SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2014-2015 Zitting 2014-2015
________________
5 décembre 2014 5 december 2014
________________
Question écrite n° 6-282 Schriftelijke vraag nr. 6-282

de Sabine de Bethune (CD&V)

van Sabine de Bethune (CD&V)

au ministre de la Justice

aan de minister van Justitie
________________
Handicapées - Vulnérabilité aux violences - Étude - Statistiques policières et judiciaires - Directives spécifiques des procureurs généraux - Mesures politiques - Plan interfédéral d'action nationale Vrouwen met een beperking - Kwetsbaarheid voor geweld - Onderzoek - Politionele en gerechtelijke statistieken - Specifieke richtlijnen van de procureurs-generaal - Beleidsmaatregelen - Interfederale nationale actieplan 
________________
femme
handicapé
condition féminine
violence
vrouw
gehandicapte
positie van de vrouw
geweld
________ ________
5/12/2014Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 8/1/2015)
24/9/2015Antwoord
5/12/2014Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 8/1/2015)
24/9/2015Antwoord
________ ________
Question n° 6-282 du 5 décembre 2014 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 6-282 d.d. 5 december 2014 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Cette problématique relève des compétences du Sénat puisque la violence envers les personnes vulnérables fait l'objet d'un Plan (interfédéral) d'action nationale contre la violence envers les femmes et les personnes vulnérables.

Les femmes handicapées sont davantage exposées aux violences, comme l'a montré la recherche de Master de Caroline Tack, orthopédagogue diplômée de l'Université » de Gand (« De Standaard », 27 novembre 1994). Aucune étude à grande échelle n'a encore été menée en Belgique à ce sujet, mais une récente enquête auprès de 42 000 femmes dans les 28 États membres de l'UE a mis le problème en évidence : les femmes handicapées sont bien plus vulnérables et sont plus vite victimes de toutes les formes de violence. Et souvent, cela reste encore un tabou.

À la demande de Persephone, une association qui réunit depuis près de vingt ans des femmes handicapées et agit en leur faveur, Caroline Tack a étudié cette problématique en Flandre.

Elle s'est demandé pourquoi les handicapées sont si vulnérables, de quelles formes de violence il s'agit, comment ces femmes réagissent et comment elles sont perçues. Il est apparu que c'est à la violence psychique qu'elles sont le plus souvent confrontées.

1) Les autorités fédérales ont-elles réalisé ou commandité une étude de cette problématique ?

2) Les autorités fédérales ont-elles une idée de la prévalence des violences envers les handicapées ?

3) Les autorités fédérales prennent-elles des mesures spécifiques contre les violences qui frappent les femmes handicapées ? Si oui, lesquelles ?

4) Le gouvernement fédéral veillera-t-il à ce que le prochain Plan interfédéral d'action nationale contre les violences faites aux femmes s'intéresse aussi à cette catégorie spécifique ?

5) Les autorités fédérales soutiennent-elles ou reconnaissent-elles des associations ou des groupements d'intérêts de ces personnes et les impliquent-elles dans leur politique ?

6) Est-il possible, grâce à des statistiques policières et judiciaires, d'appréhender l'importance et les formes des violences qui frappent les handicapées ?

7) Parmi les directives des procureurs généraux relatives aux violences envers les personnes vulnérables, y en a-t-il de spécifiques à ce sujet ?

 

Deze problematiek valt binnen de bevoegdheden van de Senaat aangezien geweld op kwetsbare personen het voorwerp is van het interfederale Nationale Actieplan inzake geweld op vrouwen en kwetsbare personen.

Vrouwen met een beperking zijn kwetsbaarder voor geweld. Zo blijkt uit het masteronderzoek van Caroline Tack die als orthopedagoge afstudeerde aan de UGent (De Standaard 27/11/2014). In België is hierover nog niet echt een groot onderzoek gedaan, maar een recent Europees onderzoek bij 42.000 vrouwen in 28 EU-landen wees al op het knelpunt: vrouwen met een beperking zijn veel kwetsbaarder en worden gemakkelijker het slachtoffer van alle vormen van geweld. En dat is nog veelal een taboe.

Op vraag van Persephone, een vereniging van vrouwen en voor vrouwen met een beperking, die volgend jaar 20 jaar bestaat, peilde Caroline Tack naar deze problematiek in Vlaanderen.

Zij onderzocht waarom vrouwen met een beperking zo kwetsbaar zijn, over welk soort van geweld het gaat, hoe ze ermee omgaan en hoe ze gepercipieerd worden. Alvast bleek dat de meest voorkomende vorm van geweld waarmee deze vrouwen geconfronteerd worden, psychisch geweld is.

1) Wordt deze problematiek vanuit of in opdracht van de federale overheid onderzocht?

2) Heeft de federale overheid zicht op de prevalentie van geweld bij vrouwen met een beperking?

3) Neemt de federale overheid specifieke beleidsmaatregelen inzake geweld op vrouwen met een beperking? Zo ja welke;

4) Zal de federale regering erover waken dat het volgend interfederale Nationale Actieplan inzake geweld op vrouwen ook aandacht zal hebben voor deze specifieke doelgroep;

5) Verleent de federale overheid op een of andere manier steun of erkenning aan verenigingen of belangengroepen van deze personen en hen ze hen bij het federale beleid?

6) Is het mogelijk om via politionele en gerechtelijke statistieken een zicht te hebben op de omvang en de vormen van geweld waarvan vrouwen met een beperking het voorwerp zijn?

7) Zijn er binnen de richtlijnen van de procureurs-generaal inzake geweld op kwetsbare personen ter zake specifieke richtlijnen?

 
Réponse reçue le 24 septembre 2015 : Antwoord ontvangen op 24 september 2015 :

À titre de remarque générale, il est renvoyé à la réponse de la collègue madame Elke Sleurs à la question écrite n° 6-280 de l’honorable membre.

1) Les autorités fédérales n'ont à ce jour réalisé ou commandité aucune étude spécifique sur cette problématique.

2) L’Agence des droits fondamentaux de l'Union européenne (FRA) a publié en mars 2014 une étude sur la prévalence des violences envers les femmes. Le concept de « prévalence » fait référence au pourcentage de population qui, d'après les estimations, est sujet à une maladie ou un phénomène donné durant une période donnée ; en l'occurrence, le pourcentage estimé de femmes victimes de violence. La FRA a interrogé quarante-deux mille femmes dans les vingt-huit États membres de l’Union européenne sur leurs expériences en matière de violence physique, sexuelle et psychique, y compris la violence domestique. Cette étude donne les chiffres moyens européens de prévalence de femmes handicapées victimes de violence. La plus grande différence en matière de prévalence apparaît dans des formes de violence physique ou sexuelle dans le couple : 34 % des femmes ayant une problématique de santé ou un handicap y ont été confrontées durant leur relation contre 19 % des femmes sans handicap.

Toujours selon cette étude, ce pourcentage serait encore plus élevé en Belgique. Les pourcentages de femmes avec un handicap ou une problématique de santé qui ont subi des violences depuis l'âge de quinze ans sont les suivants :

– 41 % de ces femmes ont été victimes de violences physiques ou sexuelles dans le couple ;

– 56 % de ces femmes ont été victimes de violences psychologiques dans le couple ;

– 34 % de ces femmes ont été victimes de violences physiques ou sexuelles de la part d'une personne autre que le partenaire ;

– 68 % de ces femmes ont été victimes d'agressions sexuelles.

3) Une aggravation de la peine est déjà prévue pour des faits de violence physique, sexuelle ou psychologique à l'égard de personnes vulnérables (voir également la réponse au point 6 de la question).

En outre, la Justice participe assidûment aux travaux préparatoires du nouveau Plan d'action national de lutte contre la violence entre partenaires (PAN) 2015-2019, travaux coordonnés par l'Institut pour l’égalité des femmes et des hommes et dans le cadre desquels il est systématiquement évalué dans quelle mesure la politique belge satisfait aux obligations qui nous sont imposées notamment dans le cadre de la convention CEDEF des Nations unies et de la convention CAHVIO du Conseil de l’Europe.

4) Dans le cadre du nouveau PAN 2015-2019, qui se trouve actuellement dans sa dernière phase de négociations, les partenaires, dont la Justice, sont convenus d'accorder une attention particulière aux intérêts et difficultés de toutes les femmes et toutes les filles qui se trouvent en situation vulnérable et sont confrontées à des discriminations multiples afin que tous les composants de la société, y compris les groupes les plus vulnérables (à savoir les victimes de la traite des êtres humains, les migrants, les réfugiés, les demandeurs d'asile, les sans-papiers, les transsexuels et intersexués), puissent bénéficier d'une protection contre la violence et de l'aide aux victimes de violences.

5) Il est renvoyé à la réponse à la question n° 6-280. L'Institut pour l’égalité des femmes et des hommes consulte toujours les organisations de la société civile et groupes d'intérêts pertinents lors des préparatifs des plans d'action nationaux.

6) En ce qui concerne la Justice, il est malheureusement impossible de fournir des données chiffrées adéquates concernant la violence à l'encontre des personnes / femmes handicapées. Tant la banque de données nationale générale (BNG) de la police que la banque de données du ministère public près les tribunaux de première instance (REA/TPI) ne permettent pas de fournir des données chiffrées fiables sur les infractions dont auraient été spécifiquement victimes des personnes handicapées. Une analyse du nombre d'infractions dont sont victimes ces personnes nécessiterait un comptage manuel, ce qui vu la charge de travail et la capacité disponible limitée pour des missions statistiques de ce type n'est pas réalisable dans le cadre de la présente question parlementaire. Mais même si c'était réalisable, il est particulièrement difficile de se faire une idée, car les notions de « personnes handicapées » ou « femmes handicapées » ne sont pas définies du point de vue pénal.

La loi du 26 novembre 2011 modifiant et complétant le Code pénal en vue d'incriminer l'abus de la situation de faiblesse des personnes et d'étendre la protection pénale des personnes vulnérables contre la maltraitance a certes introduit un certain nombre d'aggravations de peines ou de spécificités pertinentes, mais les « personnes handicapées » n'ont pas été retenues comme une catégorie à part et le concept n'a pas été défini.

La loi précitée aggrave notamment la peine lorsque l'infraction a été commise sur des personnes dont la situation de vulnérabilité en raison de l'âge, d'un état de grossesse, d'une maladie, d'une infirmité ou d'une déficience physique ou mentale a été établie pour les infractions visées aux articles 142, 330bis, 347bis, 376, 377, 378, 380, 391bis, 405bis, 405ter, 417ter, 417quater, 417quinquies, 422bis, 423, 425, 426, 428, 429, 430, 433, 433quater, 433septies, 433decies, 442bis, 463, 471 et 496 du Code pénal. On ne peut en déduire que toute personne handicapée doit être considérée comme particulièrement vulnérable ou qu'elle se trouve automatiquement dans la situation de faiblesse requise.

Pas plus qu'on ne peut tirer de chiffres cohérents et fiables en ce qui concerne ces infractions commises sur des personnes qui se trouvent dans une situation de vulnérabilité, parmi lesquelles donc éventuellement des femmes handicapées.

7) Les directives du Collège des procureurs généraux ne comptent aucune directive de politique criminelle spécifique en matière de lutte contre la violence à l’égard des femmes handicapées. Il existe toutefois des directives plus générales telles notamment la circulaire commune du ministre de la Justice et du Collège des procureurs généraux COL 4/2006 relative à la politique criminelle en matière de violence dans le couple et la circulaire commune du ministre de la Justice et du Collège des procureurs généraux COL 16/2012 relative à l'accueil des victimes. Il importe que toutes les victimes de violences, de quelque forme que ce soit et quelle que soit la qualité de la victime, osent le plus vite possible franchir le pas de s'adresser à la police et puissent compter sur le fait que leur plainte sera ensuite traitée de manière optimale.

Als algemene opmerking wordt er verwezen naar het antwoord dat collega mevrouw Elke Sleurs heeft gegeven op de schriftelijke vraag nr. 6-280 van het geachte lid.

1) Op heden is er geen specifiek onderzoek vanuit of in opdracht van de federale overheid lopende over deze problematiek.

2) De European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) heeft in maart 2014 een studie gepubliceerd over de prevalentie van geweld tegen vrouwen. Het concept « prevalentie » verwijst naar het percentage van de bevolking (= populatie) dat naar schatting gedurende een bepaalde periode aan een bepaalde ziekte of fenomeen lijdt, hier dus het geschatte percentage vrouwen die het slachtoffer zijn van geweld. De FRA heeft tweeënveertig duizend vrouwen in de achtentwintig lidstaten van de Europese Unie bevraagd aangaande hun ervaringen van fysiek, seksueel en psychisch geweld, hierbij huiselijk geweld inbegrepen. In deze studie worden de Europese gemiddelde prevalentiecijfers van vrouwen met een beperking die slachtoffer van geweld worden, weergegeven. Het grootste verschil in prevalentie vindt men terug bij vormen van fysiek of seksueel partnergeweld, namelijk 34 % van de vrouwen met een gezondheidsproblematiek of beperking hebben dit meegemaakt tijdens hun relatie, in vergelijking met 19 % van de vrouwen zonder beperking.

In België zou, nog volgens deze studie, dit cijfer nog hoger liggen. De percentages van vrouwen met een beperking of gezondheidsproblematiek die sinds de leeftijd van vijftien jaar slachtoffer werden van geweld zijn de volgende :

– 41 % van deze vrouwen werd slachtoffer van fysiek of seksueel partnergeweld ;

– 56 % van deze vrouwen werd slachtoffer van psychologisch partnergeweld ;

– 34 % van deze vrouwen werd slachtoffer van fysiek of seksueel geweld door iemand anders dan de partner ;

– 68 % van deze vrouwen werd slachtoffer van seksuele aanranding.

3) Er is reeds voorzien in een strafverzwaring bij het plegen van fysiek, seksueel of psychisch geweld ten aanzien van een kwetsbare persoon (zie ook antwoord op vraag 6).

Verder neemt justitie trouw deel aan de voorbereidende werkzaamheden voor het nieuwe Nationaal Actieplan (NAP) gendergerelateerd geweld 2015-2019, die door het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen gecoördineerd worden en waarbij stelselmatig afgetoetst wordt in welke mate het Belgische beleid voldoet aan de verplichtingen die ons onder andere in het kader van het CEDAW-verdrag van de Verenigde Naties (VN) en het CAHVIO-verdrag van de Raad van Europa worden opgelegd.

4) In het kader van het nieuwe NAP gendergerelateerd geweld 2015-2019, dat momenteel in de laatste fase van onderhandeling zit, zijn de partners, waaronder ook justitie, het erover eens om bijzondere aandacht te besteden aan de belangen en moeilijkheden van alle vrouwen en meisjes in een kwetsbare situatie en die geconfronteerd worden met meervoudige discriminaties, opdat alle componenten van de maatschappij, met inbegrip van de meest kwetsbare groepen (met name: slachtoffers van mensenhandel, migranten, vluchtelingen, asielzoekers, mensen zonder papieren, personen met een handicap, trans- en interseksuelen), kunnen genieten van bescherming tegen geweld en hulp aan slachtoffers van geweld.

5) Er wordt verwezen naar het antwoord op uw schriftelijke vraag nr. 6-280. Het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen consulteert steeds de nodige middenveldorganisaties en belangengroepen bij de voorbereidingen van de nationale actieplannen.

6) Voor wat Justitie betreft is het helaas niet mogelijk om adequate cijfergegevens te verstrekken met betrekking tot geweld tegen personen met een handicap of vrouwen met een beperking. Zowel de algemene nationale gegevensbank (ANG) van de politie, als de databank van het openbaar ministerie bij de rechtbanken van eerste aanleg (REA/TPI), laten niet toe betrouwbare cijfergegevens te verstrekken over misdrijven waarvan specifiek personen met een handicap het slachtoffer waren. Een analyse van het aantal misdrijven waarvan zulke personen het slachtoffer zijn, zou een manuele telling vergen, hetgeen, gezien de werklast en de beperkt beschikbare capaciteit voor dergelijke statistische opdrachten, niet haalbaar is in het kader van deze parlementaire vraag. Maar ook dan blijft beeldvorming bijzonder moeilijk aangezien « personen met een handicap » of « vrouwen met een beperking » vanuit strafrechtelijk oogpunt ongedefinieerde begrippen zijn.

Weliswaar introduceerde de wet van 26 november 2011 tot wijziging en aanvulling van het Strafwetboek teneinde het misbruik van de zwakke toestand van personen strafbaar te stellen, en de strafrechtelijke bescherming van kwetsbare personen tegen mishandeling uit te breiden, een aantal relevante strafverzwaringen of bijzonderheden, doch « personen met een handicap » werd niet weerhouden als aparte categorie, noch werd het begrip gedefinieerd.

Het betreft in voornoemde wet met name strafverzwaringen indien gepleegd op personen waarbij de kwetsbare toestand ten gevolge van de leeftijd, zwangerschap, een ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid is aangetoond bij de misdrijven uit artikelen 142, 330bis, 347bis, 376, 377, 378, 380, 391bis, 405bis, 405ter, 417ter, 417quater, 417quinquies, 422bis, 423, 425, 426, 428, 429, 430, 433, 433quater, 433septies, 433decies, 442bis, 463, 471, 496 van het Strafwetboek. Er kan niet uit afgeleid worden dat elke persoon met een handicap als bijzonder kwetsbaar moet worden beschouwd of zich automatisch in de vereiste zwakke toestand bevind.

Maar ook wat betreft deze misdrijven gepleegd op personen die zich in een kwetsbare toestand bevinden, waaronder dus mogelijk vrouwen met een beperking , kunnen er geen coherente en betrouwbare cijfers opgemaakt worden.

7) Binnen het College van procureurs-generaal zijn er geen specifieke richtlijnen van strafrechtelijk beleid inzake de aanpak van geweld op vrouwen met een beperking. Er bestaan echter wel meer algemene richtlijnen, zoals bijvoorbeeld de gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal COL 4/2006 inzake het strafrechtelijk beleid bij partnergeweld en de gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal COL 16/2012 betreffende het slachtofferonthaal. Belangrijk is dat alle slachtoffers van geweld, van welke vorm dan ook en ongeacht de hoedanigheid van het slachtoffer, zo vlug mogelijk de stap durven zetten naar de politie en er vertrouwen in hebben dat hun klacht verder naar absolute tevredenheid zal afgehandeld worden.