Belgische Senaat

ZITTING 2012-2013

9 JULI 2013

Voorstel van resolutie ter bescherming en behoud van het noordpoolgebied

(Ingediend door de heer Bert Anciaux c.s.)

TOELICHTING

Nergens is de klimaatsverandering zo zichtbaar als in het noordpoolgebied. Hier slaan de gevolgen van de klimaatopwarming, resultaat van een onbeheersbare industrialisering in vooral rijke landen, extra hard toe, met indrukwekkende maar tegelijk beangstigende effecten : nooit was de ijskap zo klein, nog maar half zo groot als het gemiddelde tussen 1979 en 2000 en tegelijkertijd flinterdun. In de zomer van 2012 kromp de Arctische ijsplaat tot 3,4 miljoen vierkante meter; dat is achttien procent kleiner dan het vorig gemeten negatief record van 2007. De vaststellingen komen onder andere uit het onderzoek van het National Snow and Ice Data Center (NSIDC) en uit de jaarlijkse stand van zaken van het United Nations Evironmental Program (UNEP), het milieuprogramma van de Verenigde Naties. Tot voor kort voorspelde men een volledig afsmelten van de ijskap tegen 2070, maar dat lijkt nu veel sneller te gaan.

Deze ontwikkelingen beïnvloeden eerst en vooral het locale ecosysteem en het (over)leven van de vier miljoen inwoners in het noordpoolgebied. Vooral de inheemse volkeren, met hun traditionele en zeer gespecialiseerde levensstijl, lijden sterk onder deze bruuske klimaatsverandering. De bedreiging van de levensnoodzakelijke biodiversiteit weegt zwaar, omdat onder andere poolberen, walrussen en zeehonden hun natuurlijke biotoop verliezen.

Daarenboven sorteert het afsmelten van de ijskappen ook wereldwijd negatieve en gevaarlijke effecten. Het poolijs speelt immers een kritieke rol in het regelen van het klimaat op aarde. De Noordpool draagt juist daarom het predicaat « airco » van de aarde. De cruciale straalstroom — de winden van het westen naar het oosten die de grens vormen tussen het koude noordpoolgebied en de warmere gebieden verder naar het zuiden — lijkt af te nemen, schuift op naar het noorden en hapert.

Als gevolg van de omschakeling van enorme gebieden met reflecterend wit ijs naar het absorberend donkerblauwe van de diepzee, worden gigantische hoeveelheden warmte opgenomen. Die warmte verdwijnt dan weer in de atmosfeer als de winter terugkeert, met catastrofale en ontregelende invloed op ons klimaat.

De gevolgen worden almaar meer zichtbaar en voelbaar. De strenge en hardere winters en de steeds meer voorkomende extreme weerspatronen maken de impact van het verdwijnen van de poolkappen duidelijk voor iedereen. Geologen en meteorologen toonden aan dat het smelten van de Arctische gletsjers, ijskappen en de Groenlandse ijsvlakten bijdroegen aan de 40 % wereldwijde stijging van het zeeniveau tussen 2003 en 2008. Verschillende kuststeden en eilandstaten worden daardoor in hun voortbestaan bedreigd.

Het smelten van het poolijs is dus een zichzelf versterkend, accumulerend proces. Het noordpoolijs bevat bovendien nog een andere klimaattijdbom. De permafrost bevat enorme hoeveelheden methaan en CO₂, die geleidelijk aan vrijkomen en een aanwijsbare stijging van de mondiale temperatuur met 0,4 tot 0,8 graden veroorzaken. Alsof dat nog niet volstaat, dreigen we op ecologisch vlak in een onomkeerbare neerwaartse spiraal terecht te komen. Het verdwijnen van de ijskappen maakt namelijk de ontginning van de voordien onbereikbare gas- en olievelden mogelijk. De raffinage en verbranding daarvan zal de aarde nog verder opwarmen. Volgens een US Geological Survey uit 2009 bevat het noordpoolgebied 13 % van de niet-ontdekte olie- en 30 % van de niet-gasvoorraden.

Nogal wat milieuexperts stellen dat de ontginning van gas en olie uit het noordpoolgebied onverantwoorde risico's met zich brengt. Het noordpoolgebied is onherbergzaam en de weersomstandigheden zijn er bijzonder heftig. Het risico op ongevallen is er vele malen groter en de middelen om daaraan te verhelpen vele malen kleiner. Mocht er in het noordpoolgebied een ernstig olielek zijn, dan bestaat daar simpelweg geen werkbare aanpak voor. Ter herinnering : de ramp met de Deep Water Horizon op 20 april 2010 in de Golf van Mexico. Het bestrijden van deze milieuramp vond plaats bij goede weersomstandigheden en met behulp van alle mogelijk denkbare technologie, toch duurde het drie maanden alvorens enige voortgang werd gemaakt en er lekten maar liefst vijf miljoen vaten olie vooraleer het een lek werd gestopt.

Het Britse Environmental Audit Commitee, bestaande uit parlementsleden, waarschuwt in een omstandig rapport over de grote gevaren van oliewinning in het noordpoolgebied, met een aanbeveling om olieboring in dit gebied te verbieden tot er betere veiligheidsmaatregelen bestaan.

Verschillende oliebedrijven zoals Shell, het Noorse Statoil en Conoco Phillips schortten intussen ook hun plannen op om in het noordpoolgebied te gaan boren. De strenge reactie van de Amerikaanse overheden op het geklungel van Shell in het noordpoolgebied, waarbij het bedrijf verschillende inbreuken op de milieuwetgeving pleegde en waarbij er een boordplatform op drift sloeg, temperde — gelukkig maar — het enthousiasme bij de olieproducenten. Ze beseffen over onvoldoende garanties te beschikken om milieurampen te voorkomen en te bedwingen. De financiële en strafrechtelijke risico's werden hen te groot. Deze bedrijven blijven echter sterk lobbyen om de strenge milieu- en veiligheidsregelingen en -restricties te versoepelen.

Door het smelten van het noordpoolijs komen er ook nieuwe internationale scheepvaartroutes beschikbaar. Men berekende dat de reistijd tussen de Atlantische en de Stille oceaan kan verminderen met een derde wanneer men via een noordelijke zeeroute kan varen in plaats van langs het Panama Kanaal. Dit biedt zeker grote voordelen voor de globale en regionale economie, maar houdt ook ernstige risico's in voor het toch al bijzonder fragiele ecosysteem in de Noordpool. De combinatie van onherbergzaamheid en extreme weersomstandigheden verhoogt de kans op ongelukken. De uitstoot van zwart roet veroorzaakt een uitermate katalyserend effect op het smelten van de ijskappen. Roet blijkt immers de tweede meest opwarmende factor na CO₂. Vooral de uitstoot ervan in ijsgebieden richt grote schade aan. Het vermindert de weerkaatsende functie van deze witte vlaktes sterk, waardoor ze meer hitte opnemen.

Meer open water in het gebied zwengelt ook de overbevissing aan. Men beschikt echter over erg weinig wetenschappelijke informatie met betrekking tot het effect van opwarmende oceanen op het wereldwijde mariene ecosysteem.

Het verhoogde geopolitieke en economische belang van de Noordpool vormt ook een potentiele bron voor nieuwe conflicten. Ter illustratie kan een Russische expeditie van augustus 2007 gelden, waarbij een Russische vlag werd gepland op de zeebodem van de Noordpool. En wat te denken van de groeiende interesse van niet-Arctische landen zoals China, een land dat tegenwoordig met een eigen ijsbreker het gebied doorkruist.

De landen in het noordpoolgebied lijken ook nog eens in relatief goede verstandhouding hun belangen te ontwikkelen. Men wil samenwerken om de rijke mineralen en gassen te ontgingen, eerder dan te ruziën over de grondstoffen die men (nog) niet bezit. Daartoe werd in 1996 de Arctische Raad opgericht, een intergouvernementeel forum met acht landen uit het noordpoolgebied dat gericht is op samenwerking en coördinatie over een gezamenlijk beleid voor het noordpoolgebied. Na het incident met de Russische vlag ondertekenden 5 landen rond de Noordelijke IJszee (Canada, Denemarken, Noorwegen, Rusland, de Verenigde Staten) in 2008 in de Ilulissat- verklaring een engagement waarin ze verklaarden zich inzake de territoriale ontwikkelingen te houden aan bestaande internationale afspraken.

VOORSTEL VAN RESOLUTIE

De Senaat,

A. verwijst naar de resolutie nr. 53-1000/7 — 2010/2011 van de Kamer van volksvertegenwoordigers van 19 mei 2011 over de bescherming van het noordpoolgebied;

B. verwijst naar de resolutie van het Europees Parlement van 9 oktober 2008 over het beheer van het noordpoolgebied en naar de resolutie van het Europees Parlement van 20 januari 2011 over een duurzaam EU beleid voor het hoge noorden;

C. verwijst naar de mededeling « De Europese Unie en het noordpoolgebied » (COM/2008/0763) van de Europese Commissie en naar het opvolgingsrapport (COM/2012/0183);

D. gezien de rapporten van het UNEP en het National Snow and Ice Data Center (NSIDC) waaruit blijkt dat de ijskap van Noordpool kleiner is dan ooit; met name minder dan de helft van de gemiddelde oppervervlakte tussen 1979 en 2000;

E. gezien de gevolgen van de klimaatverandering in het noordpoolgebied vooral veroorzaakt worden door invloeden van buiten het gebied;

F. gezien het afsmelten van de ijskappen onoverkomelijke gevolgen zal hebben voor het milieu in andere delen van de planeet;

G. gezien de vaststelling van het US Geological Survey (2009) dat het noordpoolgebied 13 % van de onontdekte olievoorraden en 30 % van de gasvoorraden zou bevatten;

H. wijst op het rapport van de Britse Environmental Audit Commitee en op de grote risico's van olieboringen in het gebied, aangezien er momenteel geen scenario is om een ramp op de schaal als die van Deep Water Horizon in de golf van Mexico aan te pakken;

I. gezien de Kiruna Verklaring van 15 mei 2013 waarin de leden van de Arctische Raad enkele sterke engagementen hebben genomen inzake de bescherming en de exploitatie van het noordpoolgebied;

J. stelt vast dat het noordpoolgebied momenteel door geen enkel specifiek rechtsinstrument, dat tegelijkertijd multilateraal, wereldwijd en bindend is, wordt beschermd, onder andere omdat er nooit werd verwacht dat het commercieel (bijvoorbeeld scheepvaart, en brandstofwinning, visserij, ...) zou worden geëxploiteerd;

K. aangezien de traditionele levensstijl en het levensonderhoud van de inheemse volken omwille van de klimaatsopwarming en de economische exploitatie sterk onder druk zou komen te staan;

L. wijst op de sterke toename van de scheepvaart in de poolwateren de jongste jaren, als gevolg van de toegenomen belangstelling voor zeeboringen, het stijgende aantal cruises, het vooruitzicht op een scheepvaartroute in het noordwesten en de mogelijkheden tot uitbreiding van gebieden voor commerciële bevissing;

M. wijst op de problematiek van zwart roet dat als neerslag een enorm katalyserend effect op het smelten van de ijskappen heeft;

N. gezien de sterke wereldwijde economische belangstelling voor hernieuwbare en niet-hernieuwbare hulpbronnen in het noordpoolgebied,

Vraagt aan de regering :

1. op Europees niveau met kracht en overtuiging te pleiten voor een globaal en gecoördineerd EU-beleid inzake het noordpoolgebied, waarin zowel de prioriteiten, de mogelijke uitdagingen en de strategie duidelijk zijn omschreven en waarbij de Europese Commissie en de lidstaten hun invloed ten volle aanwenden met hetzelfde doel voor ogen;

2. te pleiten voor de toetreding van de Europese Unie als waarnemer bij de Arctische Raad;

3. de leden van de Arctische raad op te roepen om hun verantwoordelijkheid op milieu- en sociaal gebied niet uit de weg te gaan bij de exploitatie en bescherming van het noordpoolgebied en de gemaakte engagementen van de Kiruna Verklaring van 15 mei 2013 daadwerkelijk te concretiseren en uit te voeren;

4. om in al haar onderhandelingen met de leden van de Arctische Raad, zij het bilateraal of multilateraal, te pleiten voor de bescherming van het fragiele ecosysteem, met aandacht voor zowel de noden van de bevolking als de gevaren voor het milieu en de vrijwaring van de biodiversiteit;

5. in Europese context te pleiten voor een internationaal moratorium op (de uitbreiding van) de exploitatie van de minerale rijkdommen in het noordpoolgebied, zolang er geen voldoende waarborgen bestaan dat dit op een adequate en veilige manier kan gebeuren;

6. er op Europees niveau voor te pleiten dat eerst betrouwbare wetenschappelijke studies naar de visbestanden in de Noordelijke IJszee worden uitgevoerd vooraleer men overgaat tot het openen van nieuwe gebieden voor commerciële visvaart en dat dit op duurzame wijze wordt opgevolgd;

7. zowel nationaal — als internationaal bijkomend wetenschappelijk onderzoek te ondersteunen aangaande de klimaatopwarming en de effecten ervan op het noordpoolgebied;

8. in het raam van de lopende onderhandelingen voor een Polar Code voor de scheepvaart die momenteel lopen bij de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) te pleiten voor zeer strikte regels inzake veiligheid, het verspreiden van roetdeeltjes en het gebruik en transport van zware stookolie en te ijveren voor een spoedige afhandeling van deze onderhandelingen;

9. niet te wachten op de voltooiing van deze Polar Code om de leden van de Arctische Raad op te roepen hun wetgeving aangaande scheepvaart te coördineren en harmoniseren, zodat er sneller garanties komen voor een veilige en milieuvriendelijke scheepvaart in het noordpoolgebied;

10. als lid van de NAVO en de EU er mee over te waken dat het noordpoolgebied een conflictvrije zone blijft en dat gebied enkel voor vreedzame doeleinden wordt gebruikt.

13 mei 2013.