiellement à haut-risque pour laquelle un cadre juridique clair et des mesures supplémentaires, notamment au regard de la valeur et de l’impartialité de ces systèmes, sont nécessaires afin d’assurer le respect des droits fondamentaux. Les principes garantissant la protection des données à caractère personnel ainsi que celle des droits et libertés fondamentaux de manière générale, doivent toujours être scrupuleusement respectés.

Dans certains endroits comme les aéroports, ou lors de certaines manifestations – je pense particulièrement aux événements de masse présentant des risques d’attentat – ou lors d’enquêtes pénales, il est évident que la technologie de la reconnaissance faciale est susceptible d’offrir une aide précieuse aux services de sécurité ou à la police. Mais en raison des dérives potentielles et des risques pour les droits cités précédemment, un cadre légal me semble indispensable pour réguler l’utilisation de cette technologie.

8) Je vous renvoie au rapport du COC.

1), 2) & 3) De toezichthoudende autoriteiten van de EU-lidstaten (voor België is dit het Controleorgaan op de politionele informatie – COC) hebben een algemeen onderzoek ingesteld om de in deze persberichten verstrekte informatie te verifiëren en na te gaan of daadwerkelijk gebruik wordt gemaakt van gezichtsherkenningstechnologie (hierna «FRT» genoemd). Uit dit onderzoek bleek dat geen enkele nationale toezichthoudende autoriteit op de hoogte was van het officiële gebruik van FRT door de politiediensten van de betrokken lidstaten, waaronder België.

Het onderzoek van het Police Information Review Body (hierna «PIRB» genoemd) werd op 19 mei 2020 afgesloten. Op basis van de thans beschikbare informatie bevestigt het COC dat er bij de federale politie geen kennis is van het gebruik of de bedoeling om gezichtsherkenningssoftware bij de politiediensten te gebruiken via een buitenlandse particuliere onderneming zoals Clearview AI of een andere particuliere onderneming. De federale politie is zich terdege bewust van de behoefte aan een sterkere rechtsgrondslag voor het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie.

Een vervolgverslag van het COC is ook te vinden op haar website (https://www.controleorgaan.be/files/DIO21006_Toezichtrapport_Clearview_N_00050443.pdf).

Ten slotte heeft de Gegevensbeschermingsautoriteit mij meegedeeld dat zij, gelet op de bovengenoemde nationale en Europese initiatieven en het feit dat zij geen aanwijzingen heeft dat de diensten die onder haar toezichthoudende bevoegdheid vallen, gebruik hebben gemaakt van Clearview Al, nog geen afzonderlijk onderzoek heeft ingesteld naar de onderneming Clearview AI.

4) & 5) De Gegevensbeschermingsautoriteit beschikt niet over een lijst van organisaties die deze software gebruiken. Zij heeft ook geen klachten of bemiddelingsverzoeken in verband met gezichtsherkenning ontvangen.

6) De algemene verordening gegevensbescherming (AVG) bevat geen verbod op gezichtsherkenningssoftware als zodanig.

Er is echter een principieel verbod op de verwerking van biometrische gegevens met als enig doel de identificatie van een persoon en artikel 9, lid 2. De AVG voorziet in een beperkte lijst van uitzonderingen op dit verbod (bijvoorbeeld wanneer een betrokkene uitdrukkelijk toestemming heeft gegeven). De toelating van software voor gezichtsherkenning hangt dus in de eerste plaats af van de vraag of zij wordt gebruikt in een context waarin de uitzonderingsgrond op het verbod om biometrische gegevens te verwerken in beginsel kan worden ingeroepen.

Als er een uitzonderingsgrond is, moeten ook alle andere beginselen van de AVG – zoals het feit dat gegevensverwerking evenredig moet zijn en alleen is toegestaan als het beoogde doel niet met minder indringende technieken kan worden bereikt – in acht worden genomen.

De afgelopen jaren zijn door verschillende Europese instellingen initiatieven gelanceerd om het gebruik van kunstmatige intelligentie te reguleren, onder meer in de context van technologieën voor gezichtsherkenning.

7) Het gebruik van FRT is inderdaad een gebruik van kunstmatige intelligentie waaraan grote risico’s kunnen verbonden zijn en waarvoor een duidelijk juridisch kader en aanvullende maatregelen, met name ten aanzien van de waarde en de onpartijdigheid van deze systemen, noodzakelijk is om de eerbiediging van de grondrechten te waarborgen. De beginselen die de bescherming van persoonsgegevens en van de fundamentele rechten en vrijheden in het algemeen waarborgen, moeten steeds nauwgezet in acht worden genomen.

Op bepaalde plaatsen, zoals luchthavens, of tijdens bepaalde evenementen – ik denk met name aan massa-evenementen waarbij gevaar voor aanslagen bestaat – of bij strafrechtelijk onderzoek, ligt het voor de hand dat gezichtsherkenningstechnologie de veiligheidsdiensten of de politie waardevolle hulp kan bieden. Maar vanwege het potentiële misbruik en de risico’s voor de hierboven genoemde rechten lijkt mij een wettelijk kader van essentieel belang om het gebruik van deze technologie te reguleren.

8) Ik verwijs u naar het COC-rapport.