5-139 | 5-139 |
M. Hassan Bousetta (PS), corapporteur. - Ce projet de loi s'inscrit dans le prolongement de la discussion que nous avons eue ici même concernant la loi réformant les arrondissements judiciaires.
Ce projet vise à accroître l'autonomie de gestion de l'ordre judiciaire, sujet longuement débattu depuis de nombreuses années.
Ce projet de loi relève de la procédure bicamérale obligatoire et a été déposé initialement à la Chambre des représentants comme projet du gouvernement le 14 octobre 2013. Nous l'avons examiné en commission de la Justice du Sénat au cours des réunions des 11 décembre 2013, 15 janvier et 5 février 2014.
Au cours de la discussion générale, la ministre a exposé les objectifs de son projet en soulignant quatre lignes de force que je voudrais rappeler brièvement.
Premièrement, le renforcement de la séparation des pouvoirs dans le cadre de la gestion, avec notamment l'instauration de contrats d'objectifs.
Deuxièmement, l'organisation d'un mode de gestion moderne de l'ordre judiciaire, plus proche des tribunaux, toujours dans le but d'accroître la décentralisation dans la gestion.
Troisièmement, la création de nouvelles structures : un Collège du siège et un Collège du ministère public, aidé par un service d'appui.
Quatrièmement, le fait que cette réforme sera progressive, avec une instauration graduelle de l'autonomisation.
La discussion générale a permis de soulever un certain nombre de questions et de débats.
Si l'on a pu noter une pétition de principe, assez largement partagée, pour un meilleur management de l'ordre judiciaire - et qui dit management dit évidemment introduction d'outils et de méthodes managériales - on a aussi pu noter un certain nombre de critiques, d'inquiétudes, par exemple concernant la composition des collèges, l'équilibre linguistique en leur sein, le coût de leur fonctionnement, la composition des comités de direction à l'échelon local, la date d'entrée en vigueur et la procédure qui sera utilisée pour phaser la mise en oeuvre de cette réforme importante, puisqu'un certain nombre d'habilitations au Roi sont prévues.
L'inquiétude a aussi porté sur la manière dont la collaboration entre les différents collèges sera organisée et sur le caractère de renforcement ou non de la séparation des pouvoirs. Certains ont douté du renforcement de la séparation des pouvoirs, notamment par le rôle attribué au ministre de la Justice dans le cadre des recours. Les questions de la mesure de la charge de travail et du contrôle de gestion ont également été remises sur la table.
On a également évoqué la question du management du personnel et des précautions que cela implique, notamment dans le respect des prérogatives du Conseil supérieur de la Justice, dans le cadre de la nomination des magistrats.
Nous avons longuement discuté de toutes ces questions au cours des trois réunions.
Pour le reste, Mme Faes, qui s'associe à la rédaction de ce rapport, et moi-même vous renvoyons au rapport écrit, adopté hier en commission par dix voix et une abstention. L'ensemble du projet a été adopté par huit voix contre deux.
M. Alain Courtois (MR). - Dans votre introduction générale, madame la ministre, vous évitez de parler d'une révolution historique. Il paraît que cette expression est réservée aux commentateurs sportifs... Si ce projet n'est pas historique, il constitue toutefois un pas important pour le troisième pouvoir, le pouvoir judiciaire. Je rappelle en effet que depuis la première Constitution belge, notre pays compte bien trois pouvoirs.
Le pouvoir judiciaire obtient aujourd'hui une plus grande autonomie. C'est une bonne évolution. La magistrature et l'appareil judiciaire demandaient cette autonomie de gestion depuis très longtemps. Sur ce point, madame la ministre, nous pouvons être satisfaits.
Je voudrais simplement formuler deux remarques, qui n'influenceront pas le vote de notre groupe, mais que j'estime fondamentales.
Tout d'abord, toute cette construction n'est possible que dans le cadre d'une informatisation plus poussée de l'appareil judiciaire.
Il ne sert à rien de fournir la logistique et le personnel nécessaires à ces deux collèges et à l'ensemble des magistrats des arrondissements et de leur accorder une plus grande autonomie si l'informatisation de la justice ne suit pas. Il s'agit d'un dossier sur lequel nous attendons des réponses depuis de nombreuses années.
Ma deuxième remarque concernant la logistique est peut-être plus importante. Comme je l'ai dit en commission, l'autonomie de gestion accordée ici est surtout axée sur le personnel judiciaire et la manière dont celui-ci va être géré au niveau des arrondissements. Peut-être faudrait-il envisager d'aller un pas plus loin, vers une plus grande autonomie sur le plan des bátiments consacrés à la justice. J'y distingue deux pôles : d'une part, les prisons et, d'autre part, l'ensemble des immeubles judiciaires (justices de paix, tribunaux, etc.) qui sont souvent dans un état déplorable.
Mes remarques n'empêcheront nullement notre groupe de voter en faveur de ce projet. S'il ne constitue pas une révolution, le texte marque néanmoins une évolution importante pour le monde judiciaire et mes remarques méritaient donc d'être formulées.
M. Philippe Mahoux (PS). - Comme le Conseil d'État, nous avons eu l'occasion en commission de nous demander pourquoi l'habilitation au Roi était tellement importante alors que les compétences des structures décentralisées n'étaient pas strictement définies dans la loi. La ministre a répondu que nous verrions plus tard. Entre le texte initial et celui qui nous est soumis aujourd'hui, il y a certes eu une avancée réelle. Les arrêtés d'application seront délibérés en Conseil des ministres, soit.
La deuxième question qui n'a pas eu de réponse très précise portait plutôt sur des interrogations prospectives sur le rôle qui sera, dans le futur, dévolu à l'administration de la justice en tant que telle. Des hypothèses ont certes été émises mais on n'a pas répondu précisément aux préoccupations du monde judiciaire, soucieux d'avoir une vision claire, avec la garantie de la loi, des missions de cette gestion décentralisée.
Mevrouw Helga Stevens (N-VA). - Onze fractie treedt de visie van de Hoge Raad voor de Justitie over dit wetsontwerp bij. Het ontwerp voert immers geen echte decentralisatie. In feite moeten de rechters met elke financiële vraag nog altijd naar Brussel gaan. In de plaats van zich tot één FOD te moeten wenden, moeten ze zich nu tot twee entiteiten wenden: één voor de zetel en één voor de parketten, met daarnaast nog een aparte voor het Hof van Cassatie.
De minister doet weer niets met de opmerkingen van de Hoge Raad voor de Justitie. Er werden geen hoorzittingen georganiseerd. Ze heeft geen enkel idee over de impact op budgettair vlak of op het vlak van het personeel. Net als voor de overige hervormingen, werd dit onderdeel niet getoetst aan de haalbaarheid.
Het is dan ook de vraag of deze hervorming de efficiëntie zal verhogen. Wat zal de situatie zijn van de personeelsleden van de FOD die nu deze middelen beheert. Krijgen de directiecomités en de arrondissementen ook ondersteuning? Dat zal blijkbaar niet het geval zijn. Ik vind niet veel aanwijzingen van een echt gedecentraliseerd beheer.
De leden van de N-VA-fractie zullen dan ook tegen het ontwerp stemmen.
De heer Yoeri Vastersavendts (Open Vld). - We ronden vandaag een belangrijk dossier af met een zeer positieve noot. De grote hervorming van ons gerechtelijke apparaat heeft dertig jaar gevergd. Tijdens deze legislatuur hebben we in de eerste twee onderdelen van die hervorming de gerechtelijke arrondissementen gehalveerd en een grotere mobiliteit mogelijk gemaakt voor de leden van de rechterlijke orde.
Het voorliggende wetsontwerp vormt het sluitstuk van die ingrijpende gerechtelijke reorganisatie. Ik ben redelijk vertrouwd met justitie en ik begrijp dan ook dat op alle niveaus in meer of mindere mate koudwatervrees is.
Het parlement moet die vrees durven te overstijgen. Met het voorliggende ontwerp wordt de scheiding der machten nogmaals versterkt. De magistraten zullen hun beslissingen met de grootst mogelijke vrijheid en met de grootst mogelijk autonomie kunnen nemen. Er wordt werk gemaakt van een modernere organisatie. Met mijn achttien jaar praktijkervaring binnen justitie weet ik dat dit zeer noodzakelijk is.
De rechterlijke organisatie zal aan de vergrote arrondissementen worden toevertrouwd. Die krijgen zeer veel bevoegdheid om zichzelf te organiseren. Dat zal op het terrein enige moed vergen.
Uiteraard blijft er nood aan een centraal bestuur. Het kan immers niet dat het binnen justitie nog altijd niet mogelijk is om op meest efficiënte manier, via e-mail, te communiceren. Een rechtbank in Veurne en een rechtbank in Aarlen kunnen nog altijd niet met elkaar communiceren. Ook zijn er nog altijd bodes die dossiers van de ene rechtbank naar de andere dragen. Het centrale bestuur zal hieraan een einde maken.
Het college van de zetel en het hervormde college van het openbaar ministerie zullen kunnen instaan voor het personeelsbeleid. Ze kunnen daarbij terugvallen op een steundienst. Voor een griffier in Veurne of een bode in Aarlen moeten de rechtbanken vandaag terecht bij een centrale dienst in Brussel. Dat systeem zal verdwijnen. De volledige personeelsorganisatie en het personeelsbeleid zullen lokaal kunnen worden gevoerd en ondersteund.
Het werk is nog niet gedaan. De beheercapaciteit zal geleidelijk van de FOD Justitie naar de rechterlijke organisaties worden overgedragen. Zo een grote instelling kan niet van vandaag op morgen volledig worden hervormd. De middelen moeten in fasen worden overgedragen.
De Open Vld-fractie is dan ook zeer verheugd met de grootste gerechtelijke reorganisatie in de geschiedenis van ons land. Minister Turtelboom heeft samen met de regering op twee jaar gerealiseerd wat andere regeringen soms in vier jaar niet hebben kunnen realiseren. Wij zullen het voorliggende wetsontwerp dan ook met overtuiging goedkeuren.
Mevrouw Els Van Hoof (CD&V). - Ook wij zullen het derde onderdeel van de justitiehervorming goedkeuren. We vroegen trouwens al langer dat de actoren van justitie meer verantwoordelijkheid zouden krijgen. Bovendien is de magistratuur vragende partij naar meer efficiëntie en responsabilisering.
Het stemt ons tevreden dat een college van de zetel wordt opgericht waarin de vertegenwoordigers van de zetel van diverse hoven en rechtbanken hun visie kunnen verwoorden.
In Kamer en Senaat hebben we evenwel meermaals aangegeven dat de hervorming voor ons nog meer mocht worden doorgedreven. Bovendien zijn er nog enkele onduidelijkheden, die ik in openbare vergadering wil herhalen en die met de uitvoeringsbesluiten misschien kunnen worden opgevangen.
Ten eerste, de verregaande versnippering die het wetsontwerp creëert. In totaal zullen vijftig directiecomités worden opgericht. Lokale entiteiten zullen ervoor zorgen dat de beheersovereenkomsten worden gesloten: dertien op arrondissementeel niveau, telkens vijf directiecomités voor de hoven van beroep en de arbeidshoven, maar eveneens voor arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van koophandel. Die moeten onderhandelingen starten met de respectieve colleges, maar de diverse rechtbanken zijn daarin niet vertegenwoordigd, waardoor sommige rechtbanken mogelijks worden benadeeld en geen bijkomende middelen krijgen.
Ten tweede, hoe worden de bepalingen van beheersovereenkomsten opgesteld? Hoe zullen de directiecomités kunnen beschikken over de middelen? Omdat er nog geen uitvoeringsbesluiten zijn, bestaat hierover onduidelijkheid.
Deze hervorming vormt een eerste stap in een proces, waarbij de bevoegdheid over de aanwending van de middelen alsmaar meer bij de rechtbanken zelf gaat liggen, volgens afspraken in de beheersovereenkomsten die zullen worden gesloten. Wij hopen dat dit efficiënt zal gebeuren en dat de bestaande onduidelijkheden zo spoedig mogelijk worden weggewerkt, vermits de wetgeving op 1 april 2014 in werking zal treden.
Mevrouw Annemie Turtelboom, minister van Justitie. - Op het einde van dit debat in de openbare vergadering van de Senaat wil ik de rapporteur danken, maar ook alle leden die aan de uitwerking van dit wetsontwerp hebben bijgedragen.
Het wetsontwerp vormt eigenlijk het belangrijkste onderdeel van de hervorming. Er werd vaak gediscussieerd over een nieuwe schaalvergroting, maar het beheer van Justitie is toch wel belangrijker. Na jarenlange discussie ronden we nu een proces van wetgevend werk af, maar uiteraard zal het werk op het terrein moeten worden uitgevoerd.
Het wetsontwerp draagt bij tot de versterking van de scheiding der machten en zal ervoor zorgen dat Justitie heel wat meer autonomie zal krijgen. In de toekomst zal worden gewerkt met beheersplannen en beheersovereenkomsten, zowel met de lokale entiteiten, zoals diverse politieke fracties hebben gevraagd, als met het tussenniveau. Willen we Justitie echt moderniseren, zal dat vooral op het vlak van informatica moeten gebeuren, zoals de heer Courtois terecht heeft opgemerkt. Willen we in die zin sneller en verder gaan dan de voorbije dertig jaar, dan moeten we kunnen werken met tussenniveaus, met een duidelijke besluitvorming.
Ik ben ervan overtuigd dat we staan aan de start van de implementatie van een lang proces, dat als doel moet hebben het vertrouwen in Justitie te vergroten en het vertrouwen van Justitie te doen toenemen in de rechtsstaat en in de fundamentele rechten van een burger ten opzichte van andere burgers en van de overheid.
Uiteraard zal dat ook een grote impact hebben op de organisatie van de diensten van de FOD Justitie. Een aantal medewerkers zal in de toekomst andere taken vervullen dan vandaag, bijvoorbeeld bij de steundiensten of ter ondersteuning van het lokale niveau.
Vandaag wordt er over het ontwerp gestemd, maar op het terrein is al een grote dynamiek op gang gekomen om die hervorming van start te laten gaan en te implementeren. Uiteraard zal ook nog een coördinatiewet aan het parlement worden voorgelegd. Ik heb al vaak gezegd dat in de Senaat belangrijk wetgevend werk is verricht aangaande de familie- en jeugdrechtbanken en aangaande de tuchtrechtbanken; samen met de justitiehervorming leidt dat alles tot een grote reorganisatie van Justitie.
Dat proces wordt vandaag afgerond. Ik zou bij die gelegenheid eer willen betuigen aan al wie naar aanleiding van een aantal dramatische gebeurtenissen in ons land geijverd heeft voor hervormingen bij Justitie.
(Mme Sabine de Bethune, présidente, reprend place au fauteuil présidentiel.)
-La discussion générale est close.