SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2020-2021 Zitting 2020-2021
________________
31 mars 2021 31 maart 2021
________________
Question écrite n° 7-1152 Schriftelijke vraag nr. 7-1152

de Rik Daems (Open Vld)

van Rik Daems (Open Vld)

au vice-premier ministre et ministre de la Justice et de la Mer du Nord

aan de vice-eersteminister en minister van Justitie en Noordzee
________________
Violences policières - Violences contre la police - Maintien de l'ordre - Bodycams - Usage - Chiffres et tendances - Approche - Enregistrement - Mesures - Formation des policiers - Rôle du Comité P Politiegeweld - Geweld tegen de politie - Ordehandhaving - Bodycams - Gebruik - Cijfers en tendensen - Aanpak - Registratie - Maatregelen - Politieopleiding - Rol van het Comité P 
________________
police
violence
appareil d'enregistrement
vidéosurveillance
Comités permanents de contrôle des services de police et de renseignements
agression physique
politie
geweld
opnameapparaat
videobewaking
Vaste Comités van Toezicht op de politie- en inlichtingendiensten
lichamelijk geweld
________ ________
31/3/2021Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 29/4/2021)
7/7/2021Antwoord
31/3/2021Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 29/4/2021)
7/7/2021Antwoord
________ ________
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-1153 Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-1153
________ ________
Question n° 7-1152 du 31 mars 2021 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 7-1152 d.d. 31 maart 2021 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Le 3 mars 2021, la VRT a diffusé, dans le cadre de son magazine «Pano», un reportage intitulé «Geweld geoorloofd ?», qui portait aussi bien sur les violences policières que sur les violences contre la police.

Ce reportage était consacré à des incidents récents impliquant des corps de police à Bruxelles et à Anvers. L'attention s'est portée en particulier sur le fait de filmer les agissements de la police. Ainsi, à Anvers, un incident entre deux adolescents et la police a dégénéré lorsque l'un des adolescents a commencé à filmer. Une situation similaire a dégénéré dans un restaurant bruxellois lorsque des personnes ont voulu filmer une arrestation avec leur smartphone. Là aussi, la police a demandé à plusieurs reprises de ne pas filmer.

Sofie De Kimpe, professeur de criminologie à la Vrije Universiteit Brussel (VUB), explique qu'il existe une marge d'interprétation : «En Belgique, il n'y a aucune loi qui autorise ou interdit de filmer. En fait, on ne peut filmer que si cela présente une utilité sur le plan sociétal. Et en l'espèce, évidemment, l'interprétation est la suivante : si on a le sentiment que quelque chose ne va pas, que la police va trop loin, alors on peut filmer. Bien entendu, c'est à la justice qu'il revient de déterminer a posteriori s'il était utile ou non, sur le plan sociétal, de filmer.» (traduction) (cf. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/03/02/op dat moment dacht ik dat hij dood was/).

Outre la problématique des bodycams, il y a aussi celle des interventions parfois musclées de la police. Ainsi, le syndicat policier CGSP (Centrale Générale des Services Publics) a lui-même dénoncé le comportement violent de certains agents de la police fédérale lors d'une manifestation contre la justice de classe le 24 janvier 2021 à Bruxelles. Mais selon des criminologues, il est difficile de dire s'il s'agit d'un changement de culture.

Dans le reportage lui-même, on préconisait un changement d'attitude que l'on pourrait promouvoir par exemple dans le cadre non seulement du tronc commun de la formation mais aussi dans les cycles supérieurs. Certaines thématiques devraient être intégrées dans d'autres modules ; par exemple, les aspects relatifs à l'attitude de base pourraient être abordés dans le volet éthique. En outre, on plaide pour un allongement de la durée de la formation.

Selon les criminologues, il n'y a pas de réelle transparence dans ce domaine en Belgique. On manque de chiffres concrets et précis au sujet de cette problématique. Le Comité P tient des chiffres à jour concernant les plaintes relatives à la police, mais ces chiffres ne sont pas précis. Le Comité P avait indiqué à l'époque que l'augmentation du nombre de plaintes pour des faits d'agression entre 2018 et 2019 pouvait être due aussi à une manière différente de classer les plaintes.

Sofie De Kimpe, criminologue à la VUB a précisé à cet égard : «Si je devais formuler une recommandation, je dirais qu'il faudrait recueillir des données chiffrées plus précises. À l'heure actuelle, les chiffres sont disséminés entre le Comité P et les parquets, ce qui ne sert pas la police. Si des chiffres plus pointus étaient disponibles, les policiers pourraient mieux se défendre contre les allégations faisant état d'une augmentation des violences policières. Aujourd'hui, on ne sait tout simplement pas ce qu'il en est.» (traduction)

En ce qui concerne le caractère transversal de la présente question: les différents gouvernements et maillons de la chaîne de sécurité se sont accordés sur les phénomènes qui devront être traités en priorité au cours des quatre prochaines années. Ceux-ci sont définis dans la note-cadre de sécurité intégrale et dans le plan national de sécurité 2016-2019 et ont été discutés lors d'une conférence interministérielle à laquelle les acteurs de la police et de la justice ont également participé. Il s'agit d'une matière transversale qui relève également des Régions, le rôle de ces dernières se situant surtout dans le domaine de la prévention.

J'aimerais dès lors vous poser les questions suivantes :

1) Quelles mesures sont-elles prévues afin de lutter à court terme contre les violences policières excessives et les violences contre la police ? Comment comptez-vous vous attaquer concrètement à ce problème ? Et comment allez-vous y remédier à long terme ?

2) Comment la police peut-elle se protéger plus efficacement contre les violences excessives ? Et comment les citoyens eux-mêmes peuvent-ils s'en prémunir au mieux ?

3) De quels chiffres précis dispose-t-on actuellement à cet égard ? Y a-t-il des zones où les violences policières ou les violences contre la police sont plus répandues ? Des tendances sont-elles observables à cet égard ? Dans l'affirmative, quelles en sont les causes ? Dans quelle mesure la crise sanitaire est-elle un facteur déterminant en l'espèce ? Selon vous, comment pourrait-on améliorer la procédure de dépôt de plainte contre les services de maintien de l'ordre ?

4) Quel rôle le Comité P pourrait-il jouer en l'espèce ? Y a-t-il d'autres instances qui pourraient être utiles ou exercer une influence à cet égard ?

5) Pensez-vous qu'il faudrait procéder différemment pour enregistrer les violences policières ou les violences à l'encontre des services de maintien de l'ordre ?

6) En quoi faudrait-il, selon vous, modifier la formation policière afin de remédier à cette problématique ? Quels cours ou modules supprimeriez-vous ou ajouteriez-vous ? À quels modules accorderiez-vous davantage d'attention ? La durée de la formation complète devrait-elle être allongée ?

7) Serait-il possible de lutter plus efficacement contre les violences policières et les violences contre la police en équipant les services de maintien de l'ordre de bodycams ? Dans l'affirmative, comment procéderiez-vous concrètement ? Dans la négative, pourquoi pas et pouvez-vous expliquer ?

8) Comment pourrait-on améliorer la réglementation actuelle relative au fait de filmer des policiers au travail ? Qu'est-ce qui serait interdit et qu'est-ce qui ne le serait pas ?

 

Op 3 maart 2021 zond het VRT-programma «Pano» op Een de reportage «Geweld geoorloofd?» uit. Dit ging over zowel politiegeweld als geweld tegen politie.

In deze reportage werden recente incidenten van politiekorpsen zowel in Brussel als in Antwerpen onderzocht. In het bijzonder wordt er aandacht geschonken aan het filmen van de politie. Zo was er in Antwerpen een incident tussen twee tieners en de politie, dat escaleert zodra een van de tieners begint te filmen. In een Brussels restaurant ontspoort de situatie ook zodra men met smartphone een arrestatie tracht te filmen. De politie roept ook verschillende keren dat er niet gefilmd mag worden.

Professor criminologie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB), Sofie De Kimpe, legt uit dat er marge is voor interpretatie: «Er is in België geen wet die filmen toelaat of verbiedt. Het mag eigenlijk alleen maar als er een maatschappelijk nut aan verbonden is. En hier hebben we natuurlijk de interpretatie: als jij denkt dat daar iets aan het gebeuren is, dat eigenlijk niet oké is, dat de politie daar zijn boekje te buiten gaat, dan mag dat gefilmd worden. Natuurlijk is het aan de rechter om achteraf te oordelen of het maatschappelijk nuttig was of niet.» (cf. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/03/02/op-dat-moment-dacht-ik-dat-hij-dood-was/).

Naast de problematiek van de bodycams is er het probleem met het soms ruwe politieoptreden. Zo reclameerde politievakbond ACOD (Algemene Centrale Openbare Diensten) zelf over het harde optreden van federale agenten tijdens een betoging tegen klassenjustitie op 24 januari 2021 in Brussel. Maar volgens criminologen is het moeilijk te zeggen of er sprake is van een cultuurverandering.

In de reportage zelf werd gepleit om attitudewijzigingen door te voeren, door bijvoorbeeld niet enkel in te grijpen op de bovenbouw maar ook de onderbouw. Bepaalde vakken zouden ook beter ingeweven moeten worden in andere onderdelen, zoals bijvoorbeeld de basisattitude in het ethische luik. Daarnaast pleit men voor een langere opleiding.

In België ontbreekt het volgens criminologen ook nog steeds aan echte transparantie. Concrete, eenduidige cijfers rond deze problematiek ontbreken dan ook. Het Comité P houdt klachten bij over de politie, maar die cijfers zijn niet eenduidig. Een stijging van het aantal klachten rond agressie tussen 2018 en 2019 kon ook aan een andere onderverdeling van de klachten liggen, zo gaf het Comité P toen mee.

«Als ik een aanbeveling zou mogen doen, dan is het om voor beter cijfermateriaal te zorgen», aldus VUB-criminologe Sofie De Kimpe. «De cijfers zitten nu verspreid over het Comité P en de parketten. Dat is ook nadelig voor de politie. Met goede cijfers zouden ze zich beter kunnen verdedigen tegen aantijgingen dat er meer politiegeweld is. Nu weten we het gewoon niet.»

Wat betreft het transversaal karakter van de vraag: de verschillende regeringen en schakels in de veiligheidsketen zijn het eens over de fenomenen die de komende vier jaar prioritair moeten worden aangepakt. Die staan gedefinieerd in de kadernota Integrale Veiligheid en het Nationaal Veiligheidsplan voor de periode 2016-2019, en werden besproken tijdens een Interministeriële Conferentie, waarop ook de politionele en justitiële spelers aanwezig waren. Het betreft aldus een transversale aangelegenheid met de Gewesten waarbij de rol van de Gewesten vooral ligt in het preventieve luik.

Graag had ik dan ook volgende vragen voorgelegd aan de geachte minister:

1) Welke plannen zijn er om op korte termijn excessief politiegeweld en geweld tegen de politie aan te pakken? Hoe wil u dit concreet aanpakken? En hoe pakt u dit aan op lange termijn?

2) Hoe kan de politie zich beter beschermen tegen excessief geweld? En hoe kunnen burgers dit het beste doen?

3) Welke concrete cijfers zijn er beschikbaar hieromtrent? Zijn er gebieden waar meer politiegeweld of geweld tegen politie is? Zijn er tendensen hieromtrent? Wat zijn de oorzaken dan hierrond? In hoeverre is corona hier een bepalende factor in? Hoe kan de klachtindiening tegenover de ordediensten volgens u verbeterd worden?

4) Welke rol kan het Comité P opnemen hierrond? Zijn er andere instanties die hulp kunnen bieden of invloed hierop kunnen uitoefenen hieromtrent?

5) Moet er een andere registratiemanier komen volgens u omtrent politiegeweld of geweld tegen ordehandhavers?

6) In hoeverre zou u de politieopleiding hervormen om hieraan tegemoet te komen? Welke cursussen of modules zou u weghalen of bijvoegen? Welke modules zou u meer aandacht op vestigen? Dient de opleiding in zijn geheel verlengd te worden?

7) Kunnen bodycams bij ordehandhavers beter werken om zowel politiegeweld als geweld tegen de politie aan te pakken? Zo ja, kan u toelichten hoe u dit gaat implementeren? Zo neen, waarom niet en kan u dit toelichten?

8) Hoe zou de huidige regeling kunnen verbeterd worden omtrent het filmen van politieagenten aan het werk? Wat zou verboden zijn en wat niet?

 
Réponse reçue le 7 juillet 2021 : Antwoord ontvangen op 7 juli 2021 :

1) et 2) Il existe une circulaire COL 10/2017 (révisée le 24 novembre 2020) du Collège des procureurs généraux près les cours d’appel concernant le traitement judiciaire des cas d’usage de la violence au préjudice des services de police et traitement judiciaire des cas d’usage, par les services de police, de la force ayant entraîné la mort ou une atteinte grave à l’intégrité physique.

Cette circulaire prévoit qu’un procès-verbal sera systématiquement établi pour de tels faits et portera la mention spécifique « violences envers un membre des services de police ».

Les faits de violence à l’égard de la police entraînant soit une incapacité de travail de plus de 4 mois d’un membre des services de police, soit son décès, sont systématiquement portés devant le tribunal.

Les faits de violence physique entraînant une incapacité de travail de 4 mois ou moins, les faits de violence physique sans incapacité de travail ou les faits de rébellion, d’outrages ou de menaces, sont poursuivis en fonction de leur gravité. Le suspect est cité à comparaître s'il a commis des faits graves ou récurrents ou lorsque qu’il ne coopère pas à la mesure initialement envisagée par le magistrat. L'affaire doit de préférence être portée devant le tribunal avec application de la procédure accélérée. Le ministère public peut toutefois opter pour une méthode de traitement alternative, comme la médiation et l’imposition de mesures, une transaction, une probation prétorienne, etc., pour autant que la méthode choisie offre une réponse sérieuse, efficiente et adaptée aux faits commis.

De plus, quiconque est suspecté de coups ou blessures volontaires infligés sur des fonctionnaires de police et ayant entraîné une maladie ou une incapacité de travail, voire pire, et est privé de liberté, devra désormais en principe toujours comparaître devant le magistrat de parquet et être entendu par ce dernier avant qu’il ne prenne une décision sur sa mise en liberté ou sa mise à disposition au juge d'instruction en vue de son arrestation ultérieure. Le magistrat de parquet peut également décider de mettre immédiatement le suspect à la disposition du juge d'instruction.

Un dossier à la charge d’un suspect de coups ou blessures volontaires infligés sur des fonctionnaires de police et ayant entraîné une maladie ou une incapacité de travail, ne pourra plus être classé sans suite pour motifs d’opportunité, sauf dans des circonstances exceptionnelles et après concertation avec le magistrat de référence spécialisé au niveau du parquet général qui veille déjà actuellement au respect de la présente circulaire dans chaque ressort. En tout état de cause, il ne pourra y avoir de classement sans suite pour motif de capacité de recherche insuffisante ou d’autres priorités en matière de politique de recherche et de poursuite.

Lorsqu’un membre des services de police est amené à devoir faire usage de la force pouvant entraîner des lésions physiques ou la mort d’une personne, une enquête est menée car le ministère public doit vérifier si les conditions du recours à la force et les conséquences parfois dramatiques qui s’en suivent étaient justifiées selon les prérogatives découlant des articles 37 et suivants de la loi sur la fonction de police. La COL 10/2017 s’applique à ces situations et non pas à celles où il y a des indices que le recours à la force n’a pas été légitime, strictement nécessaire et proportionné.

Dans le cadre de la COL 10/2017, une information pénale est systématiquement ouverte, chaque fois et ce, afin d’assurer une manifestation optimale de la vérité. Le critère de gravité de l’atteinte à l’intégrité physique est apprécié par le magistrat qui traite le dossier, qui peut, le cas échéant, mettre le dossier à l’instruction. Le code de prévention 46 A (homicide ou coups et blessures involontaires) est retenu dans tous les cas.

La qualité de membre des services de police et la nécessité d’une enquête impartiale amènent le procureur du Roi à saisir sans tarder le service d’enquêtes du Comité P afin de lui confier l’enquête. Si le procureur du Roi décide de mettre le dossier à l’instruction, il adressera au juge d’instruction des réquisitions en ce sens.

Pour plus d’informations, je vous renvoie à la réponse de la ministre de l’Intérieur, des Réformes institutionnelles et du Renouveau démocratique sous la question 7-1153.

3) à 8) Je vous renvoie à la réponse de la ministre de l’Intérieur, des Réformes institutionnelles et du Renouveau démocratique sous la question 7-1153.

1) en 2) Er bestaat een omzendbrief COL 10/2017 (herzien op 24 november 2020) van het College van procureurs-generaal bij de hoven van beroep betreffende de gerechtelijke afhandeling van de gevallen waarin geweld werd gebruikt tegen de politiediensten en deze waarin de politiediensten zelf geweld gebruikten met de dood of een ernstige inbreuk op de lichamelijke integriteit als gevolg.

Die omzendbrief voorziet dat voor dergelijke feiten systematisch een proces-verbaal wordt opgesteld waarin de specifieke vermelding ‘geweld tegen een lid van de politiediensten’ wordt opgenomen.

Feiten van geweld jegens de politie die hebben geleid tot een arbeidsongeschiktheid van meer dan vier maanden van een lid van de politiediensten of tot diens overlijden, worden steeds voor de rechtbank gebracht.

Feiten van fysiek geweld die hebben geleid tot een arbeidsongeschiktheid van vier maanden of minder, feiten van fysiek geweld zonder arbeidsongeschiktheid tot gevolg of feiten van weerspannigheid, smaad of bedreigingen worden vervolgd al naargelang van de zwaarwichtigheid ervan. De verdachte wordt gedagvaard om te verschijnen voor ernstige of herhaalde feiten of wanneer hij geen medewerking verleent aan de maatregel waarin de magistraat aanvankelijk had voorzien. De zaak moet bij voorkeur voor de rechtbank worden gebracht met toepassing van het snelrecht. Desalniettemin kan het openbaar ministerie opteren voor een alternatieve afhandelingswijze, zoals bemiddeling en het opleggen van maatregelen, een minnelijke schikking, pretoriaanse probatie, enz., in zoverre de gekozen wijze een ernstig, efficiënt en passend antwoord biedt op de gepleegde feiten.

Voorts zal wie verdacht wordt van opzettelijke slagen of verwondingen op politieambtenaren met ziekte, arbeidsongeschiktheid of erger tot gevolg, en van zijn vrijheid is beroofd, voortaan in principe steeds voor de parketmagistraat moeten verschijnen en door hem moeten worden verhoord alvorens laatstgenoemde zijn beslissing tot invrijheidstelling of terbeschikkingstelling van de onderzoeksrechter met het oog op de verdere aanhouding neemt. De parketmagistraat kan ook beslissen de verdachte onmiddellijk ter beschikking te stellen van de onderzoeksrechter.

Een dossier lastens een verdachte van opzettelijke slagen of verwondingen op politieambtenaren met ziekte of arbeidsongeschiktheid tot gevolg, zal niet meer kunnen worden geseponeerd om opportuniteitsredenen, tenzij in uitzonderlijke omstandigheden en na overleg met de gespecialiseerde referentiemagistraat op het niveau van het parket-generaal die thans reeds in elk rechtsgebied toeziet op de naleving van deze omzendbrief. In ieder geval is er geen sepot mogelijk wegens te weinig recherchecapaciteit of wegens andere prioriteiten in het opsporings- en vervolgingsbeleid.

Wanneer een lid van de politiediensten geweld moet gebruiken dat fysieke letsels of het overlijden van een persoon met zich kan meebrengen, wordt er een onderzoek gevoerd, omdat het openbaar ministerie moet nagaan of het geweld en de soms dramatische gevolgen ervan in de gegeven omstandigheden verantwoord waren volgens de bevoegdheden die voortvloeien uit de artikelen 37 en volgende van de wet op het politieambt. COL 10/2017 is in die situaties van toepassing en niet in situaties waarin er aanwijzingen zijn dat het geweld noch op een rechtsgeldige manier gebruikt werd, noch strikt noodzakelijk en proportioneel was.

In het kader van COL 10/2017 wordt er systematisch een strafrechtelijk opsporingsonderzoek geopend zodat de waarheid optimaal aan het licht kan worden gebracht. Het criterium van de ernst van de inbreuk op de lichamelijke integriteit wordt beoordeeld door de magistraat die het dossier behandelt en die in voorkomend geval een gerechtelijk onderzoek kan vorderen. Voor alle gevallen moet hiervoor tenlasteleggingscode 46A (onvrijwillige doodslag of onopzettelijke slagen en verwondingen) in aanmerking worden genomen.

Wegens de hoedanigheid van het lid van de politiediensten en de noodzaak van een onpartijdig onderzoek vertrouwt de procureur des Konings het onderzoek onverwijld toe aan de dienst Enquêtes van het Comité P. Indien de procureur des Konings beslist een gerechtelijk onderzoek te vorderen, richt hij in die zin een vordering aan de onderzoeksrechter.

Voor meer informatie verwijs ik u naar het antwoord van de minister van Binnenlandse Zaken, Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing onder vraag 7-1153.

3) tot 8) Ik verwijs u naar het antwoord van de minister van Binnenlandse Zaken, Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing onder vraag 7-1153.