SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2020-2021 Zitting 2020-2021
________________
21 juin 2021 21 juni 2021
________________
Question écrite n° 7-1269 Schriftelijke vraag nr. 7-1269

de Tom Ongena (Open Vld)

van Tom Ongena (Open Vld)

au vice-premier ministre et ministre de la Justice et de la Mer du Nord

aan de vice-eersteminister en minister van Justitie en Noordzee
________________
Covid-19 - Vaccin - Désinformation - Blogueurs français approchés - Rôle de la Russie - Situation en Belgique - Lutte - Mesures Covid-19 - Vaccin - Desinformatie - Benadering van Franse bloggers - Rol van Rusland - Situatie in België - Strijd - Maatregelen 
________________
épidémie
vaccin
vaccination
désinformation
Russie
médias sociaux
epidemie
vaccin
vaccinatie
desinformatie
Rusland
sociale media
________ ________
21/6/2021Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 22/7/2021)
29/9/2021Antwoord
21/6/2021Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 22/7/2021)
29/9/2021Antwoord
________ ________
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-1270 Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-1270
________ ________
Question n° 7-1269 du 21 juin 2021 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 7-1269 d.d. 21 juni 2021 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

D'après les autorités françaises, il est vraisemblable que la Russie tente depuis peu de diffuser de la désinformation en s'adressant à un nouveau groupe cible : des blogueurs dans le domaine des sciences et de la santé. L'information a été publiée par le Wall Street Journal (cf. https://www.wsj.com/articles/france-suspects-russian-role-in-campaign-to-discredit-pfizer-vaccine-11621978289).

Plusieurs blogueurs français ont indiqué avoir été approchés par une entreprise de marketing dénommée «Fazze». Ils ont reçu des courriels les incitant à critiquer le vaccin Pfizer. Un blogueur a révélé qu'on lui avait proposé une rémunération de 2 050 euros. Le groupe cible n'a pas non plus été choisi au hasard : le vaccin de Pfizer Inc.-BioNTech SE est le plus utilisé en France.

Fazze a demandé aux blogueurs de diffuser de fausses allégations selon lesquelles le taux de mortalité des personnes ayant reçu le vaccin Pfizer est trois fois plus élevé que celui des personnes ayant reçu le vaccin AstraZeneca. Fazze a également demandé par courriel aux blogueurs de poser des questions tendancieuses telles que : «Pourquoi certains gouvernements achètent-ils massivement le vaccin Pfizer, qui est dangereux pour la santé de la population?».

Les thèmes de discussion et points de vue transmis par Fazze sont fort similaires à ceux diffusés par la Russie sur le compte Twitter officiel du vaccin russe Spoutnik V. Ce compte a lui aussi précédemment tenté, de manière très semblable, de présenter le vaccin Pfizer sous un mauvais jour. Les comptes LinkedIn des collaborateurs de Fazze, qui ont entre-temps été supprimés, montraient que bon nombre d'entre eux ont été formés dans des écoles russes, notamment à la «Siberian State University of Railway Engineering».

Les services de renseignement français cherchent donc à savoir si le gouvernement russe est à l'origine de cette tentative de soudoiement de blogueurs de renom dans le domaine de la santé et de la science afin de semer le doute parmi le public sur la sécurité du vaccin Pfizer-BioNTech. Les services de renseignement soupçonnent le Kremlin d'être à l'origine des courriels.

Les courriels ressemblent à ceux de l'entreprise russe «Internet Research Agency», qui a été jugée responsable de la tentative de Moscou de s'immiscer dans les élections présidentielles américaines de 2016. Leurs opérations, pilotées par le Kremlin, visent à saper la confiance du public dans nos institutions et dans nos organes démocratiques.

En ce qui concerne le caractère transversal de la présente question : les différents gouvernements et maillons de la chaîne de sécurité se sont accordés sur les phénomènes qui devront être traités en priorité au cours des quatre prochaines années. Ceux-ci sont définis dans la note-cadre de sécurité intégrale et dans le plan national de sécurité 2016-2019 et ont été discutés lors d'une conférence interministérielle à laquelle les acteurs de la police et de la justice ont également participé. Il s'agit donc d'une matière transversale qui relève également des Régions, le rôle de ces dernières se situant surtout dans le domaine de la prévention.

J'aimerais dès lors soumettre au ministre les questions suivantes :

1) Certains indices portent-ils à croire que dans notre pays, la confiance dans la vaccination a été sapée par des puissances étrangères?

2) Dans notre pays, des blogueurs, influenceurs ou autres acteurs des nouveaux médias ont-ils signalé avoir été approchés par des entreprises ou entités similaires? Dans l'affirmative, ont-ils seulement été motivés par la promesse d'une rémunération, ou d'autres méthodes ont-elles également été utilisées (chantage, intimidation, etc.)?

3) A-t-on découvert des preuves ou des indices que certains groupes anti-vaccins qui opèrent en Belgique sont dirigés ou financés à partir de la Russie ou d'autres États?

4) La Russie essaye-t-elle de vanter les qualités du vaccin Spoutnik V dans notre pays? Dans l'affirmative, de quelle manière et par quels canaux? La Chine tente-t-elle également de vanter de la même manière le vaccin Sinovac dans notre pays?

5) Sur ce sujet, quel est le degré d'interconnexion entre l'extrême droite, les antivaccins et les États anti-occidentaux? Quels sont leurs points de convergence? Quelle est la meilleure attitude que les pouvoirs publics peuvent adopter pour nous protéger de ces pratiques?

6) Comment la Belgique peut-elle contrer au mieux la désinformation diffusée par la Russie contre le vaccin Pfizer (ou contre d'autres vaccins)? Quelles initiatives concrètes la Belgique a-t-elle déjà prises en ce sens? Quelles démarches la Belgique compte-t-elle entreprendre prochainement? Comment nos médias publics peuvent-ils réagir à cette désinformation? Quel rôle notre enseignement peut-il jouer en la matière?

 

Volgens de Franse autoriteiten probeert Rusland mogelijkerwijs sinds kort desinformatie te verspreiden via een nieuwe doelgroep: wetenschaps- en gezondheidsbloggers. Dat meldt de krant «The Wall Street Journal» (cf. https://www.wsj.com/articles/france-suspects-russian-role-in-campaign-to-discredit-pfizer-vaccine-11621978289?mod=e2tw).

Verschillende Franse bloggers gaven aan benaderd te worden door een marketingbedrijf genaamd «Fazze». In mails werden ze aangespoord om vaccins van Pfizer te bekritiseren. Eén blogger gaf aan dat hij 2 050 euro hiervoor zou krijgen. De doelwitten waren ook niet toevallig gekozen: de vaccins van Pfizer Inc.-BioNTech SE zijn meest gebruikte in Frankrijk.

Fazze vroeg de bloggers valse beweringen naar voren te schuiven, zoals dat het sterftecijfer onder mensen die het Pfizer-vaccin kregen drie keer zo hoog is als het sterftecijfer onder mensen die het AstraZeneca-vaccin krijgen. Ook vroeg Fazze om tendentieuze vragen te stellen: «Stel een vraag als "Waarom sommige regeringen actief het Pfizer-vaccin inkopen, dat gevaarlijk is voor de gezondheid van de mensen?"» aldus een e-mail.

Deze door Fazze doorgestuurde gespreksonderwerpen en invalshoeken lijken heel erg op die van het officiële Russische Twitter-account voor Sputnik V. Ook hier probeerde men op een erg soortgelijke manier het Pfizer-vaccin in een slecht daglicht te stellen. Uit de LinkedIn-accounts van Fazze-werknemers, die inmiddels zijn verwijderd, blijkt dat velen zijn opgeleid aan Russische scholen, zoals de «Siberian State University of Railway Engineering».

De Franse inlichtingendiensten onderzoeken dan ook of de Russische regering achter deze poging zat om vooraanstaande gezondheids- en wetenschapsbloggers te betalen om bij het publiek twijfel te zaaien rond de veiligheid van het Pfizer-BioNTech vaccin. De inlichtingendiensten vermoeden dat het Kremlin verantwoordelijk zou kunnen zijn voor de e-mails.

De mails waren soortgelijk aan die van het Russische «Internet Research Agency». Dit Russische bedrijf wordt verantwoordelijk geacht voor de poging van Moskou om zich te mengen in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Hun operaties, gestuurd door het Kremlin, zijn erop gericht het publiekelijke vertrouwen in onze instellingen en democratische organen te ondermijnen.

Wat betreft het transversaal karakter van de vraag: de verschillende regeringen en schakels in de veiligheidsketen zijn het eens over de fenomenen die de komende vier jaar prioritair moeten worden aangepakt. Die staan gedefinieerd in de Kadernota Integrale Veiligheid en het Nationaal Veiligheidsplan voor de periode 2016-2019, en werden besproken tijdens een Interministeriële Conferentie, waarop ook de politionele en justitiële spelers aanwezig waren. Het betreft aldus een transversale aangelegenheid met de Gewesten waarbij de rol van de Gewesten vooral ligt in het preventieve luik.

Graag had ik dan ook volgende vragen voorgelegd aan de geachte minister:

1) Zijn er aanwijzingen dat het vertrouwen ondermijnd wordt voor de vaccinatie door buitenlandse mogendheden wat ons land betreft?

2) Zijn er meldingen van bloggers, influencers of dergelijke in eigen land die benaderd werden door soortgelijke bedrijven of entiteiten? Indien ja, werden ze enkel gemotiveerd door middel van een in het vooruitzicht gestelde beloning, of werden er ook andere manieren gebruikt (afpersing, intimidatie, enz.)?

3) Zijn er bewijzen of aanwijzingen dat bepaalde antivaxx groepen, die opereren in België, worden aangestuurd, dan wel gefinancierd worden door Rusland of andere staten?

4) Probeert Rusland het Sputnik V-vaccin aan te prijzen in ons land? Zo ja, op welke manier en via welke kanalen? Probeert China ook op eenzelfde manier in ons land het Sinovac-vaccin aan te prijzen?

5) In hoeverre zijn extreemrechts, antivaxxers en anti-westerse Staten met elkaar gelinkt in deze kwestie? Welke raakvlakken hebben ze? Hoe kan de overheid het beste zich hiertegenover opstellen?

6) Hoe bestrijdt België het beste de Russische propagandaverhalen omtrent het vaccin van Pfizer (of andere vaccins)? Welke stappen heeft het concreet daartoe al genomen? Welke stappen zullen er nog gezet worden? Hoe kan onze openbare omroep hierop inspelen? Welke taak kan ons onderwijs hieromtrent vervullen?

 
Réponse reçue le 29 septembre 2021 : Antwoord ontvangen op 29 september 2021 :

Les services de renseignement sont au courant des affirmations de blogueurs français sur la proposition visant à produire de la désinformation sur les vaccins (occidentaux) contre le Covid-19. L’entreprise FAZZE n’est en revanche pas connue.

La VSSE ne dispose à ce jour pas d’éléments étayant les affirmations de ces blogueurs français, mais elle estime qu’elles sont effectivement plausibles, eu égard à d’autres tentatives de diffusion de désinformation sur les vaccins occidentaux contre le Covid-19. La Russie est souvent citée comme commanditaire potentielle.

1) Tout au long de la pandémie, tant la vaccination que le COVID en général n’ont cessé de faire l’objet de campagnes de désinformation de la part de puissances étrangères.

En Belgique même, la désinformation se propage concernant le Covid-19 et les vaccins, laquelle sape très probablement la confiance d'une certaine partie de la population dans ces vaccins, dans l’approche des autorités ou dans l’existence même du Covid-19. Notre service ne dispose toutefois pas d’éléments indiquant que cette désinformation émane de la Russie.

La manière dont cette désinformation est propagée correspond toutefois aux tactiques connues, à savoir celles des « information operations ». Notre service y voit une parallèle avec les élections occidentales des cinq dernières années. Durant ces élections également, la désinformation a fortement circulé dans un certain segment de la population de différents pays. On a alors pointé du doigt la Russie notamment, qui a en effet en partie propagé de la désinformation au sein de la population. La VSSE estime toutefois très probable que ce ne sont pas uniquement la Russie, etc. qui sont à la base de la désinformation diffusée, mais que celle-ci existe/existait déjà au sein de la population, et ce, principalement aux extrémités du spectre politique. Cette désinformation est alors simplement renforcée ou en quelque sorte ‘légitimée’ par des puissances étrangères, telles que la Russie.

Depuis le début de la pandémie du Covid-19 en mars 2020, la VSSE et le SGRS (Service Général du Renseignement et de la Sécurité) surveille, chacun avec son expertise spécifique, toute forme potentielle de désinformation.

Depuis fin décembre 2020, le SGRS et la VSSE appuient le Centre de crise National (NCCN) via des briefings réguliers sur la détection et l’analyse de désinformation sur le Covid. Plusieurs cas de désinformation ont été détectés, ce qui a miné la confiance dans la stratégie de vaccination.

2) À ce jour, la VSSE n’a pas reçu de tels signalements. Notre service souhaite en revanche souligner que cela ne signifie pas que cette approche ne s’est pas manifestée dans le groupe sans cesse croissant d’influenceurs (autoproclamés ou non).

Le recours à certains « acteurs clés » tels que les influenceurs/journalistes/experts... pour apporter un certain crédit narratif constitue un élément essentiel des opérations d'information russes par exemple.

Tirer parti des « acteurs clés » qui diffusent un même discours sans être conscients des objectifs et/ou du contexte russes est également une technique en ligne bien éprouvée.

3) La communauté belge du renseignement ne dispose pas d’éléments concrets indiquant que certains groupes antivaccination sont pilotés ou financés par la Russie.

Il existe toutefois des indications selon lesquelles certains groupes d’antivax ont fait l’objet de manipulation par des comptes qui ont tenté, ouvertement ou non, de diffuser un discours russe dans le but de déstabiliser notre société.

Les services de renseignement font également observer que l’influence, notamment par la Russie, subsiste via différents vecteurs, y compris des citoyens belges.

4) La promotion du vaccin Spoutnik V, au détriment des vaccins « occidentaux », tels que Pfizer et AstraZeneca, a constitué, surtout au printemps 2021, une partie essentielle de la stratégie de propagande en ligne russe.

À cet effet, la Russie utilise tout d’abord ses propres canaux (de propagande) directement liés à des canaux médiatiques ou des organisations qui sont gérés par les autorités russes.

La Chine a également promu le vaccin Sinovac auprès d’un groupe-cible belge et européen.

L’ambassade chinoise dans notre pays tente d’obtenir l’autorisation de faire vacciner les habitants d’origine chinoise avec un vaccin chinois.

5) Toute attribution, à savoir le fait de désigner un acteur spécifique comme étant l’auteur d’une campagne de désinformation, est extrêmement complexe. Il est donc presque impossible d’évaluer avec certitude si et de quelle manière sont liés les extrémistes de droite, les anti-vaxxers et les puissances étrangères.

6) La capacité de résistance de notre société face à la désinformation est une question de politique qui dépasse le domaine de la justice. Les services de renseignements collaborent toutefois activement à la politique d’autres services publics, tels que le centre de crise. La VSSE contribue également à la sensibilisation ; citons par exemple le reportage du programme PANO sur la désinformation russe (2019), les briefings que notre service a donnés aux présidents de partis politiques avant les élections de 2019, ainsi que les brochures disponibles sur le site web de la VSSE (www.vsse.be).

De telles compagnes de sensibilisation peuvent aider la population à mieux se prémunir contre la désinformation.

Plus que jamais, il est nécessaire d’adopter une vision à long terme pour pouvoir faire face aux défis sans cesse croissants en matière de désinformation.

De Veiligheid van de staat (VSSE) is op de hoogte van de beweringen van Franse bloggers betreffende het aanbod om desinformatie rond (Westerse) Covid 19-vaccins te produceren. Het bedrijf FAZZE is daarentegen niet gekend.

De VSSE heeft vooralsnog geen elementen die de beweringen van Franse bloggers concreet staven, maar is van mening dat die beweringen inderdaad aannemelijk zijn, gezien andere pogingen tot het verspreiden van desinformatie rond Westerse Covid 19-vaccins. Rusland is een veel genoemde mogelijke opdrachtgever.

1) Zowel vaccinatie als COVID in het algemeen zijn doorheen de pandemie continu het onderwerp geweest van desinformatiecampagnes van buitenlandse mogendheden.

In België zelf wordt desinformatie verspreid rond COVID19 en de vaccins, die hoogstwaarschijnlijk het vertrouwen van een bepaald deel van de bevolking in die vaccins, in de aanpak van de overheid of zelfs in het bestaan van COVID19, ondermijnt. De VSSE heeft echter geen concrete elementen die aantonen dat deze desinformatie effectief uitgaat van Rusland. De modus operandi van de verspreiding komt echter wel overeen met gekende tactieken van zogenaamde «information operations».

In dat opzicht trekt onze dienst de parallel naar verkiezingen in het Westen van de afgelopen vijftal jaar. Ook tijdens deze verkiezingen deed desinformatie sterk de ronde bij een bepaald segment van de bevolking in verschillende landen. Daar werd onder meer Rusland als schuldige aangeduid, dat inderdaad desinformatie verspreidde onder de bevolking. De VSSE acht het echter zeer waarschijnlijk dat niet enkel Rusland e.a. aan de basis liggen van de verspreiding van desinformatie, maar dat deze reeds aanwezig is/was bij de bevolking, en dan voornamelijk aan de uiterste zijden van het politiek spectrum. Deze desinformatie wordt dan louter versterkt of van een zekere ‘legitimatie’ voorzien door buitenlandse mogendheden, zoals Rusland.

Sinds het begin van COVID19 in maart 2020 monitoren de VSSE en ADIV (Algemene Dienst Inlichtingen en Veiligheid van de Krijgsmacht, ofwel de militaire inlichtingendienst), elk met hun specifieke expertise, dit fenomeen.

Sinds einde december 2020 ondersteunen ADIV en de VSSE via briefings het Nationaal Crisiscentrum (NCCN) met betrekking tot de detectie en analyse van desinformatie over COVID. Meerdere gevallen werden gedetecteerd waarbij onder andere het vertrouwen in de vaccinatiestrategie ondermijnd werd.

Vandaag lijkt dit wel wat afgenomen te zijn.

2) De VSSE heeft momenteel geen dergelijke meldingen ontvangen. Het valt echter niet uit te sluiten dat, tussen de steeds groeiende groep (al dan niet zelfverklaarde) influencers, die benadering niet is gebeurd.

Het gebruik maken van bepaalde «key actoren» zoals influencers/journalisten/experten/… om een bepaalde narratief kracht bij te zetten is een wezenlijk onderdeel van Russische informatie operaties.

Ook het inspelen op «key actoren» die eenzelfde verhaal verspreiden maar zich niet bewust zijn van de Russische objectieven is een veelbeproefde online techniek.

3) De Belgische inlichtingen-gemeenschap heeft geen concrete aanwijzingen dat bepaalde antivaccinatie-groepen aangestuurd of gefinancierd worden door Rusland.

Echter, er zijn wel indicaties dat bepaalde antivaxx groepen gemanipuleerd worden door accounts die al dan niet openlijk door Rusland gebruikte narratieven trachtten te verspreiden, met als doel onze samenleving te destabiliseren.

De inlichtingendiensten wijzen er eveneens op dat beïnvloeding, onder andere door Rusland, steeds plaatsvindt, gebruik makend van verschillende vectoren, waaronder ook Belgische burgers.

4) Het aanprijzen van het Sputnik V-vaccin ten koste van de «Westerse» vaccins zoals Pfizer en AstraZeneca vormden vooral in het voorjaar van 2021 een wezenlijk onderdeel van de Russische online propaganda strategie.

Rusland gebruikt hiervoor op de eerste plaats eigen (propaganda) kanalen. Het doel is dan om deze berichtgeving over te laten nemen in westerse groepen op sociale media.

Ook China heeft het Sinovac vaccin gepromoot naar een Belgisch en Europees doelpubliek.

De Chinese Ambassade in ons land probeert toelating te krijgen om inwoners van Chinese origine te laten inenten met een Chinees vaccin.

5) Attributie, oftewel het toewijzen van een desinformatiecampagne aan een specifieke actor, is uiterst moeilijk. Hierdoor is het quasi onmogelijk om met zekerheid in te schatten of en op welke manier recht-extremisten, anti-vaxxers en buitenlandse mogendheden samenhangen.

6) De weerbaarheid van onze samenleving tegen desinformatie is een beleidskwestie die het domein ‘Justitie’ overstijgt. De inlichtingendiensten werken wel actief mee aan het beleid van andere overheidsdiensten zoals het crisiscentrum. De VSSE doet ook aan sensibilisering, zie bijvoorbeeld de reportage van het programma PANO betreffende Russische desinformatie (2019), de briefings aan de voorzitters van politieke partijen in de aanloop van de verkiezingen in 2019, de brochures op de website van de VSSE (www.vsse.be).

Dergelijke sensibiliseringscampagnes kunnen helpen de bevolking weerbaarder te maken tegen desinformatie.Er is meer dan ooit nood aan een langetermijnvisie om de steeds groeiende uitdagingen op het gebied van desinformatie het hoofd te bieden.