2-100 | 2-100 |
Mme Nathalie de T' Serclaes (PRL-FDF-MCC), corapporteuse. - Mon rapport qui sera complété par Mme Van Riet reprend les discussions que nous avons eues depuis le 8 juin 2000, date du dépôt par le gouvernement d'une proposition de révision du titre II de la Constitution, en vue d'y insérer une disposition relative au droit des femmes et des hommes à l'égalité et favorisant leur égal accès aux mandats électifs et publics.
Le 21 juin 2000, Mme de Bethune et consorts déposaient le même type de proposition.
C'est en novembre de l'année dernière que la commission des Affaires institutionnelles a entamé l'examen des deux propositions déposées. Le texte a été adopté par la commission le 15 février dernier.
L'ensemble des membres de la commission a souhaité procéder au vote sur cette importante proposition de révision de la Constitution en ce jeudi 8 mars, date de la Journée internationale des femmes. C'était une occasion importante pour le Sénat d'exprimer sa préoccupation qui ne date d'ailleurs pas d'hier. En effet, bon nombre de mes collègues qui ont siégé dans cette assemblée au cours de la législature précédente, ont travaillé afin qu'une telle disposition puisse être à l'examen. Ils ont également fait en sorte que soit ouvert à révision le titre II de la Constitution. Des propositions de loi ont du reste été déposées ; je suis convaincue que certains de mes collègues souhaiteront s'exprimer tout à l'heure.
Nous avons commencé l'examen de cette proposition de révision en novembre dernier. Nous avons demandé à quatre professeurs - MM. Lemmens, Uyttendaele, Velaers et Verdussen - de donner leur point de vue sur le dispositif tel qu'introduit par le gouvernement, ce qui était par ailleurs une façon d'apporter un poids supplémentaire à cette discussion. Je vous renvoie au rapport écrit où vous trouverez également un tableau comparatif des différents points de vues émis par ces professeurs.
Je soulignerai brièvement les points qui ont fait l'objet des discussions en commission. D'abord, l'étendue de l'habilitation donnée par le préconstituant dans la déclaration de révision et notamment la possibilité d'introduire une disposition dans le cadre du titre II. Ensuite, l'emplacement de cette disposition dans le cadre de notre Constitution. Le gouvernement avait d'abord déposé un article 10bis. Nous avons discuté de l'opportunité de maintenir le 10bis en tant que tel et d'éventuellement scinder celui-ci en différentes dispositions, de manière à rendre l'article encore plus lisible et plus effectif.
Finalement, la commission fait le choix de compléter l'actuel article 10 de la Constitution, article fondamental qui rappelle l'égalité de tous les Belges devant la loi, par une phrase rappelant l'égalité fondamentale dans toute société démocratique au 21e siècle, l'égalité entre les hommes et les femmes. C'est l'un des premiers éléments que nous avons souhaité mettre en exergue.
Nous avons également choisi d'insérer une nouvelle disposition 11bis donnant une base légale aux actions en faveur de l'égal exercice des droits et libertés des hommes et des femmes et constituant une base constitutionnelle pour toutes les actions - qu'elles ressortissent à la loi, au décret ou à la règle visés à l'article 134 - favorisant l'égalité entre les hommes et les femmes et, plus spécifiquement, leur égal accès aux mandats électifs et publics. Ce faisant, nous insérons dans la Constitution la base constitutionnelle nécessaire réclamée par le Conseil d'État pour pouvoir, dans une phase ultérieure, déposer et analyser les projets de loi concernant la parité et à l'alternance. Il s'agit là d'une prochaine étape.
Un autre élément de cet article 11bis a fait l'objet d'un certain nombre de modifications par rapport au texte initialement déposé, modifications qui ont recueilli un très large consensus en commission au cours de discussions marquées par la convivialité et le souci collectif d'aboutir à un texte le plus précis et le plus efficace possible. Je veux parler de la disposition prévoyant que le conseil des ministres ainsi que les gouvernements de communauté et de région devraient désormais compter en leur sein des personnes de sexe différent. J'attire votre attention sur le libellé « conseil des ministres » qui a finalement été retenu plutôt que « gouvernement ». Cela constitue une garantie supplémentaire qu'il s'agira bien des quinze ministres, tels qu'ils sont décrits dans l'article ayant pour objet le conseil des ministre.
Par ailleurs, la loi, le décret ou la règle, dont question à l'article 134, organisera également la présence de personnes de sexe différent au sein des députations permanentes, des conseils provinciaux, des collèges des bourgmestre et échevins, des conseils de l'aide sociale, des bureaux permanents des centres publics d'aide sociale et dans les exécutifs de tout autre organe territorial, interprovincial, intercommunal ou intracommunal.
L'alinéa suivant, introduit sous la forme d'un amendement, prévoit que la règle ne s'applique pas - c'est logique - aux organes organisés par élection directe. Les députations permanentes des conseils provinciaux pourraient être visées. Cette disposition se justifie déjà aujourd'hui pour les échevins, les membres du conseil d'aide sociale ainsi que les membres de tout autre exécutif qui ressortirait éventuellement d'une élection directe.
En conclusion de ce rapport des travaux de notre commission, je voudrais souligner que le vote qui devrait intervenir aujourd'hui contribuera à une avancée significative du contenu de notre Constitution. Dès que nos collègues de la Chambre auront également approuvé cette disposition, nous pourrons progresser concernant d'autres projets qui devraient mettre en exécution ce qui doit encore l'être à partir de la disposition constitutionnelle examinée aujourd'hui.
Pour terminer, je voudrais souligner l'importance du fait d'avoir inscrit cette disposition dans l'article 10 et le nouvel article 11bis, dans la mesure où l'article 147 de notre Constitution octroie à la Cour d'arbitrage une compétence de cour constitutionnelle pour ce qui relève des articles 10 et 11 de la Constitution.
Mevrouw Iris Van Riet (VLD), corapporteur. - Vandaag wordt overal ter wereld met allerlei acties en activiteiten de internationale vrouwendag gevierd. Het heeft dan ook een grote symbolische betekenis dat precies vandaag de Senaat een stap zet naar de gelijkheid van vrouwen en mannen.
Het vastleggen in de Grondwet van het recht op gelijkheid van vrouwen en mannen is een mijlpaal in het gelijke kansenbeleid. Zoals mevrouw de T'Serclaes heeft gezegd, zijn we bij de bespreking van het voorstel van de regering niet over één nacht ijs gegaan. We hebben deskundigen geraadpleegd en grondig werk verricht.
Tijdens de discussie in de Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden vroegen sommigen zich af of het wel zinvol is een specifieke bepaling in verband met de gelijkheid van vrouwen en mannen in de Grondwet op te nemen. Het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel voor alle Belgen dat in artikel 10 van de Grondwet wordt bekrachtigd, omvat al het principe van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Die grondwettelijke verankering volstond echter niet om de daadwerkelijke gelijkheid van mannen en vrouwen te garanderen. Er zijn nog altijd ongelijkheden in het maatschappelijke, het culturele, het economische en het politieke leven. De ongelijkheden kunnen lang aanslepen. Zo heeft het tot 1948 geduurd voor de vrouwen stemrecht kregen, hoewel het grondwettelijk gelijkheidsbegrip al van 1831 dateert.
De bekrachtiging door de Grondwet van de gelijkheid van vrouwen en mannen heeft een signaalfunctie in de Belgische rechtsorde. Hiermee wordt aan alle overheden de verplichting opgelegd maatregelen te nemen om niet alleen een gelijkheid in rechte te creëren, maar ook in de feiten. Bovendien geeft de nieuwe grondwettelijke bekrachtiging aan vrouwen en mannen waarborgen wanneer ze in hun belangen geschaad worden op basis van een discriminatie die berust op het geslacht. Hiervoor kunnen ze zich voortaan tot het Arbitragehof wenden.
Sommigen vragen zich wellicht af waarom in het nieuwe lid van artikel 10 alleen gewag wordt gemaakt van de gelijkheid van de geslachten en er niet gesproken wordt over gelijkheid inzake leeftijd en huidskleur. Het geslacht heeft een transversaal karakter. Ieder mens behoort tot een bepaald geslacht, of hij nu jong, oud, blank of zwart is. Het maakt niet uit. De mensheid wordt ingedeeld in twee groepen: mannen en vrouwen.
De grondwettelijke verankering van de gelijkheid van mannen en vrouwen is een belangrijke stap. Toch speelt België geen pioniersrol. Heel wat landen hebben al vroeg het gelijkheidsbeginsel voor vrouwen en mannen expliciet in hun grondwet ingeschreven. Portugal is een treffend voorbeeld. In de Portugese grondwet van 1976 werd het algemeen beginsel van gelijkheid tussen vrouwen en mannen opgenomen. Later werden nog artikels toegevoegd volgens dewelke het bevorderen van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen tot de fundamentele taken van de staat behoort en daarnaast ook nog artikelen die een feitelijke gelijkheid beogen.
Het idee om het recht op gelijkheid van mannen en vrouwen in te schrijven in de Grondwet of om via een andere weg die gelijkheid vast te leggen in een fundamenteel recht, is trouwens terug te vinden in het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen, aangenomen in 1979 door de vergadering van de Verenigde Naties. Artikel 4, paragraaf 1, van dit verdrag bepaalt uitdrukkelijk dat als een staat "tijdelijke bijzondere maatregelen" treft om het bereiken van een feitelijke gelijkheid te versnellen, die niet als een discriminatie zullen worden beschouwd.
Ook het Europees Verdrag over de rechten van de mens bevat een verbod van discriminatie op grond van het geslacht. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in dit verband al herhaaldelijk opgemerkt dat de gelijkheid tussen de geslachten een belangrijk doel is van de lidstaten van de Raad van Europa en dat enkel heel zwaarwichtige redenen een verschil in behandeling tussen mannen en vrouwen verantwoorden.
Tot slot is het bevorderen van de gelijkheid van mannen en vrouwen een van de specifieke taken van Europa. Ik verwijs naar artikel 2 van het EG-verdrag. Volgens dit verdrag dient Europa de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bevorderen in al de acties die het onderneemt in het kader van haar opdracht.
Het idee om het recht op gelijkheid van vrouwen en mannen in de Grondwet te verankeren is tevens terug te vinden in de parlementaire stukken over de herziening van het Verdrag van Maastricht. Daarin wordt gepleit voor een Europees burgerschap dat gekoppeld wordt aan het grondrecht van vrouwen en mannen op gelijkheid.
In de vorige legislatuur werd door het Adviescomité voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen van de Senaat onder het voorzitterschap van mevrouw de Bethune heel wat aandacht aan besteed aan de gelijkheid van vrouwen en mannen. Daar werd de basis gelegd voor deze grondwetswijziging. Ik wil mijn voorgangsters dan ook danken voor hun inzet en voor het baanbrekende werk dat zij hebben verricht.
De mannen onder deze koepel staan misschien iets schuchterder dan wij vrouwen tegenover deze grondwetswijziging. Ik heb de indruk dat ze deze bekijken als een eis van de vrouwen. Misschien zal dat nog veranderen, want misschien moeten zij zich ooit nog op deze grondwetsbepalingen beroepen. Heel snel hoeven ze daar evenwel geen schrik voor te hebben. In Finland wordt al sinds 1950 intensief aan de gelijkheid tussen mannen en vrouwen gewerkt zodat het een serieuze voorsprong op België heeft uitgebouwd. Toch wordt de volledige gelijkheid er pas tegen 2050 verwacht. In België zal het wellicht nog iets langer duren.
Een andere reden voor deze grondwetswijziging, die ik hier ter sprake wil brengen, betreft de gelijke toegang van mannen en vrouwen tot de politiek. Om te kunnen afwijken van de strikte toepassing van het gelijkheidsbeginsel in verkiezingszaken is deze grondwetsherziening noodzakelijk. De Raad van State heeft immers steeds een kritische houding aangenomen tegenover de maatregelen die ertoe strekken de aanwezigheid van vrouwen in de politiek te bevorderen, temeer daar de Raad van State belang hecht aan de vrijheid van de politieke partijen om zich te profileren en aan de vrije democratische meningsuiting van de bevolking zelf.
Zowel in het advies over het ontwerp dat leidde tot de wet van 24 mei 1994 ter bevordering van een evenwichtige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen op de kandidatenlijsten voor verkiezingen, als in het advies over het ontwerp dat leidde tot de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees parlement, heeft de Raad van State altijd gewezen op een de noodzaak van een grondwettelijke basis.
De grondwettelijke verankering van het recht op gelijke toegang van mannen en vrouwen tot de door verkiezing verkregen mandaten is daarom zeer belangrijk. Graag citeer ik hier een oud Chinees spreekwoord: "De vrouwen dragen de helft van de wereld op hun schouders". Dit betekent dat de helft van het werk en de helft van het denkwerk in de wereld door vrouwen wordt verricht. De twee helften moeten samenwerken om de hemel heel te houden. Zo ook moeten de twee helften samenwerken in de politiek zodat alle maatschappelijke problemen op de politieke agenda komen en er meer garantie komt dat er aandacht wordt besteed aan de verzuchtingen van alle burgers van de moderne maatschappij. Is de helft van de bevolking niet vertegenwoordigd in de politiek, dan betekent dat een verspilling van potentieel en talent. Met het nieuwe artikel 11bis geeft de politieke wereld een positief signaal aan de samenleving.
Volgens sommigen gaat het voorstel van tekst van artikel 11 bis niet ver genoeg. Zij zien liever dat er kwantitatieve normen inzake de deelname aan de politieke besluitvorming in de grondwet worden verankerd.
Zelf ben ik geen voorstander van het opleggen van kwantitatieve normen in de Grondwet. Dit lijkt in tegenspraak met mijn mening dat beide geslachten evenredig moeten vertegenwoordigd zijn binnen de uitvoerende besturen, temeer daar de cijfers aantonen dat we hiervan nog ver verwijderd zijn. We hoeven niet verder te kijken dan de laatste gemeente- en provincieraadsverkiezingen waar de verhouding van één derde verkozen vrouwen net niet werd bereikt. De schepencolleges zijn nog verder verwijderd van de evenredige vertegenwoordiging, met zeventien procent vrouwelijke schepenen. Bovendien is één derde van alle schepencolleges samengesteld uit één sekse. Als democratisch deficit kan dit tellen. Het illustreert de noodzaak van de voorgestelde grondwetsbepaling, maar toont terzelfder tijd aan dat we ons kunnen vastrijden door kwantitatieve normen in de grondwet te betonneren. In dat verband verwijs ik naar de wet met betrekking tot de evenwichtige vertegenwoordiging in adviesorganen. De wettelijk opgelegde quota worden niet gehaald omdat onvoldoende vrouwen zich kandidaat stellen.
Ik blijf erbij dat de politieke partijen voldoende zelfdiscipline moeten hebben om aandacht te besteden aan het probleem van de gelijke kansen in de politiek. Onder druk van de maatschappelijke opinie wordt dit hopelijk verder geactiveerd.
De rol van de politieke vrouwengroepen in het bevorderen van gelijke kansen in de politiek is onmiskenbaar. Niet alleen oefenen zij druk uit op hun partij, zij zijn het kanaal om andere vrouwen te sensibiliseren en aan te moedigen om de stap naar de politiek te doen. Bovendien is het ook hun taak om vrouwen in de politiek op te leiden. Empowerment en structurele ondersteuning van politieke vrouwengroepen is dan ook belangrijk.
Na de goedkeuring van de voorgestelde grondwetswijziging in Kamer en Senaat is het werk niet af. Nadien moeten diverse wetgevende initiatieven worden genomen om de wijziging daadwerkelijk in de praktijk om te zetten. Wij rekenen hiervoor op de regering en in de eerste plaats op de minister van Gelijke Kansen. Ik kan verzekeren dat het Adviescomité voor gelijke kansen voor mannen en vrouwen van de Senaat hierop nauwlettend zal toezien.
Mevrouw Mia De Schamphelaere (CVP). - Op alle politieke niveaus wordt momenteel nagedacht over een nieuwe politieke cultuur. Het debat en de conclusies die eruit voortvloeien missen echter iedere geloofwaardigheid indien er geen specifieke maatregelen worden genomen voor de paritaire vertegenwoordiging van vrouwen en mannen in de politieke besluitvorming.
Er zijn tal van argumenten die aantonen dat het streven naar evenwicht tussen vrouwen en mannen in de politiek noodzakelijk is. Een democratische samenleving vereist dat er een evenwicht is tussen vrouwen en mannen op het vlak van de politieke besluitvorming. Het democratisch beginsel in onze Westerse samenleving berust immers op het principe van vertegenwoordiging of representativiteit. Dit betekent dat alle burgers het recht hebben om op regelmatige tijdstippen hun vertegenwoordigers te kiezen.
Vrouwen vertegenwoordigen meer dan de helft van de Belgische bevolking. Toch zijn slechts 23% van de volksvertegenwoordigers en 28% van de senatoren vrouwen. Dit democratisch deficit is nog duidelijker op het federale regeringsniveau, met slechts drie vrouwelijke ministers en geen enkele vrouwelijke staatssecretaris op achttien regeringsleden.
Elke maatregel die de aanwezigheid van vrouwen in de politiek verhoogt, versterkt tegelijkertijd de democratische instellingen en helpt bovendien de gevaarlijke kloof tussen burgers en politiek te overbruggen.
Een gelijke deelname van vrouwen en mannen aan de politieke besluitvorming is gebaseerd op de fundamentele rechten van de mens. Het is tevens een voorwaarde voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen in het algemeen.
Een gelijke deelname van vrouwen en mannen aan de politieke besluitvorming is gebaseerd op de fundamentele rechten van de mens. Het is tevens een voorwaarde voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen in het algemeen.
Vrouwen vertegenwoordigen niet enkel de helft van de bevolking, maar ook de helft van het potentieel van onze samenleving. Dit is een enorme voorraad aan kwaliteit en kennis, talenten en energie. De niet-deelname van vrouwen aan de politieke besluitvorming betekent dan ook een fenomenaal verlies aan ideeën, waarden en stijl.
Vrouwen hebben als groep eigen belangen en noden. Wie kan deze beter verdedigen dan zij zelf? Waar vrouwen deelnemen aan de politieke besluitvorming, worden onderwerpen op de agenda geplaatst die voorheen werden verwaarloosd. De besluiten die hieruit voortvloeien spelen niet alleen in op de belangen van vrouwen maar komen uiteindelijk de hele maatschappij ten goede.
Een evenwichtige vertegenwoordiging van vrouwen en mannen op het vlak van de politieke besluitvorming is een garantie voor een beter beleid en voor een meer evenwichtige samenleving. Vrouwen hebben eigen, originele invalshoeken. Zij hebben andere waarden, ideeën en gedragswijzen. Een grotere deelname van vrouwen aan de besluitvorming ligt dan ook aan de basis van een nieuwe politieke cultuur, die gestoeld is op het evenwicht en de complementariteit tussen vrouwen en mannen.
Met de erkenning van de gelijkheid van vrouwen en mannen in de Grondwet doen we vandaag een belangrijke stap vooruit. Een algemeen grondwettelijk recht op gelijkheid vormt de grondslag voor maatregelen die de concrete gelijkheid beogen in verschillende domeinen van de samenleving.
Door dit grondwettelijk beginsel te erkennen krijgt de overheid de duidelijke opdracht de gelijke deelname van vrouwen en mannen aan de politieke besluitvorming te garanderen en daartoe de nodige wettelijke en structurele maatregelen te nemen.
Wij betreuren echter dat in de voorgestelde tekst op een erg detaillistische wijze een zeer minimale visie op gelijkheid en paritaire democratie grondwettelijk wordt verankerd. Wij hadden veel liever gezien dat in plaats van een gelijke toegang tot de politieke mandaten een gelijk recht op deelname aan de politieke besluitvorming werd vastgelegd. Toegang verzekert immers nog geen deelname in de beslissingsmacht. Bovendien zal voor de Grondwet de aanwezigheid van één enkele vrouw in de opgesomde politieke instellingen volstaan om aan de vereisten inzake gelijkheid te voldoen.
In het Nederlands wordt deze dame met een mooi woord, een excuus-Truus genoemd. Inzake evenredige deelname aan de politieke besluitvorming in het algemeen is de Grondwet dus niet erg ambitieus.
Voor ons moet de Grondwet de uitdrukking zijn van belangrijke beginselen. Bij een wijziging van de Grondwet moet dan ook een ernstig evenwicht worden negestreefd. Met deze wijziging wordt een stap gedaan, zij het een wel erg kleine stap. Het moet zeker een opstap worden naar een echte evenredige vertegenwoordiging. Met de systematische aanstelling van excuus-Truzen zullen wij geen vrede nemen.
Mme Anne-Marie Lizin (PS). - Tout à l'heure, en présentant le texte, le président a déclaré que l'on pourrait peut-être qualifier ce moment d'historique, même s'il y mettait une petite pointe d'hésitation. Pour les sénatrices, l'hésitation n'est pas de mise. Il s'agit bien d'un moment très important et historique. Nous tenons à préciser ce que signifie pour nous l'égalité entre les Belges. Elle passe par une égalité garantie entre les hommes et les femmes. Il s'agit donc d'une révision d'importance. Nous la devons à notre vice-première ministre et à la présence, en nombre, de femmes dans le noyau décisionnel du gouvernement, un gouvernement moderne qui nous permet aujourd'hui d'aboutir à une très importante réalisation pour l'égalité. Nous ne pourrions pas le faire si le premier ministre n'était pas aussi un homme convaincu. Nous tenons donc, au nom de notre groupe, à lui répéter, ainsi qu'à vous, madame la vice-première ministre, à quel point nous apprécions le travail exceptionnel préparé par le gouvernement.
Certes, le texte qui nous est soumis contient d'abord des principes, mais pas seulement. On pourrait se dire que la Constitution n'est qu'un texte de référence et se demander si elle sert à quelque chose. Oui, elle sert à quelque chose ! Et elle peut être utilisée dans un très grand nombre de cas, en tant que référence de droit. Elle deviendra aussi un outil opérationnel dès qu'elle aura été adoptée par la Chambre. Le Sénat pose donc ici - et c'est son rôle - un acte essentiel pour une question de fond qui se pose dans toutes nos sociétés européennes. Nous évoluons ainsi vers une véritable égalité entre hommes et femmes. Rappelons que cette révision constitutionnelle part d'une initiative de la commission de l'Intérieur du Sénat qui a jadis examiné quatre propositions relatives à la parité et visant à l'établir entre les hommes et les femmes. Mme de T' Serclaes et moi-même avions cosigné la proposition qui proposait la parité et l'alternance complètes. Quelques collègues, notamment masculins, ont osé poser la question de la constitutionnalité de ces textes. Nous avons décidé d'assumer. Nous avons commencé par demander timidement une petite note juridique. Et celle-ci était suffisamment hésitante pour inciter nos collègues à demander davantage de précisions. Nous avons donc demandé l'avis du Conseil d'État. Cet avis, émis en mai 2000, était un avis brillant puisqu'au lieu de nous contenter d'une loi, nous avions - la vice-première nous y a incité - décidé d'entamer un véritable chantier, à savoir cette révision constitutionnelle, imparable pour l'ensemble de la construction légale qui devait suivre. Les sénateurs et les sénatrices ont donc entamé ce travail grâce à votre initiative. La commission des Affaires institutionnelles a rédigé un document détaillé, peaufiné et complet, qui ne laisse aucun doute quant à notre volonté. Elle est claire et s'exprime dans l'article 10, en termes de principes, mais aussi dans l'article 11 bis, en termes opérationnels. Aujourd'hui, dans notre pays, un exécutif ne peut plus être unisexe. Un certain nombre de conséquences importantes devront être tirées en vue de la mise en oeuvre pratique, notamment pour certains collèges et pour certains gouvernement régionaux, qui n'ont pas encore rencontré cet objectif.
Notre groupe votera avec enthousiasme ce texte. C'est un moment très important. Je crois surtout que sénateurs et sénatrices attendront avec impatience ce que le gouvernement leur a promis et que vous avez déjà fait adopter : une loi relative à la parité et mettant en oeuvre les aspects nécessaire à l'opérationnalité du texte constitutionnel en vue des prochaines élections.
Selon un de nos collègues, si nous avions un peu attendu, c'était aussi pour ne pas agir au milieu d'une période électorale. Il disait aussi que son slogan allait être : « Stem voor een man zolang het nog kan. ». Mais ce n'est pas cela que nous cherchons.
En conclusion, je rappelle qu'une société paritaire n'est pas une société où les femmes et les hommes se combattent mais bien une société de respect mutuel où l'avenir se construit en commun. C'est au nom de cette philosophie-là que nous approuvons totalement la révision constitutionnelle proposée aujourd'hui. (Applaudissements)
Mme Magdeleine Willame-Boonen (PSC). - Le sujet qui nous occupe en cette journée de la femme me semble, paradoxalement, à la fois essentiel et dérisoire.
Il est essentiel au niveau symbolique tout d'abord. C'est un signe important que ce 8 mars, le Sénat, chambre de réflexion, se prépare à revoir la constitution en vue d'y insérer un principe d'égalité entre les hommes et les femmes, afin de faciliter ainsi à ces dernières l'accès aux mandats électoraux. Il s'agit d'un message que décoderont facilement ceux et celles qui estiment que le législateur doit prendre une série de mesures claires pour faire avancer la cause des femmes.
Modifier la constitution n'est pas anodin, quoi que puissent affirmer les membres du gouvernement dans des discours récents au sujet de la réforme des polices ou de l'application des accords du Lambermont.
Réviser la Constitution n'est pas un acte qui se pose à la légère. Et nous n'avons donc pas agi de cette manière. Nos débats ont été constructifs et fouillés. Ils ont permis de transcender le clivage entre la majorité et l'opposition et de déboucher sur un texte qui a fait l'objet d'un très large consensus.
À cet égard, je tiens à souligner l'apport des experts que nous avons consultés et, en particulier, celui des différents constitutionnalistes que nous avons entendus. Je déplore, monsieur le président, que la majorité ait refusé que l'on procède avec le même sérieux pour la révision de l'article 184 de la Constitution, pour laquelle une demande d'audition d'experts a été écartée sans ménagement et sans autre argument que l'urgence.
Comme nous avons pris trois mois en commission, faut-il conclure que l'on était moins pressé, moins motivé de revoir la Constitution en ce qui concerne le droit des femmes et leur garantie de participation au pouvoir que de réaménager le paysage policier de notre pays ?
Réviser la Constitution est un acte fondamental parce qu'elle est la règle juridique fondamentale au sens premier du terme. « Au commencement du droit est la Constitution » comme l'écrit le professeur Francis Delpérée. Je me réjouis donc que notre oeuvre de constituant ait cette fois-ci respecté les procédures imposées par la Constitution elle-même. C'est le propre de la Constitution de fixer son statut, de déterminer l'autorité qui lui revient et d'établir les conditions de sa transformation. Le titre II était ouvert à révision et nous avons fait usage de cette possibilité sans avoir besoin d'utiliser d'inavouables stratagèmes qui ne servent qu'à camoufler la violation de la Constitution.
Outre la fixation de son propre statut, la Constitution doit aussi construire un statut pour les citoyens, bâtir un Ètat, instaurer les pouvoirs et les organiser et, enfin, répartir les compétences entre les niveaux de pouvoir. Mais il lui appartient aussi d'affirmer les valeurs fondatrices et de chercher à produire des représentations valorisantes, ou non, ainsi que le relevait le professeur Hugues Dumont. C'est la dimension symbolique de la Constitution, trop longtemps refoulée par le positivisme juridique. La révision du titre II à laquelle nous procédons en ce moment possède bien cette portée symbolique importante. L'égalité entre les femmes et les hommes doit être réaffirmée avec force si l'on veut qu'elle devienne réalité. Cette affirmation ne suffit pas mais elle aide.
Ce débat est aussi essentiel parce qu'il s'inscrit dans une discussion planétaire sur l'interdiction de toutes les formes de discrimination à l'égard des femmes, adoptée par l'assemblée des Nations unies en 1979 et dans le traité instituant la Communauté européenne. Nous devions donc l'inscrire dans notre Constitution. Il est le fruit d'une longue évolution des esprits dans notre pays mais aussi le résultat d'un long travail réalisé au sein du Comité d'avis pour l'égalité des chances entre les hommes et les femmes du Sénat au cours de la législature précédente. Je profite d'ailleurs de l'occasion pour rendre hommage à Mme Sabine de Bethune qui présidait ce comité sous la législature précédente et qui a accompli un travail remarquable, tout comme Mme Van Riet actuellement.
Comme l'a rappelé la ministre, les textes votés aujourd'hui viseront également à lancer la réflexion à tous les niveaux de l'exercice du pouvoir sur une meilleure répartition entre les hommes et les femmes des avantages et des opportunités qu'offre la société.
Plus personnellement, il me semble que les textes votés en commission, s'ils ne sont certainement pas parfaits, ont tout de même une certaine allure dans l'ensemble de notre Constitution. Placer le principe de l'égalité garantie des femmes et des hommes dans l'article 10, article très fort symboliquement, a son importance et le laisser lié à l'article 11 nous semblait aussi très important.
Comme le PSC l'avait proposé dans son amendement, créer un article 11bis plus concret, plus vivant par rapport à l'accès égal des femmes aux mandats électifs et publics, à la mixité nécessaire du Conseil des ministres, des gouvernements et de différents exécutifs à tous les niveaux de pouvoir, montre le souci pratique du législateur de voir étayé de réalisations pragmatiques le grand principe qu'il a énoncé.
Mais le vote qui interviendra aujourd'hui me semble aussi très dérisoire à l'égard de cette grande journée du droit des femmes.
D'abord parce qu'il faudra le vote d'une loi spéciale pour que les grands principes établis ici soient pratiquement incarnés dans les faits et que, concrètement, par exemple, tous les organes exécutifs, provinciaux et communaux deviennent mixtes. Il ne me semble pas non plus que l'on aille vers une modification immédiate des gouvernements de ce pays qui sont encore uniquement masculins.
Débat dérisoire ensuite parce que ce qui va être voté aujourd'hui est épouvantablement minimaliste dans une logique de démocratie paritaire. On est loin d'un nouveau partenariat social dont Mme de Bethune a parlé dans la défense de sa propre proposition. On est loin, très loin, d'une mesure impérative d'une participation égale au processus de décision politique. N'y a-t-il pas quelque part contradiction entre le dernier alinéa de l'article 10 et le nouvel article 11bis ?
Le débat d'aujourd'hui me semble aussi dérisoire et minimaliste par rapport aux énormes discriminations dont souffrent encore les femmes dans notre pays, dans notre société occidentale cependant favorisée et dans l'ensemble du monde.
En ce qui concerne notre pays, où les femmes représentent 79% des bas salaires, n'est-il pas un peu dérisoire d'inscrire de beaux principes dans la Constitution alors que l'on sait que « l'égal accès » à des mandats publics et électifs par exemple est terriblement freiné par la pauvreté des structures d'accueil des enfants dont les parents travaillent. Il n'est pas acceptable qu'aujourd'hui encore, les femmes aient à choisir entre avoir des enfants et avoir un travail épanouissant. Il est donc essentiel qu'une effort significatif soit effectué au niveau de la garde des enfants.
J'espère que l'unanimité que nous avons connue pour affirmer le principe dans la Constitution perdurera quand il s'agira de le mettre en oeuvre et de dégager les moyens budgétaires nécessaires, même s'il s'agit souvent d'autres niveaux de compétences.
Ce n'est que si nous restons unis au-delà les clivages que nous ferons avancer la cause des femmes.
Ne conviendrait-il pas aussi de revoir le congé parental, comme l'a souligné la présidente suédoise du Comité d'avis d'égalité hommes/femmes du Parlement européen ?
Certes, comme l'annonce le gouvernement, il faut se battre pour lutter contre la violence faite aux femmes dans le cadre de la violence domestique et du problème tellement complexe de la traite des êtres humains ; mais n'y a-t-il pas aussi une certaine violence passive à refuser de répondre aux demandes des femmes à vouloir se réaliser lorsqu'elles trouvent fermées des portes qui pourraient accueillir leurs enfants pendant quelques heures ?
En ce qui concerne notre société démocratique occidentale, pourtant très favorisée, ce débat peut sembler un peu dérisoire face à l'énorme gâchis de la non-utilisation d'un capital humain fantastique non épanoui, et cela dans toutes les classes sociales parce que, souvent, les femmes sont encore oubliées, humiliées, disqualifiées à cause d'une série de préjugés imbéciles, ou pire, d'égoïsmes concrétisés.
Le Monde titre aujourd'hui « le partage des tâches domestiques, noeud des inégalités hommes/femmes ».
Mais, surtout, le débat d'aujourd'hui me semble extraordinairement dérisoire par rapport à la situation des femmes au niveau mondial. La Conférence des Nations unies Pékin + 5 l'a bien démontré, la situation des femmes dans le monde ne progresse guère. Il y a même des points sur la planète où l'horreur atteint des sommets.
Pour conclure, il ne me semblait pas inutile de rappeler dans quel contexte général intervient le vote d'aujourd'hui. Je ne renie rien de ce que j'ai dit tout à l'heure, mais reconnaissons que si l'acte de modifier la Constitution en faveur des femmes est important, il y a encore du pain sur la planche dans un contexte qui dépasse de loin le cadre de la Commission des affaires institutionnelles où, par ailleurs, un excellent travail a été réalisé.
Mevrouw Meryem Kaçar (AGALEV). - Ik ben de rapporteurs, de dames de T'Serclaes en Van Riet, dankbaar voor hun omstandig en belangrijk verslag.
Vandaag, op de Internationale Vrouwendag, beleeft de Senaat wel een historisch moment, want enkele decennia na de goedkeuring van het stemrecht voor vrouwen verankeren we het grondwettelijke principe dat de gelijkheid van man en vrouw waarborgt. Deze waarborg is er zowel voor de vrouwen als voor mannen en is dus een waarborg voor de gelijkheid.
Mijn fractie verheugt zich over de herziening en heeft in de Commissie enthousiast aan de besprekingen deelgenomen. Het Arbitragehof toetste tot nu toe de wetten, decreten en ordonnanties aan artikel 10 van de Grondwet, dat de non-discriminatie voor alle Belgen vastlegt met de woorden "De Belgen zijn gelijk voor de wet". De nieuwe grondwettelijke bepaling biedt het Arbitragehof een duidelijk criterium voor het beoordelen van discriminatie tussen mannen en vrouwen.
Het tweede goed te keuren artikel bepaalt dat alle uitvoerende organen, inclusief de Ministerraad, op alle niveaus - de federale staat, gewesten, gemeenschappen en gemeenten - uit leden van de twee geslachten moet bestaan.
We hebben in de commissie een pleidooi gehouden om deze wijziging voor de gemeenschappen en gewesten, overeenkomstig artikel 123 van de Grondwet, in te voeren met een bijzondere wet en we hebben dat ook bekomen. Artikel 123 schrijft immers een bijzondere wet voor bij aangelegenheden betreffende de samenstelling en werking van de regeringen van de gemeenschappen en gewesten.
Wij blijven natuurlijk realistisch en beseffen maar al te goed dat de Grondwetswijziging op zich geen waarborg is voor de gelijke vertegenwoordiging. De normering is een belangrijke eerste stap naar gelijke vertegenwoordiging, maar even belangrijk is de mentaliteit in de politieke partijen. Die mentaliteit evolueert gelukkig in de goede richting. Er wordt nu al beweerd dat deze regel zal zorgen voor het ritsprincipe bij de samenstelling van de verkiezingslijsten. Terwijl dit principe in de andere politieke partijen nog enige zorgen baart, wordt het in mijn partij al lang toegepast. Een interne regeling van Agalev maakt het ritsprincipe bij de lijstvorming verplicht. Dat heeft vruchten afgeworpen, hoewel het niet altijd gemakkelijk was. De studie over de aanwezigheid van vrouwen in het Parlement heeft aangetoond dat het percentage vrouwen in het Parlement dankzij Agalev en Ecolo naar omhoog is gegaan. Ook in de uitvoerende organen doen de Agalev-vrouwen het goed, want drie van de vier Agalev-ministers zijn vrouwen. De politieke vertegenwoordiging moet een afspiegeling zijn van de samenstelling van de bevolking, zeker inzake geslacht. De situatie zovele jaren na het stemrecht - maar 23% vrouwelijke parlementsleden - bewijst dat er nog een lange weg moet worden afgelegd.
Aangezien het vandaag internationale vrouwendag is, wil ik een internationale dimensie aan het probleem geven, al valt het te betwijfelen dat mijn boodschap zo ver zal reiken. Het Koeweitse parlement bestaat uitsluitend uit mannen. Twee maanden geleden hebben ze het voorstel van de regering om de vrouwen stemrecht te verlenen, voor de achtste opeenvolgende keer verworpen. Ze willen hiermee naar eigen zeggen voorkomen dat het parlement na de eerstvolgende verkiezingen voor de helft uit vrouwen zou bestaan. Ik kan de Koeweitse mannen evenwel geruststellen. Bij ons in het Westen, waar de mensenrechten zo hoog in het vaandel worden gedragen, bedraagt het aandeel van de vrouwelijke verkozenen, een halve eeuw nadat het stemrecht voor vrouwen werd ingevoerd, slechts 23%.
Ik ben blij dat de Senaat vandaag op een positieve manier aandacht besteedt aan de situatie van de vrouw. Eigenlijk weten de vrouwen zich ook wel te amuseren, maar helaas vergeten ze het vaak, omdat ze steeds weer moeten spreken over hun problemen. (Applaus)
Mevrouw Gerda Staveaux-Van Steenberge (VL. BLOK). - De bespreking van dit ontwerp is het gevolg van de verklaring tot herziening van de Grondwet, die tijdens de vorige regeerperiode werd goedgekeurd en die het inschrijven van de gelijke rechten voor mannen en vrouwen in de Grondwet beoogde. Het voorstel bestaat eigenlijk uit twee delen. In de eerste plaats wordt artikel 10 aangevuld met een bepaling waarin de gelijkheid van mannen en vrouwen wordt gewaarborgd. Voorts komt er een nieuw artikel 11bis, dat handelt over de toegang tot de politieke besluitvorming, meer bepaald over de samenstelling van uitvoerende organen.
De rechten die in artikel 10 zijn vervat, worden geëxpliciteerd. Aan de bepaling dat alle Belgen gelijk zijn voor de wet, wordt expliciet toegevoegd dat mannen en vrouwen gelijk zijn. We hebben geen enkel bezwaar tegen deze aanvulling en zullen dit deel van het voorstel dus goedkeuren.
Bij artikel 11bis hebben wij evenwel drie fundamentele bedenkingen. De heer Vandenberghe merkte in de commissie terecht op dat dit artikel aanleiding geeft tot het ontstaan van een juridisch probleem. De bepaling dat gemeenschaps- en gewestregeringen moeten zijn samengesteld uit personen van verschillend geslacht, impliceert een wijziging van artikel 123 van de Grondwet, dat bepaalt dat de samenstelling van gewest- en gemeenschapsregeringen bij bijzondere wet wordt geregeld. Artikel 123 werd niet voor herziening vatbaar verklaard. De professoren Velaers en Lemmens hebben op dit probleem gewezen. Deze bepaling moet dus niet in de Grondwet, maar in de bijzondere wet worden ingeschreven.
Mijn tweede bedenking is van meer fundamentele aard. Artikel 11bis bepaalt dat in alle uitvoerende organen personen van beide geslachten moeten zetelen. De minister heeft hiermee duidelijk gemaakt dat het de bedoeling is de grondwettelijke basis te leggen voor een aanpassing van de kieswet en dat men de partijen in de toekomst wil verplichten kandidatenlijsten op te stellen waarop zowel mannen als vrouwen fungeren, al dan niet volgens een ritssysteem.
Deze redenering is gebaseerd op de vaststelling dat er te weinig vrouwen bij de politieke besluitvorming betrokken zijn en dat er dus sprake is van een "democratisch deficit". Wij kunnen dit niet ontkennen, maar wettelijke dwangmaatregelen alleen zijn niet de enige mogelijke weg om het doel te bereiken. Als het ritssysteem aan de partijen wordt opgelegd, zullen er ongetwijfeld tal van conflicten ontstaan en zal men naarstig naar achterpoortjes zoeken om de opgelegde maatregel te omzeilen. We zouden bij wijze van spreken nu al afscheid kunnen nemen van onze goede collega Wille want voor hem zal er misschien geen plaats meer zijn in de herberg.
Ten slotte bevat artikel 11bis een onvoorstelbare contradictie, die tegelijkertijd ook hypocriet is. Enerzijds moeten de wet, het decreet en de ordonnantie ervoor zorgen dat de uitvoerende organen van provincies en gemeenten personen van verschillend geslacht tellen. In het volgende lid staat echter dat die bepaling vervalt als de verkiezing van die organen rechtstreeks bij wet, decreet en ordonnantie worden georganiseerd. Enerzijds draagt men de wetgever op ervoor te zorgen dat er personen van beide geslachten in uitvoerende organen zetelen, maar anderzijds geeft men de wetgever de mogelijkheid dit juist niet te doen. Dit is hypocriet. Het heeft natuurlijk rechtstreeks te maken met de pacificatiewet van 1988, die bepaalt dat de schepenen en de leden van het OCMW in de zes faciliteitengemeenten en in Komen en Voeren rechtstreeks verkozen worden. Als men de eerste doelstelling wil realiseren, moet het betrokken deel van de pacificatiewet zonder meer worden afgeschaft. Voorts moet men een kruis maken over de plannen om de burgemeester rechtstreeks te verkiezen, tenzij er uitdrukkelijk wordt bepaald dat de partijen met zowel een vrouwelijke als een mannelijke kandidaat naar de gunst van de kiezer moeten dingen. De minister heeft met deze bepaling een patstelling gecreëerd.
Gelet op deze drie opmerkingen zal onze fractie zich bij de stemming over artikel 11bis onthouden.
Mme Marie Nagy (ECOLO). - Je ne bouderai pas mon plaisir d'avoir l'occasion de voter, en ce jour des femmes, pour une modification constitutionnelle qui est quand même, n'en déplaise à ceux qui font la fine bouche, un symbole fort et tout à fait intéressant. L'intérêt d'avoir des femmes en politique est peut-être de changer les habitudes et les coutumes. Par conséquent, j'éviterai de faire un long discours. D'ailleurs, le rapport a été extrêmement réussi et l'heure n'est plus à s'entendre raconter trois fois la même chose.
M. Cheron, empêché, est absent. Je tiens toutefois à lui rendre hommage pour sa contribution au débat en commission des Affaires institutionnelles. Voilà un homme qui s'est occupé des affaires des femmes en suivant les travaux avec une attention soutenue. Cela méritait d'être souligné car il est bien que les hommes se préoccupent des affaires des hommes et des femmes.
La ministre n'ignore pas à quel point la situation économique des femmes est difficile. Bon nombre de femmes sont dans la précarité. Cette précarité continue à s'aggraver à travers le monde. Il est donc important, sur le plan symbolique, de bien marquer qu'un pays décide, à un moment donné, que la représentation politique doit être assurée à égalité par les hommes et les femmes. Cette égalité pouvait déjà être inférée des articles 10 et 11 actuels de la Constitution. Il me semble néanmoins qu'il ne faut pas négliger le poids des mots et la garantie expresse des droits des hommes et des femmes à l'égalité. Cela me paraît lourd de sens. J'espère que notre vote sera suivi par un approfondissement des lois, décrets et autres ordonnances concrétisant une représentation politique conforme à la réalité de la société, de façon à approcher, peut-être, les problèmes des hommes et des femmes d'une manière différente, en mettant bien en évidence le but et les finalités pour le bien-être de chacun.
Je ne puis que me réjouir de l'adoption de cette modification constitutionnelle. Les femmes qui militent, au parlement ou dans le monde associatif, en faveur de l'égalité de traitement, sont les héritières de longues années de lutte. Je ne pouvais donc conclure sans rendre hommage à l'obstination de la vice-première en matière de défense de la cause des femmes.
Mevrouw Myriam Vanlerberghe (SP). - Namens de SP-fractie wil ik kort reageren op de eerder symbolische daden die wij vandaag stellen. Het is immers onvoldoende de Grondwet te wijzigen als we de mentaliteit niet kunnen wijzigen.
Toch is een grondwet belangrijk voor een land en als de gelijke behandeling van mannen en vrouwen in die grondwet ingeschreven wordt, is dat een erkenning. De strijd die gedurende lange tijd door onze voorgangsters gestreden is, krijgt hiermee een belangrijke erkenning. Wij, vrouwen, hebben het iets makkelijker nu, maar in het verleden hebben de vrouwen voor heel veel moeten vechten.
Tot vandaag stond in de Grondwet dat alle Belgen gelijk zijn voor de wet. Ik ging er eigenlijk van uit dat met "alle Belgen" ook "alle vrouwen" werd bedoeld. Toch blijkt het nodig mannen en vrouwen als heel belangrijke groepen in onze maatschappij apart in de Grondwet te vermelden en de gelijkheid van vrouwen en mannen uitdrukkelijk in de Grondwet op te nemen. Dat is een grote, zij het symbolische stap. We hebben immers nog lang niet het eindpunt bereikt als we er vandaag alleen maar over spreken en morgen de draad weer gewoon opnemen.
Ook het recht op gelijke toegang tot de openbare en door verkiezing verkregen uitvoerende mandaten wordt uitdrukkelijk in de Grondwet opgenomen. Dat klinkt heel mooi, maar in de tekst staat alleen dat de verschillende openbare bestuurlijke en uitvoerende organen samengesteld moeten zijn uit mensen van verschillend geslacht. Het volstaat dat er één vrouw is om aan de grondwettelijke vereisten te voldoen. Er moet geen evenwicht zijn. Een mager resultaat! Ik hoop dan ook dat de werkelijkheid de grondwettelijke bepaling altijd zal overtreffen.
Er moet nog veel gebeuren. Er is vooral een mentaliteitswijziging nodig, die er stilaan wel komt. We beseffen immers dat de gelijkheid van mannen en vrouwen ook visueel moet worden en in alle sectoren, ook in de politiek, als een belangrijk item moet worden beschouwd.
Naast deze mentaliteitswijziging zijn ook wetten en decreten vereist. De wet-Tobback-Smet is een van de zeldzame voorbeelden die een stap voorwaarts betekenden voor de vrouwen. Naast deze wet, die op het terrein en vooral bij de lijstvorming voor verandering heeft gezorgd, zijn er maar weinig andere wetten die effectief iets hebben veranderd.
We doen vandaag een grote stap voorwaarts. De SP is daar enorm verheugd om, maar er is nog veel werk aan de winkel. Niet alleen vandaag, op de internationale vrouwendag, maar het hele jaar en iedere dag moeten we werken aan het bevorderen van de gelijkheid. Dat doen we best samen mét en niet tégen de mannen.
De heer Hugo Vandenberghe (CVP). - Ik heb natuurlijk mijn schroom moeten overwinnen om in dit debat het woord te nemen.
Ik sluit mij aan bij de vorige sprekers, die het grote politieke en maatschappelijke belang van de voorgestelde hervorming van de artikelen 10 en 11bis van de Grondwet onderstreepten. Deze hervorming geniet de instemming van de CVP. Wat de grond van de zaak betreft heeft de CVP-fractie immers geen enkel bezwaar.
De gelijkheid die de Grondwet en de internationale verdragen omschrijven, is altijd een juridische gelijkheid. Het is een doelstelling, maar vaak stelt men toch een feitelijk onderscheid vast. De vraag voor de wetgever is dan op welke wijze hij die feitelijke ongelijkheid kan corrigeren zonder daarbij afbreuk te doen aan andere fundamentele beginselen. Zoals blijkt uit de uitstekende verslagen van de bespreking in de commissie voor de Institutionele Aangelegenheden, is er hierover ook in andere landen een toenemende bewustwording. Als maatschappelijke opvattingen fundamenteel wijzigen, is het normaal dat dit ook vorm krijgt in de Grondwet.
Vele sprekers hebben terecht historische momenten in herinnering gebracht. Ik kan niet nalaten erop te wijzen dat de katholieke partij in 1914 als eerste het stemrecht voor vrouwen voorstelde. Dat werd toen verworpen - tot in 1948 - omdat de andere partijen om politieke redenen beducht waren voor het stemrecht voor vrouwen. Ik verwijs naar het recente boek over Van Cauwelaert, De barst van België, waarin dat nogmaals duidelijk wordt gemaakt. Ik mag dus wel zeggen dat de CVP altijd geijverd heeft voor de gelijke behandeling van mannen en vrouwen.
Tijdens de interessante discussie in de commissie hebben wij een aantal juridische vragen gesteld. Het volgende probleem zou zich kunnen voordoen. Het Grondwetsartikel dat over de samenstelling van de gewest- en gemeenschapsregeringen handelt, is niet voor herziening vatbaar. Gelet op de voorgestelde wijziging, zou het moeten worden herzien of zou via een bijzondere wet uitvoering moeten worden gegeven aan artikel 123 van de Grondwet. Amendementen in die zin werden ingediend. De commissie hield zich evenwel aan het beginsel dat in het tweede lid van artikel 11bis vermeld wordt dat de Ministerraad en de gemeenschaps- en gewestregeringen uit mensen van verschillende geslacht zijn samengesteld. De commissie gaat er dus van uit dat alleen het tweede lid van artikel 11bis rechtstreekse werking heeft, terwijl het eerste en het derde lid van datzelfde artikel voor de uitvoering telkens verwijzen naar de wet of het decreet. Volgens de CVP is dat een juridische contradictie, waarvoor dankzij de verbeeldingskracht van de juristen bij de concrete uitvoering wellicht een oplossing zal worden gevonden. Gelet op het maatschappelijk belang van deze bepaling is het dus niet politiek nuttig om op deze subsidiaire discussie terug te komen. We zullen de voorgestelde artikelen 10 en 11bis derhalve goedkeuren.
Mme Laurette Onkelinx, vice-première ministre et ministre de l'Emploi. - Comme les différents orateurs et oratrices, je ne voudrais pas, en cette journée internationale de la femme, entrer dans le vif du sujet qui nous occupe sans d'abord rendre hommage à toutes celles qui oeuvrent, ici et ailleurs, en faveur de la paix, du développement humain, du développement économique, du respect des droits fondamentaux, et qui nous convainquent, malgré le poids des chaînes que la plupart portent encore, de la valeur et du sens du mot « liberté ».
On ne peut qu'admirer la manière dont certaines, pourtant placées dans un contexte visant purement et simplement à annihiler leur volonté, continuent à se ranger du côté de la vie, du progrès et de l'avenir.
Les démocrates ont à saluer leur courage mais également à exprimer leur solidarité par les voies les plus concrètes et à promouvoir sans relâche l'égalité des femmes et des hommes comme une expression fondamentale du principe de l'égalité des êtres humains.
Maintien sous statut juridique inférieur, capacité d'expression bridée, écartement de la vie publique et des lieux de décision, exploitation économique, paupérisation, exploitation sexuelle, utilisation comme otages dans les conflits, violences domestiques, discriminations quotidiennes : la division des rôles sexuels est un ordre social qui s'exerce partout dans le monde au détriment des femmes, avec des conséquences incalculables pour l'ensemble de la communauté.
Nous savons que le processus dans lequel nous nous engageons pour inverser le cours des choses est difficile et qu'il sera long, mais il nous faut aussi nous réjouir que des étapes capitales aient été franchies.
Qui aurait pensé, voici quelques années, qu'une juridiction pénale internationale prononcerait de lourdes condamnations, qualifiant de crimes contre l'humanité le viol pratiqué comme arme de guerre ?
Het proces met betrekking tot de gelijkheid tussen vrouwen en mannen, opgestart door de Verenigde Naties in 1945, is onomkeerbaar. De Europese Raad en de instanties van de Europese Unie spelen volop hun rol op het niveau van het internationale debat en voor het aannemen van specifieke maatregelen.
In België wordt reeds sinds 1985 een gelijkekansenbeleid gevoerd met zeer reële resultaten. Ik denk in het bijzonder aan de bestrijding van het geweld en de deelname van vrouwen aan beslissingsorganen. Toch is er nog veel te doen en de verschillende overheidsniveaus moeten hiertoe nauw samenwerken. De federale regering wenst in samenwerking met elk van haar leden een vastberaden beleid ter bevordering van de gelijkheid tussen vrouwen en mannen te voeren. België is actief in de internationale debatten. België moet ook de aanbevelingen die uit deze werkzaamheden voortvloeien, uitvoeren en de voorgestelde instrumenten gebruiken. De oprichting van een cel van deskundigen om het beleid van gender mainstreaming te ondersteunen, of nog, de toekomstige goedkeuring van een nationaal plan ter bestrijding van het geweld tegenover vrouwen, maken daar deel van uit. Het onderwerp, dat ons vandaag aanbelangt, natuurlijk ook.
De verklaring tot herziening van de Grondwet van 5 mei 1999 heeft het recht geopend tot herziening van titel II met het oog op het invoegen van een nieuw artikel betreffende het recht van vrouwen en mannen op gelijkheid.
Mevrouw Van Riet en mevrouw de T'Serclaes hebben op deze tribune een uitstekend verslag voorgesteld. Dit verslag is illustratief voor de uitzonderlijke kwaliteit van de Senaatsdebatten over dit ontwerp. We hebben het ontwerp van de regering en het voorstel van mevrouw de Bethune grondig onderzocht. Vier grondwetspecialisten hebben de inhoud en de plaats van de in te voegen bepaling in onze Grondwet besproken. Deze vier mannen hebben hun mening gegeven. We hebben enkele mooie juridische twistgesprekken gehad, nietwaar mijnheer Vandenberghe, maar ze kwamen ten goede van de tekst, die onze gezamenlijke doelstellingen kan dienen.
Je ne reviendrai pas aujourd'hui sur ces échanges même s'ils furent très intéressants. Seul le résultat compte.
Tous les partis démocratiques ont dit « oui » à une révision de la Constitution qui inscrit, au coeur de l'article 10, la garantie d'égalité entre les femmes et les hommes, qui use de l'autorité de la Constitution pour encadrer toutes les actions et discriminations positives ayant pour but de réaliser l'égalité effective des femmes, qui impose enfin dans la sphère politique la mixité dans les gouvernements et les exécutifs, à tous les niveaux de pouvoir.
Cette révision de la Constitution offre-t-elle une réponse à toutes les inégalités dont les femmes sont victimes ? La réponse est évidemment négative.
La marche mondiale des femmes contre la pauvreté et la violence faite à leur encontre, marche qui s'est déroulée, à Bruxelles, le 9 octobre 2000, a rappelé que le champ des inégalités était encore important, y compris dans une démocratie sociale avancée comme la nôtre.
Inégalité économique et sociale. Puis-je rappeler que l'écart moyen entre les salaires féminins et les salaires masculins est, en Belgique, de l'ordre de 20_, que les femmes demeurent encore concentrées dans les secteurs à bas salaires et dans certaines fonctions, ou encore qu'elles continuent à assurer l'essentiel des tâches domestiques et d'éducation des enfants ?
Inégalité par rapport à la violence. Une étude belge récente indique que 68_ des femmes déclarent avoir été victimes de violence. 13,4_ des femmes interrogées font état de violences physiques et/ou sexuelles graves de la part de leur partenaire.
La Constitution telle que révisée engage à prendre en considération ces inégalités, avec une obligation de résultats. C'est un feu vert constitutionnel aux politiques d'actions positives.
Dans la sphère politique, comme dans la sphère économique et sociale, les femmes doivent être plus présentes, bien sûr pour mieux asseoir l'exigence d'égalité, mais aussi, tout simplement, pour une question de justice sociale.
La parité est une réalité sociologique. Elle doit devenir une réalité politique.
Dans ce cadre, je rappellerai que, lors du dernier scrutin communal, la proportion de femmes élues n'a atteint que 27_. À l'échelon provincial, elle a été de 30_.
Enfin, selon des calculs effectués par mes services sur des résultats qui ne sont pas encore complets, 30_ des collèges de bourgmestres et échevins installés sont encore unisexes.
Le gouvernement a, en mai dernier, approuvé des projets de loi instaurant la parité sur les listes de candidatures aux élections. Après modification de la Constitution, nous disposerons de toute la base requise.
Monsieur le président, mesdames et messieurs les sénateurs, le projet de modification de la Constitution a été déposé sur le bureau du Sénat voici neuf mois, jour pour jour. Belle symbolique. Le projet sera porté à son terme, aujourd'hui, par le Sénat, mais, comme il en est d'un enfant, il faudra lui porter toute notre attention pour qu'il grandisse, c'est-à-dire pour qu'il confirme l'espérance que nous plaçons en lui.
L'adoption du texte par le Sénat le 8 mars, journée internationale des femmes, comme je l'ai rappelé au début de mon intervention, a également une portée symbolique forte. Je me permettrai, à cet égard, de citer Mme Simone Suskine, dont on connaît l'incessant combat en faveur de la paix et du développement au Proche-Orient : « Un combat gagné ici pour plus d'égalité est un combat solidaire de celui mené par les femmes partout dans le monde. ». (Applaudissements sur tous les bancs.)
-De bespreking is gesloten.