5-89 | 5-89 |
(Pour le texte adopté par la commission des Affaires institutionnelles, voir document 5-1370/4.)
M. Francis Delpérée (cdH), corapporteur. - La résolution à propos de laquelle je suis amené à vous faire rapport aujourd'hui est une résolution qui fera date dans l'histoire de notre Sénat et, oserais-je dire, dans l'histoire de notre pays.
Cette résolution renvoie en effet à l'une des pages sombres de notre histoire. Ces pages, elles ont été décrites dans un ouvrage que nous avons commandé et qui a été réalisé par le CEGES. Vous en connaissez le titre : La Belgique docile.
Je rappelle, pour autant que de besoin, que ce titre est assorti d'un sous-titre : « Les autorités belges et la persécution des Juifs en Belgique pendant la Seconde guerre mondiale ».
Aux yeux du Sénat et de sa commission des Affaires institutionnelles, le rapport fort complet du CEGES - qui date de février 2007 - apporte un éclairage original sur les événements tragiques de 40-45. Il met à la disposition de nos concitoyens les éléments qui leur permettront de mieux comprendre cette partie, trop souvent occultée, d'un passé encore récent.
En ce sens-là, les travaux accomplis dans cette assemblée font véritablement oeuvre démocratique. Le travail de mémoire s'impose plus que jamais. Des événements récents, en Belgique ou en Europe, nous rappellent que l'enseignement de la Shoah, de ses causes, de ses manifestations et de ses conséquences est essentiel si nous voulons combattre tous les fanatismes, tous les extrémismes et, notamment, les idées d'extrême droite.
Il faut souligner qu'au cours de ses travaux, le Sénat a pu compter sur la collaboration d'un ensemble d'experts, et notamment d'historiens. Il a aussi entendu les réflexions de ceux qui représentent, à un titre ou à un autre, les organisations juives. Ces auditions nous ont été particulièrement utiles. Elles nous ont permis de faire notre propre jugement. Je m'autorise à dire que nos travaux en commission se sont déroulés dans un climat de sérénité et de conciliation qui convenait pour pareil débat.
C'est à la lumière de ces documents, de ces travaux, de ces discussions, que notre commission a été amenée à se poser la question de la responsabilité, mieux encore, des responsabilités.
Responsabilité, avant tout, du régime national- socialiste allemand. Faut-il rappeler de manière incidente que notre hémicycle servait de salle de fêtes aux autorités d'occupation durant la seconde guerre ?
Responsabilité de citoyens belges qui se sont placés délibérément sous les ordres du pouvoir occupant et qui ont mis à sa disposition leurs bras et leurs esprits.
Responsabilité d'autorités belges qui, pendant la Seconde guerre mondiale, ont permis la déportation de 24 900 Juifs et de 352 Tziganes ou qui n'ont pas employé les moyens dont ils disposaient pour s'y opposer.
Responsabilité de diverses personnalités qui, dans le domaine de leurs attributions respectives, ont fermé les yeux sur des opérations dont ils ne pouvaient pourtant ignorer ni l'objet ni les effets.
Ni le CEGES ni le Sénat n'ignorent que, durant la période de la collaboration, de nombreux Belges ont aidé et sauvé des Juifs. Certains de leurs noms figurent d'ailleurs au registre des Justes.
Les actes de courage qu'ils ont accomplis s'inscrivent notamment dans les activités de la Résistance. Ces réalités-là ne sauraient toutefois occulter le phénomène plus général de la persécution et de la déportation.
C'est dans cet esprit que le Sénat a pris acte de la déclaration du premier ministre qui, le 9 septembre dernier, à la Caserne Dossin à Malines, a reconnu la responsabilité de certaines autorités belges dans la persécution des Juifs en Belgique. C'est dans ce même contexte que la haute assemblée entend reconnaître la responsabilité de l'État belge pour la persécution des juifs en Belgique pendant la Seconde Guerre mondiale. C'est une manière de dire que des autorités belges ont mené avec l'occupant une collaboration indigne d'une société démocratique et ce, avec des conséquences dramatiques pour la population juive concernée, qu'elle soit belge ou étrangère.
Notre résolution a été adoptée ce matin par la commission des Affaires institutionnelles, à l'unanimité des membres présents. En votant cette résolution, le Sénat pose un geste historique. Il n'entend pas tourner la page ni refermer simplement, de manière commode, un chapitre sombre de notre histoire. Il entend au contraire rappeler aux citoyens d'aujourd'hui et de demain les éléments les plus essentiels de cette tragédie. Il entend leur dire, comme hier, « Plus jamais ça ! ». Il entend surtout affirmer sa ferme volonté de veiller à ce qu'il en soit bien ainsi.
De heer Yoeri Vastersavendts (Open Vld), corapporteur. - De commissie voor de Institutionele Aangelegenheden is vanmorgen opnieuw bijeengekomen en heeft eenparig beslist de bespreking van het voorstel van resolutie te heropenen. Tijdens haar vorige vergadering op 10 januari 2013 had de commissie de bespreking gesloten met een stemming over het geamendeerde voorstel in zijn geheel. Er bleek evenwel een ruime meerderheid te bestaan om de tekst te verfijnen.
De heer Mahoux en een aantal medeondertekenaars dienden twee amendementen in. Het eerste amendement strekte ertoe om in het opschrift de woorden "van de Belgische overheid" te vervangen door de woorden "van de Belgische Staat". Daardoor zou het opschrift als volgt luiden: "Voorstel van resolutie strekkende om de verantwoordelijkheid van de Belgische Staat te erkennen voor de Jodenvervolging in België tijdens de Tweede Wereldoorlog".
Het tweede amendement had tot doel om in punt 6 van het dispositief, de woorden ", en via hen van de Belgische Staat," in te voegen. Daardoor zou de tekst als volgt luiden: "6. neemt akte van de regeringsverklaring van 9 september 2012 door de eerste minister, de heer Elio Di Rupo, waarin de verantwoordelijkheid van Belgische overheden, en via hen van de Belgische Staat, voor de Jodenvervolging in België wordt erkend;".
Na een heel uitgebreide toelichting door de heer Mahoux en een bespreking waarbij vrijwel nagenoeg alle leden van de commissie het woord namen, werden beide amendementen en het geamendeerde voorstel in zijn geheel eenparig door de zestien aanwezige leden goedgekeurd.
M. Philippe Mahoux (PS). - Le moment que nous vivons est important. Nous devons en prendre conscience avec responsabilité et gravité.
Soixante-huit ans après la libération des camps d'extermination, notre assemblée parlementaire s'apprête à reconnaître solennellement la responsabilité de l'État belge pour la persécution des Juifs en Belgique. Il s'agit d'une étape importante sur ce long chemin de la conservation de la mémoire. On a rappelé lors des travaux à quel point il s'est révélé ardu voire extrêmement difficile pour notre Nation de regarder son passé et de reconnaître ses responsabilités dans l'entreprise de mort la plus inhumaine de tous les temps.
En 2002, j'ai déposé une proposition de résolution relative à l'établissement des faits et des responsabilités éventuelles d'autorités belges dans la persécution et la déportation des Juifs en Belgique au cours de la Seconde Guerre mondiale. L'adoption de cette résolution par notre assemblée a permis au CEGES d'entamer un travail très fouillé de recherche et de transformer en certitudes les éventualités qui se trouvaient dans la proposition de résolution.
Nous connaissons les conclusions sans appel de cette recherche reprises dans le texte de la résolution : « L'État belge a adopté une attitude docile en accordant dans des domaines très divers mais cruciaux une collaboration indigne d'une démocratie et une politique désastreuse pour la population juive. »
Le CEGES l'a montré, les visages de cette collaboration ont été divers, allant des pires infamies aux médiocres láchetés.
Comme l'a rappelé un des représentants de la communauté juive lors des auditions : « Si elle fut le fruit de la haine, la route d'Auschwitz fut pavée d'indifférence. » C'est contre cette indifférence et contre l'oubli qu'elle entraîne que nous devons lutter.
La reconnaissance des responsabilités de l'État est essentielle à ce processus. Comment dire « plus jamais ça » si l'on n'a pas pris la mesure des responsabilités de chacun ?
À la suite de l'étude du CEGES, le gouvernement belge, par la voix de ses premiers ministres MM. Verhofstadt et Di Rupo, a reconnu la responsabilité de l'État dans la persécution des Juifs en Belgique. Les paroles récentes du premier ministre, Elio Di Rupo, à la caserne Dossin étaient particulièrement claires à cet égard.
Il était essentiel, à la suite du gouvernement et en accord avec la proposition de résolution déposée de longue date dans notre assemblée, que le Sénat tire sans ambiguïté les leçons du rapport accablant du CEGES.
Aujourd'hui, par le vote de cette résolution, les élus du peuple reconnaissent la responsabilité de l'État belge dans cette tragédie de l'histoire.
Aux victimes de cette tragédie, nous reconnaissons la qualité de déporté pour raisons raciales et d'orphelin de la Shoah.
Nommer les survivants et les victimes pour ce qu'ils sont, des victimes du nazisme et de la Shoah, est aussi constitutif du devoir de mémoire.
Nous sommes, chers collègues, en tant que membres de cette assemblée, garants de cette reconnaissance de responsabilité et du devoir de mémoire. C'est aussi la portée du vote que nous allons accomplir aujourd'hui.
Au-delà de l'établissement des faits et de la reconnaissance des responsabilités que porte cette résolution, en la votant nous nous engageons à oeuvrer pour que le souvenir ne s'efface pas, pour que la réalité historique soit enseignée à nos enfants, pour que les archives soient conservées, pour que chacun sache comment le mal s'est déchaîné en Europe lorsque les démocraties n'ont plus résisté, que les autorités ont collaboré, que les individus ont regardé ailleurs alors qu'on emmenait leur voisin juif vers les camps.
Qui ne connaît pas son passé est condamné à le revivre. Puisse l'engagement que nous prenons aujourd'hui en votant cette résolution participer à éloigner le spectre des idéologies totalitaires et racistes.
De heer Huub Broers (N-VA). - Eindelijk! Bijna zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog stemt de Senaat in met een resolutie waarin wordt erkend dat de Belgische Staat mee verantwoordelijkheid droeg voor de Jodenvervolging.
Tijdens de vorige twee regeerperiodes werden resoluties ingediend en sinds 2007 bestaat er een studie over dit verfoeilijke historische misdragen, maar nu pas stemmen we erover. Veel belangrijker is dat de erkenning er nu eindelijk komt. De burgemeesters van Antwerpen en Brussel maakten het al duidelijk en de eerste minister herhaalde het op 9 september vorig jaar. Nu ook in de Senaat de fouten van de Belgische Staat worden erkend, nu ook deze wetgevende macht de fouten erkent, niet in het ijle, maar goed onderbouwd op basis van gedegen wetenschappelijk onderzoek, mogen we spreken van een dossiermatige afhandeling.
We mogen echter nooit vergeten wat er gebeurd is. Met deze resolutie moeten we de ogen openen van degenen die nog altijd zouden menen dat totalitaire regimes een doelstelling op zich kunnen zijn, welke menselijke ontering er ook aan te pas komt. Misschien zijn er her of der nog enkelen die ons deze resolutie kwalijk nemen. Zij willen de geschiedenis naar hun hand herschrijven of maar deels vermelden. Zij wijzen graag op de verantwoordelijkheden van de anderen, maar vergeten de eigen verantwoordelijkheid. Daarom ben ik zo tevreden dat we hier vandaag een andere weg inslaan.
Ik zal niet ingaan op de resultaten van de studie en de wijze waarop de Belgische Staat de verantwoordelijkheid niet langer zal ontkennen. Dat hebben de rapporteurs al op een uitstekende manier gedaan. Ik kan anderen alleen aanraden die studie te lezen. Ze is te koop en ook beschikbaar op de website van de Senaat.
Voor de senatoren van de commissie voor de Institutionele Aangelegenheden was de gedetailleerde bespreking geen afweging van woorden, maar het zoeken naar de juiste woorden om te laten blijken hoezeer we ons, als we ons verplaatsen, schuldig voelen aan deze mensonterende praktijken. Ook de opmerkingen van de collega-senatoren in de commissie tonen aan hoe zeer ze ermee begaan zijn. Ik sluit me dan ook ten volle aan bij die opmerkingen. Ze zijn gebaseerd op grondige besprekingen en op contacten met vertegenwoordigers van de Joodse Gemeenschap.
Tot slot enkele bemerkingen in verband met de aanbevelingen die me als gewezen leerkracht na aan het hart liggen. Onlangs was er een onderzoek naar de parate kennis van toekomstige Vlaamse leerkrachten. Ze was bedroevend slecht, vooral inzake actuele en parate historische kennis.
In dat verband citeer ik de taal- en geschiedkundige Willem Bilderdijk: "In het verleden ligt het heden, in het nu wat worden zal". Vandaag hebben we eindelijk erkend wat in het verleden is gebeurd, op een moment dat een deel van de Vlaamse jeugd - het zal aan de andere kant van de taalgrens niet anders zijn - deze geschiedenis nagenoeg vergeten is. Belangrijk is dat deze donkere periode uit de nationale geschiedenis duidelijk belicht en bekend gemaakt wordt. Belangrijk is te beseffen dat het menselijk wezen in staat is tot dergelijke onnoemelijke gruweldaden tegenover zijn medemens. Er zijn zelfs bestuursapparaten die gruweldaden durven organiseren.
Deze buitengewone studie en de erkenning van de eigen verantwoordelijkheid kunnen met deze stemming niet meer vergeten worden. Ik onderschrijf ten volle het belang van het bekendmaken van deze resolutie en van de studie, zowel bij het brede publiek als bij de gemeenschappen, die via het onderwijs voor de opvoeding van onze jeugd verantwoordelijk zijn. Wij mogen dit niet vergeten.
Nog belangrijker: deze geschiedenis mag zich nooit herhalen. Deze stemming is daarom geen eindpunt, ze is een nieuwe aanzet.
Tot slot wil ik iedereen, van welke politieke kleur en welke taalgroep ook, bedanken voor de positieve samenwerking bij de bespreking van de resolutie in de commissie voor de Institutionele Aangelegenheden. Ik dank iedereen voor de sereniteit, voor de manier waarop we samen hebben herinnerd aan wat er is gebeurd en voor ieders bekommernis om de toekomst. Daarom zal de N-VA-fractie deze resolutie met volle overtuiging en zonder enig voorbehoud goedkeuren.
M. Jacques Brotchi (MR). - Madame la présidente, chers collègues, compte tenu de mon histoire personnelle et de l'histoire de ma famille, au sujet de laquelle je dirai quelques mots, ce n'est pas sans émotion que je prends la parole.
Le groupe MR et moi-même sommes heureux aujourd'hui de pouvoir voter cette proposition de résolution qui reconnaît la responsabilité de l'État belge dans la persécution des Juifs en Belgique durant la deuxième guerre mondiale.
La proposition de résolution fait suite à l'excellent travail d'histoire du CEGES. Son rapport de 1 100 pages est d'un intérêt capital pour le devoir de mémoire que nous devons avoir, nous, Belges, par rapport à la Shoah en Belgique. C'est un travail très complet, qui a nécessité une recherche et une écriture de plus de deux ans. Ses conclusions démontrent que les autorités belges se sont montrées conciliantes vis-à-vis de l'occupant nazi à l'encontre de la population juive.
Mon groupe et moi-même sommes donc particulièrement ravis d'avoir pu y donner suite et de voter un texte qui est le fruit du travail minutieux et équilibré de la commission des Affaires institutionnelles. J'ai eu l'occasion de participer aux discussions, même si je n'en suis pas membre. J'ai bien sûr cosigné la proposition de résolution de M. Mahoux, ce qui est peut-être une des raisons pour lesquelles j'ai pu participer aux travaux, mais il n'empêche que je les ai vécus avec énormément d'intérêt. Je remercie les collègues qui, ce matin, ont approuvé le rapport à l'unanimité.
La proposition de résolution reconnaît solennellement que l'État belge a mené avec l'occupant allemand dans des domaines cruciaux une collaboration indigne d'une démocratie, avec des conséquences dramatiques pour la population juive, belge comme étrangère, comme le prouve le rapport du CEGES et d'autres ouvrages historiques.
Permettez-moi de revenir brièvement sur trois points essentiels du rapport du CEGES, trois volets oubliés ou méconnus de l'histoire qui en font toute sa richesse et sa force : la collaboration des autorités belges, le secours apporté aux Juifs par certains Belges et le devoir de mémoire.
Le premier volet nous révèle que les ordonnances du 28 octobre 1940 décidaient qui était Juif et qui ne l'était pas. C'est ainsi que la ségrégation raciale a été introduite. À titre d'exemple, je peux vous montrer un extrait du registre des Juifs établi le 17 novembre 1941 concernant mon père où il est écrit « Juif » en rouge. Les membres de la commission ont pu examiner ce document, preuve de la Belgique docile. Ensuite, les Juifs ont été évincés de toutes les fonctions publiques. Les ordonnances constituaient une violation fondamentale de l'ordre constitutionnel et légal belge. Ce n'est pas un détail car de telles initiatives refont surface aujourd'hui. Ainsi, en Hongrie, le leader du groupe parlementaire du parti d'extrême-droite Jobbik, troisième force politique du pays, a demandé au gouvernement hongrois de dresser un registre des Juifs qui, selon lui, présentent un risque pour la sécurité nationale.
Il est clair qu'en novembre 1940, les autorités belges ne souhaitaient pas compromettre leur collaboration administrative avec l'occupant en adoptant une attitude de principe par rapport à la problématique juive. Selon les estimations, seuls 5% des Juifs en Belgique possédaient à l'époque la nationalité belge. La décision de donner finalement suite à la demande de l'occupant peut difficilement être interprétée autrement que comme un choix délibéré, dicté par le fait qu'il est essentiellement question en l'espèce d'étrangers. Cela figure dans le rapport du CEGES.
Au début des années 40, nos dirigeants étaient convaincus d'une probable victoire allemande. Un revirement s'est produit aux environs de 1942, avec le refus de certaines autorités de collaborer. En effet, ce n'est que lors de l'introduction du travail obligatoire en Allemagne, quelques mois plus tard, en octobre 1942, que l'on assiste à un revirement dans l'administration centrale.
Il s'agit néanmoins, soulignons-le une fois encore, de réactions locales, dans un système belge global de collaboration administrative maximale instauré en novembre 1940.
Ce revirement local constitue le deuxième volet important du rapport.
Plusieurs bourgmestres de notre pays ont adopté une attitude courageuse à cette époque, tout comme de nombreuses familles belges, qui ont caché des enfants, des adultes, des parents avec leurs enfants. Ce fut mon cas, puisque mes parents et moi avons été cachés dans une famille belge de la région liégeoise. C'est ainsi que j'ai pu échapper à la déportation, au camp de concentration et à la mort.
J'en viens au troisième point du rapport du CEGES.
Après la libération n'apparaît aucune reconnaissance de l'importance et de la spécificité du judéocide.
L'autorité administrative et la justice militaire jugent également que l'État belge ne porte aucune responsabilité dans la persécution des Juifs en Belgique.
C'est le dernier moment clé de ce rapport final.
Cette constatation est importante car la Belgique a estimé ne pas porter de responsabilité ou de coresponsabilité dans le judéocide.
Comme l'ont dit les orateurs qui m'ont précédé et en particulier M. Mahoux, le rapport du CEGES nous a apporté de nouvelles connaissances et nous a également éclairés sur ces moments cruels de l'histoire.
Par ailleurs et pour en revenir au présent, il faut reconnaître que nous assistons dans toute l'Europe à une recrudescence d'actes antisémites, qu'ils se traduisent par des déclarations, des publications, des agressions physiques, des profanations de cimetières ou de monuments à la mémoire des Juifs. La Belgique n'est pas épargnée par cette résurgence de la haine.
Face à cette situation, nous devons enseigner aux nouvelles générations l'histoire, non celle d'une communauté, mais celle de l'humanité dans ce qu'elle a de plus terrible. C'est la raison pour laquelle l'histoire de la Shoah doit être transmise à tous, afin que le fil ne se rompe jamais.
Cet enseignement doit transmettre le respect des autres cultures, des autres religions, pour mieux se comprendre. Il faut favoriser le « mieux vivre ensemble » dans notre pays pour assurer le respect de l'identité de l'autre.
Mon groupe et moi-même estimons donc - cette demande est formulée dans la présente proposition - que l'enseignement de la Shoah est un important antidote au fanatisme et aux idées d'extrême droite.
C'est pourquoi, dans les prochains jours, notre groupe déposera une proposition de résolution à la Fédération Wallonie-Bruxelles à propos de cet enseignement.
Enfin, je tiens également à souligner que ce vote vient particulièrement à-propos puisque dimanche prochain aura lieu la 68e commémoration de la libération des camps par les forces alliées, camps où des millions d'êtres humains furent exterminés par les Nazis en raison de leur origine ethnique, de leurs croyances religieuses, de leurs idées ou de leurs engagements politiques.
C'est donc, madame la présidente, chers collègues, un moment historique pour nous tous, ici au Sénat. En ce qui me concerne, je suis particulièrement heureux et ému de pouvoir le vivre avec vous. (Applaudissements)
De heer Dirk Claes (CD&V). - Bijna zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog zullen wij een resolutie goedkeuren die de verantwoordelijkheid erkent van de Belgische staat voor de Jodenvervolgingen in die periode.
De resolutie is het sluitstuk van een proces dat al in 2003 is opgestart. In dat voorjaar heeft de Senaat aan het SOMA de opdracht gegeven om de verantwoordelijkheid van de Belgische staat in de Jodenvervolging te onderzoeken. Het resultaat, een lijvig boek dat de titel Gewillig België: overheid en Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog meekreeg, werd in 2007 in de Senaat voorgesteld.
De studie weerlegt de mythe dat België tijdens de Tweede Wereldoorlog machteloos stond tegenover de Duitse bezetter en diens opsporings- en deportatiebeleid ten aanzien van de Joodse gemeenschap in België. In werkelijkheid verleenden de nationale, provinciale en lokale administraties, net als politie, rijkswacht en vreemdelingenpolitie, elk op hun terrein en op hun manier, in de eerste fase - voornamelijk tot mei 1942 - een ruime medewerking aan de uitvoering van de Duitse anti-Joodse verordeningen.
Wij zijn niet over één nacht ijs gegaan. Aan de uiteindelijke tekst zijn verschillende hoorzittingen voorafgegaan. We hebben verschillende experten geraadpleegd, zoals de auteurs van het boek, en we hebben diverse Joodse organisaties uitgenodigd om ons de noodzakelijke informatie te bezorgen. Ik wil van de gelegenheid gebruikmaken om de indiener van de resolutie, de heer Mahoux, de medeondertekenaars, en de voorzitster, mevrouw de Bethune, die ook medeondertekenaar is, te bedanken.
Samen met de diensten van de Senaat hebben wij het mogelijk gemaakt dat we steevast op de nodige expertise een beroep konden doen. Zo waren we ook in staat om de nodige wijzigingen aan te brengen in de oorspronkelijke tekst. We hebben onder andere de meest geactualiseerde cijfers over het aantal deportaties naar de concentratie- en uitroeiingskampen gebruikt. Die cijfers zijn niet zomaar een wiskundige berekening, maar stellen mensen voor die geleden hebben onder een ideologie die niet de onze is, nooit de onze mag zijn en die we te allen tijde moeten bestrijden. We kunnen en mogen dat nooit vergeten.
Het is bijzonder positief dat de resolutie over de grenzen van meerderheid en oppositie heen een draagvlak heeft gevonden.
Ook na de vele correcties die we hebben aangebracht, stemt het me tevreden dat één zaak in de besprekingen centraal stond: de kwestie van de schulderkenning. Met deze resolutie erkennen we een zekere verantwoordelijkheid voor het identificeren, beroven, marginaliseren, uitsluiten uit het maatschappelijk leven en het deporteren van Joden in België. De resolutie betekent niet alleen dat de Joden erkend worden in hun lijden, maar legt de aandacht op een belangrijk feit in de Belgische geschiedenis, namelijk de medewerking van de Belgische autoriteiten aan de Joodse deportaties. Ze wil ook de herinnering aan die feiten levendig houden. Die boodschap kan de CD&V-fractie alleen maar onderschrijven. (Applaus)
M. Jacky Morael (Ecolo). - Mon groupe se réjouit évidemment qu'après d'aussi longues années - l'initiative de M. Mahoux remonte à 2003 -, cette résolution vienne enfin à l'ordre du jour de notre séance plénière.
Certains trouveront que ce débat est tardif, certes, mais nous sommes tout de même, à ma connaissance, la première assemblée législative des pays occupés pendant la Seconde Guerre mondiale à se saisir de ce débat et à pointer la responsabilité de son État. Bien sûr, dans d'autres pays comme la France, des excuses gouvernementales ont été présentées mais aucune assemblée législative n'a accompli le travail que nous venons de faire.
Je voudrais aussi remercier les chercheurs du CEGES pour la très grande qualité de leurs travaux et de leurs recherches et pour la très grande valeur historique et pédagogique de leur rapport dont M. Brotchi a souligné le caractère volumineux et très documenté.
Je voudrais aussi remercier l'ensemble de mes collègues de la commission pour la qualité, le sérieux et la sérénité de nos longs travaux. Nous nous sommes réunis à plusieurs reprises ; nous avons procédé à des auditions. Nous avons fait un travail patient, non partisan, me semble-t-il. Nous pouvons tous, je crois, nous en féliciter.
J'en viens à ce qui a fait débat ces dernières semaines et qui procède, à mon avis, d'un malentendu. Il ne convient pas de remettre en cause la bonne foi de l'auteur de l'amendement, M. Delpérée, ni de tous ceux, nombreux, qui comme moi l'ont voté. Il ne s'agissait, dans l'esprit de personne, de donner l'impression de chercher à minimiser ou à occulter les lourdes et tragiques responsabilités de l'État belge. Au contraire. J'en reviens à l'intitulé initial de la proposition de M. Mahoux, que j'ai cosignée avec d'autres : il s'agissait de pointer la responsabilité des autorités belges. Il n'y avait donc pas d'ambiguïté dans l'esprit des auteurs en déposant la proposition de résolution.
Mais il faut faire acte d'humilité et reconnaître que, malgré notre bonne volonté, nous avons provoqué, en votant cet amendement, un émoi a posteriori compréhensible, dans une grande partie de la communauté juive de notre pays. Et donc, très logiquement, nous nous sommes penchés à nouveau sur le texte et avons trouvé une nouvelle formulation qui, je crois, revient à l'esprit initial de la proposition de résolution tout en veillant à rencontrer les aspirations de la communauté juive qui est la principale concernée.
Une polémique a surgi autour des mots « des autorités » ou « les autorités ». Je crois qu'il ne revient pas aux sénateurs de faire le travail des historiens mais le rapport du CEGES comprend des informations qui ne souffrent aucune contestation.
J'ai fait remarquer ce matin en commission que, malheureusement, notre population connaissait mieux l'histoire de la France sous l'occupation que celle de la Belgique sous l'occupation et que beaucoup de Belges connaissent l'odyssée de ce héros qu'a été le général de Gaulle exilé à Londres. Cet homme avait un statut de rebelle, alors que le gouvernement Pierlot, exilé lui aussi à Londres, était toujours l'autorité légale de la Belgique. Mais très vite, ce gouvernement a délégué l'ensemble de ses pouvoirs aux secrétaires généraux de l'administration qui ont d'ailleurs pris contact avec les hauts fonctionnaires de la Justice pour envisager les suites à donner aux demandes de l'occupant concernant la population juive de Belgique. Celle-ci était constituée, à plus de 90%, de gens qui ne disposaient pas de la nationalité belge. Les secrétaires généraux et les responsables de la Justice ont appliqué avec zèle, et parfois même au-delà, la politique de discrimination, de poursuite et de violence à l'égard de notre population juive.
C'est un fait qui ne souffre aucune contestation et comme l'a rappelé tout à l'heure M. Brotchi, au moins jusqu'en 1942, avant que le sort des armes ne semble se retourner et que certains n'envisagent de faire acte de résistance ou de commencer à en faire, ou du moins d'en donner l'impression, on peut dire que l'ensemble des autorités belges ont collaboré avec zèle et docilité.
C'est ce que cette résolution veut mettre en évidence. Elle revêt donc une grande importance en termes de travail de mémoire.
Mais il ne n'agit pas seulement d'un travail de mémoire, il s'agit aussi d'un travail d'actualité. Je ne veux pas lancer de polémique stérile mais certains ont voulu biffer dans le texte de la résolution les allusions explicites à l'extrême droite des années trente comme germe et facteur annonciateur des persécutions dont allait être l'objet la communauté juive de Belgique. Nous nous y sommes opposés avec force et c'est tout à l'honneur de la commission.
De même, nous nous sommes penchés sur le terme « race ». Initialement, il était écrit que les Juifs étaient persécutés pour leur race. Nous en avons discuté. J'ai déposé des amendements. Nous avons transformé l'expression en « prétendue race » parce que la commission n'a pas voulu avaliser l'idée qu'il existe des races immuables sur cette terre.
Nous faisons donc un travail d'actualité. Comme cela a été rappelé, les actes antisémites, les propos antisémites sont en recrudescence. Nous l'avons vu en Hongrie, avec la demande que soit dressée une liste, y compris des membres du gouvernement et du parlement qui seraient Juifs et donc qui pourraient potentiellement porter atteinte à la sécurité de l'État. C'est évidemment un véritable cauchemar que dans l'Union européenne, ce genre de demande puisse être adressé par un représentant politique d'un État qui se dit, qui se veut démocratique.
Le rapport du CEGES et la résolution sont aussi des instruments de lutte sur le terrain contre les idées fanatiques, contre les idées racistes, contre les idées antisémites. C'est en cela que ce texte prend toute sa valeur. Il y a lieu de se battre quand on sait que selon un sondage récent, plus de 50% des moins de 25 ans ignorent que l'antisémitisme était l'un des fondements de l'idéologie nazie, que seulement 26% savent que le principe d'une prétendue race aryenne constituait le coeur de cette idéologie nazie. C'est évidemment effrayant. Et c'est pire en France, où un sondage récent a montré que près de 30% des jeunes trouvaient qu'Adolf Hitler avait finalement des côtés assez sympathiques et que le régime nazi n'avait pas eu que des mauvaises idées ! On en reste bouche bée et l'on constate que le travail de mémoire est à renouveler sans cesse.
Enfin, toujours à propos de ce travail de mémoire, on sait toute l'importance de l'enseignement auprès de notre jeunesse. Bien sûr, nous ne sommes pas compétents pour l'enseignement qui est une prérogative des communautés. Cependant, notre assemblée compte aussi des sénatrices et des sénateurs de communauté. Nous leurs adressons la vive demande de relayer dans leur assemblée nos travaux, notre résolution, pour faire en sorte que l'oeuvre collective, l'oeuvre pédagogique mémorielle soit renforcée dans les établissements scolaires à l'intention de nos enfants, de notre jeunesse. Si cela est fait, nous pourrons dire que nous avons fait oeuvre utile, collectivement et démocratiquement.
De heer Bert Anciaux (sp.a). - Ik sluit mij aan bij de vorige sprekers. Het is vreemd dat pas bijna zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog de verantwoordelijkheid van de Belgische staat en van vele Belgische overheidsinstanties voor de Jodenvervolging werd erkend.
Deze resolutie is ongetwijfeld een uiting van respect voor alle slachtoffers die onder de Tweede Wereldoorlog en specifiek onder de Jodenvervolging hebben geleden en die op alle mogelijk wijzen zijn misbruikt, vernederd, verketterd en vermoord. De Joodse gemeenschap werd gemarginaliseerd en gedemoniseerd. Ze kon nooit op de steun van de gemeenschap rekenen.
Deze resolutie is een eerbetoon aan de duizenden, honderdduizenden, miljoenen slachtoffers van de Holocaust, maar ook van de Jodenvervolging in ons land.
Het is ook de formele erkenning van de verantwoordelijkheid van de Belgische staat bij deze Jodenvervolging. Het was te gemakkelijk om te doen alsof deze verschrikkelijke, onmenselijke toestanden alleen het gevolg zijn geweest van een onaanvaardbaar nazistisch regime. De mens in het algemeen is in staat tot heel veel onmenselijkheid.
Het is niet omdat wij hier unaniem - zo lijkt het toch - deze resolutie goedkeuren, dat we de indruk mogen wekken dat zulke feiten in de toekomst nooit meer kunnen. Het is onze verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zulke feiten nooit meer gebeuren. Dat vraagt een verantwoordelijkheid die meer is dan het erkennen van de verantwoordelijkheid uit het verleden. Dat vraagt een actieve politiek, een actief optreden tegen hedendaagse vormen van uitsluiting.
Zeventig jaar geleden was er een verschrikkelijk, onmenselijk regime. Als we daar vandaag niet uit leren dat wij allen in staat zijn om door manipulatie en indoctrinatie onmenselijke feiten te plegen, dan hebben we eigenlijk geen echte lessen getrokken uit deze resolutie. Het grootste eerbetoon aan de slachtoffers van de Jodenvervolging is dat we met zijn allen ervoor zorgen dat we vandaag openheid en respect betuigen voor wie anders is, en dat als een fundamenteel streven in ons politiek en menselijk handelen meenemen.
Dat zijn de drie lessen die in deze resolutie aan bod komen. Ik dank al wie daartoe heeft bijgedragen.
Mevrouw Martine Taelman (Open Vld). - Ik dank de rapporteurs voor hun verslag en de collega's voor hun bijdrage aan het werk zowel in de commissie als in de plenaire vergadering. Niet het minst dank ik de indieners, onder wie de heer Mahoux en ook gewezen collega Destexhe, die met het voorstel van resolutie het initiatief namen om de werkzaamheden te openen.
Toenmalig premier Guy Verhofstadt bevestigde in 2002 in de kazerne Dossin en in 2005 in Yad Vashem dat de Belgische autoriteiten aan de Jodenvervolging hebben meegewerkt. Daarna heeft ook de huidige eerste minister namens België zijn verontschuldigingen aangeboden.
Op die eerste resolutie van 2002 volgde in 2003 een wetsvoorstel dat ik mee heb ingediend om het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (SOMA) een studie te laten maken en het daartoe toegang te verlenen tot alle voorhanden zijnde archieven. Thans, 70 jaar na de feiten, ligt het sluitstuk van onze werkzaamheden voor.
De Senaat erkent hiermee de collectieve verantwoordelijkheid van de Belgische overheidsinstanties voor de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is een moment waarvan het belang niet te onderschatten valt. Professor Van Goethem sprak in dit verband terecht van een ritueel moment.
Al is perfectie niet van deze wereld, het document moest zo perfect mogelijk zijn om de dag van vandaag te overstijgen en ook in de toekomst zijn geldigheid dag na dag te blijven bewijzen.
Sinds het begin van de werkzaamheden is de nood aan het uitdragen van deze boodschap niet verminderd. Integendeel, antisemitische daden zijn het laatste jaar in stijgende lijn gegaan.
De resolutie moet vooral ook een oproep zijn aan de gemeenschappen om sterk in te zetten op herinneringseducatie. We zullen onze gemeenschapssenator en ook onze fractie in het Vlaams Parlement oproepen om hieraan verder te werken. Vooral jongeren moeten uit de gruwelijke geschiedenis leren en moeten doordrongen worden van het besef dat het verwerpelijk is iemand te veroordelen enkel omdat hij of zij anders is of van elders afkomstig.
In de kazerne Dossin werd ik erg aangegrepen door een brief van een jongen uit mijn streek, namelijk uit Heist-op-den-Berg, die trots beschreef hoe hij had meegewerkt aan het afmaken van een Joodse moeder en haar kind. We hebben de verdomde plicht jongeren erop te wijzen hoe vreselijk de vervolging van Joden en zigeuners wel was. Zoals een voormalig eerste minister ooit zei: "Niet je afkomst telt, wel waar je naartoe gaat".
De heer Bart Laeremans (VB). - Toen enkele jaren geleden in de Kamer het debat werd gevoerd over de vergoeding van Joodse ingezetenen voor de inbeslagname en beroving van hun goederen tijdens de Tweede Wereldoorlog, was mijn eerste reactie verbazing. Hoe kon het dat het meer dan een halve eeuw moest duren vooraleer de omvang van de meest grove en onmenselijke aspecten van de bezettingsjaren in kaart werden gebracht, namelijk de opsporing, de systematische vervolging, de beroving, de arrestatie, de wegvoering en de liquidatie van zovele duizenden Joden in ons land?
Hetzelfde geldt voor het veel ruimere verhaal en het veel grootschaliger onderzoek dat nu voorligt. Waarom nu pas? Waarom heeft het zestig jaar moeten duren vooraleer dit land de verantwoordelijkheid nam een onderzoek te organiseren naar de medewerking en de actieve collaboratie van de Belgische overheden bij de grootste gruwel en het ergste onrecht dat die immense wereldbrand in ons land heeft veroorzaakt?
De meeste betrokkenen zijn inmiddels reeds lang overleden. De slachtoffers die vandaag nog aan het woord komen, zijn bijna alleen nog de oorlogskinderen, de kinderen die kort vóór of tijdens de oorlog zijn geboren. Zij werden vaak geconfronteerd met een bizarre, vaak erbarmelijke omgeving zonder ouders. Het gaat dus om de wezen van de Shoah. Ze krijgen vandaag, met de voorliggende resolutie, terecht een erkenning.
Die erkenning, de voorliggende resolutie en het omvangrijke en zeer verdienstelijke studiewerk, waarvoor we de auteurs zeer dankbaar zijn, komen dus wel heel erg laat. Veel te lang heeft een taboe gerust op het institutionele aspect van de collaboratie en is de Belgische tragedie onder de mat geveegd. Dat was niet alleen een uiting van desinteresse, omdat het om buitenlanders ging, of vanwege het latente antisemitisme dat ook na de oorlog nog is blijven voortbestaan. Volgens het verslag wou men destijds gewoon geen historisch onderzoek en vooral geen strafonderzoek voeren.
Blijkbaar moesten bepaalde kringen in de gevestigde orde en het Belgische establishment worden gespaard. "[G]ezien den uiterst kieschen aard dezer zaak" en onder meer ook wegens de medeplichtigheid van het parket hebben de krijgsauditeurs bewust een bevel tot niet-vervolging gegeven ten aanzien van de politiefunctionarissen die verantwoordelijk waren voor de razzia's in Antwerpen. Hetzelfde deed zich in de andere steden voor.
Nagenoeg overal in het land ontsprongen de talrijke Belgische overheidsverantwoordelijken die Joden en zigeuners actief hadden helpen registreren, opsporen, letterlijk stigmateren, vervolgen, opsluiten en wegvoeren de dans. Uit het onderzoek blijkt nochtans dat die mensen wel degelijk de kans hadden om anders te handelen. Ook al werkten ze in overheidsdienst, en dus onder toezicht van de bezetter, hadden ze wel degelijk de mogelijkheid om zich te onthouden van actieve medewerking.
Nu we zoveel meer weten en de onderzoekers van het SOMA zoveel aan het licht hebben gebracht, kunnen en willen wij als senatoren vandaag dan ook niet anders dan deemoedig en nederig het hoofd buigen voor de vele duizenden slachtoffers en hun kinderen en verwanten vanwege het verschrikkelijke leed dat hun is berokkend.
Het is eigenlijk ontstellend dat vandaag pas, meer dan zeventig jaar na het begin van de oorlog, een officieel statuut wordt gegeven aan wie vanwege zijn afkomst of om raciale motieven werd weggevoerd en aan de wezen van de Shoah. Dat is veel te laat, maar het is hoe dan ook belangrijk dat het gebeurt. Onze fractie zal het voorstel van resolutie dan ook met overtuiging steunen.
Ik wil toch nog enkele bedenkingen toevoegen. Het diepgaande studiewerk heeft ook uitgebreid ingezoomd op het falen van het gerechtelijk apparaat. Dat beschikte niet altijd over de juiste instrumenten om de Jodenvervolging adequaat te bestraffen en het had duidelijk ook niet altijd de wil daartoe. Heel lang heeft in dit land een uitgesproken zwart-witbeeld bestaan over oorlog en repressie en over collaboratie en verzet. Daarbij bleef de economische collaboratie buiten schot, werd de ambtelijke collaboratie niet of onvoldoende bestraft en werd vooral de focus gelegd op de politieke collaboratie, die vaak excessief werd bestraft. Daarbij werden duizenden mensen gestraft, niet wegens hun daden, maar vanwege hun overtuiging, hoewel die vaak niet eens nationaalsocialistisch was, maar bijvoorbeeld alleen anti-Belgisch. Dit werd al tijdens de repressie ook in de Senaat aangeklaagd, zelfs door de toenmalige minister van Justitie.
Ik wil het debat niet heropenen, maar de grote verdienste van dit monumentale opzoekingswerk is dat we thans een heel andere kijk op de oorlogsperiode krijgen en met absolute zekerheid weten dat het onrecht en de medeplichtigheid veel ruimer waren dan ons lang werd voorgehouden. Thans weten we ook dat vele verantwoordelijken uit de hogere kringen ongestraft bleven voor het onrecht dat ze anderen toen aandeden, en dat wie wel werd bestraft, niet altijd om de juiste motieven werd veroordeeld. We weten al langer dat veel kleine garnalen om allerlei redenen ten onrechte of veel te zwaar werden gestraft. De gerechtelijke repressie heeft dus in belangrijke mate gefaald.
We betreuren ook enkele passages in het voorstel van resolutie. Ze hebben betrekking op de noodzaak van het bestrijden van extreemrechtse ideeën. In de commissie heb ik duidelijk uitgelegd waarom die passages ons niet zinnen: niet omdat we ons geviseerd voelen, want we zijn geen rechts-extremisten, maar wel omdat men met hedendaagse categorieën het verleden al te simpel probeert voor te stellen en te reduceren. Dat leidt de aandacht af en opent de weg voor afrekeningen in het politieke spel van vandaag.
Om die reden hebben we in commissie amendementen ingediend die ertoe strekken de term `extreemrechtse ideeën' te vervangen door de juiste bewoordingen, namelijk `neonazistische en antisemitische ideeën'. Daar gaat de resolutie immers over. Het zou bijzonder erg zijn wanneer deze boodschap over het leed van zovele mensen zou worden gebanaliseerd, omdat ze voortdurend wordt aangewend in de politique politicienne van vandaag. Terecht werd er tijdens de hoorzittingen voor gepleit de tekst van het voorstel van resolutie zo tijdloos mogelijk te houden, opdat de boodschap haar kracht niet zou verliezen.
Het voorstel van resolutie blijft dus voor verbetering vatbaar. Ik roep de senatoren dan ook op om het voorstel van resolutie niet te banaliseren of te misbruiken. De herinnering aan de Shoah en de lessen die we daaruit moeten trekken, zijn daarvoor te belangrijk.
Ik wil ook aandacht vragen voor enkele andere aspecten van het voorstel van resolutie. De onderzoekers hebben veel aandacht besteed aan de grote hiaten in onze archieven. Vooral in Wallonië en Brussel, maar niet uitsluitend daar, blijken massaal veel belangrijke archiefstukken te zijn vernietigd. Vele tonnen papier liggen opgestapeld zonder te zijn geklasseerd of verwerkt en dreigen op termijn verloren te gaan.
De oproep aan de regering om een plan voor te leggen voor een betere bewaring van de archieven moet dan ook ernstig worden genomen. Ik betreur het trouwens dat de regering niet aanwezig is tijdens dit debat, dat toch handelt over de verantwoordelijkheid van de Belgische Staat, waarvan de regering de vertegenwoordiger is.
Tot slot treden we het standpunt bij dat deze tragedie aandacht moet krijgen in het onderwijs. Daarnet heeft de heer Broers er al op gewezen dat het onze jonge mensen, zelfs onze leerkrachten in spe die het groene hout van onze samenleving vormen, ontbreekt aan kennis van de geschiedenis en aan historisch inzicht.
Er moet dan ook veel meer aandacht worden besteed aan het geschiedenisonderwijs, zeker aan het onderricht van de verschrikkingen van de twintigste eeuw: de beide wereldoorlogen, de uitroeiing van de Joden, het totalitarisme in al zijn vormen dat grote delen van Europa zo lang in zijn greep heeft gehouden en nu in andere werelddelen nog steeds bestaat. Enkel met dat historisch besef zullen de nieuwe generaties alert blijven voor de gevaren die onze democratische samenleving bedreigen.
Mevrouw Freya Piryns (Groen). - De laatste spreker in het rijtje loopt vaak het risico om in herhaling te vallen. Ik vind het echter niet zo erg om in herhaling te vallen als het gaat over een onderwerp zoals we er vandaag een behandelen. Het kan immers niet voldoende herhaald worden dat het onze plicht is om nooit te vergeten.
Ik wil vooreerst de indieners en in het bijzonder de hoofdindiener, de heer Mahoux, bedanken voor het genomen initiatief. Het onderwerp is immers zeer belangrijk.
Meerdere collega's hebben het al benadrukt: het eindverslag van het SOMA dat op verzoek van de Senaat werd gemaakt, draagt bij tot het ontkrachten van een veel te ruim verspreide mythe. Die mythe luidt dat de Belgische overheid machteloos zou hebben gestaan tegenover de Duitse bezetter en diens uitvoering van een beleid van identificatie, stigmatisering, marginalisering, beroving en ten slotte deportatie van de Belgische en buitenlandse joden in België. Ik wil de verantwoordelijkheid voor de Jodenmoord van het Duitse nationaalsocialistische regime en van de Belgische collaborateurs niet minimaliseren, maar het wordt steeds duidelijker dat de toenmalige overheid in heel wat bezette landen, en ook in België, bij de Jodenvervolging ten opzichte van de Duitse bezetter een beleid heeft gevoerd van passieve of zelfs actieve collaboratie.
Naast die collaboratie moet er ook op worden gewezen dat heel veel Belgen ook Joden hebben geholpen en gered. De houding van heel wat landgenoten stond blijkbaar in schril contrast met de bureaucratische uitsloverij in de passieve en soms actieve collaboratie van heel wat officiële Belgische instellingen en overheden.
Bevelen, ook al zijn ze wettig, zijn immers niet altijd te rechtvaardigen. Tegenover het totalitarisme, de etnische zuivering, de volkerenmoord en de misdaden tegen de menselijkheid worden alle overheden en al wie de overheid belichaamt, voor hun verantwoordelijkheid geplaatst. Voor de indieners van de resolutie is dat de uiteindelijke les die getrokken moet worden uit het eindverslag van het SOMA. Het is een les die nog steeds heel relevant is wanneer men ze toepast op recentere gebeurtenissen, zoals de etnische zuiveringen in Bosnië of de genocide op de Tutsi's in Rwanda in 1994.
Ik sluit af door te herhalen wat verscheidene collega's al hebben gezegd: het is onze plicht om nooit te vergeten.
M. Jacky Morael (Ecolo). - Je me dois de réagir aux propos de M. Laeremans. Il a répété ce qu'il a dit en commission, à savoir qu'il n'apprécie pas les allusions à l'extrême droite comme facteur déclenchant et explicatif de la tragédie du second conflit mondial, de l'occupation et de la persécution des Juifs.
Partout dans les pays occupés, en France, en Croatie, en Norvège, ce sont le leaders et les partis d'extrême droite qui ont dirigé les gouvernements fantoches installés par Hitler, qui ont collaboré activement à la persécution des Juifs et des résistants, et qui ont appelé leur jeunesse à s'embrigader dans l'armée hitlérienne, notamment sur le Front de l'Est. Qu'elle plaise ou non à M. Laeremans, c'est une vérité historique !
Je me réjouis que les amendements totalement indécents de M. Laeremans aient été rejetés en commission.
De heer Bart Laeremans (VB). - Ik ben hier in de commissie uitgebreid op ingegaan en heb het ook op de juiste manier verwoord. Wij wensen niets te verdraaien of te ontkennen van wat er in het verleden is gebeurd, integendeel. Wie daarstraks naar me heeft geluisterd, weet goed dat we achter het geschiedenisonderricht staan en vinden dat er voor deze problematiek meer aandacht moet komen in het onderwijs. Daar gaat het niet om.
Het probleem is wel dat de heer Morael een term gebruikt die vandaag in zwang is om politieke partijen van vandaag aan te duiden en voortdurend een verwarring maakt met zeventig jaar geleden, alsof het allemaal één pot nat is. Wij voelen ons niet aangesproken, wij zijn niet extreem rechts, maar ik weet wel dat we voortdurend als extreem rechts worden bestempeld. En dus zegt de heer Morael voortdurend dat wij medeplichtig zijn, terwijl wij in de jaren vijftig, zestig, zeventig, zelfs tachtig geboren zijn en daarmee niets te maken hebben.
De heer Jacky Morael (Ecolo). - Dat u zich persoonlijk geviseerd voelt, is uw probleem.
De heer Bart Laeremans (VB). - Wij hangen ook geen ideologie aan die daarmee iets te maken heeft of daarnaar verwijst, integendeel. Wij verwerpen dit soort van totalitaire of raciale ideologieën. Wij zijn daar verschrikkelijk tegen gekant en ik hoop dat dat ook duidelijk in de verslagen zal staan. Misschien gelooft men het niet, maar ik wens met alle macht te benadrukken dat wij ons op geen enkele manier verwant voelen met dergelijk perverse ideeën waarin de ene mens wegens zijn afkomst als superieur aan de andere wordt gezien. Dat is voor ons verwerpelijk.
M. Richard Miller (MR). - Au nom du groupe MR, je demande à l'assemblée de bien vouloir excuser l'absence de notre cheffe de groupe, Mme Defraigne. Elle a dû quitter l'hémicycle pour une raison impérieuse, mais elle tenait à le faire savoir officiellement.
Mme la présidente. - Je vous rappelle que la commission propose un nouvel intitulé : Proposition de résolution visant à reconnaître la responsabilité de l'État belge pour la persécution des Juifs en Belgique pendant la Deuxième Guerre mondiale.
-La discussion est close.
-Il sera procédé ultérieurement au vote sur la proposition de résolution.