In januari 2016 werd het Studiecentrum Oorlog en Maatschappij geïntegreerd in het Rijksarchief.

Het SOMA werd opgericht in 1967en verrichtte studies die van groot belang waren voor het historisch onderzoek in België. Het gaat onder meer om werken als 'Gewillig België' over de Jodenvervolging in België of het onderzoek naar de moord op Julien Lahaut.

De sterkte van dit Studiecentrum bestond er voor velen in dat visies uit het noorden en het zuiden van het land er werden samengebracht doordat een beroep werd gedaan op Belgische historici van alle gezindheden zodat een rijk, tegensprekelijk en gediversifieerd beeld ontstond van de historische werkelijkheid.

Er was dus enige ongerustheid ontstaan over het behoud van dat niveau van analyse en het voortbestaan van een onderzoeksplatform dat gebaseerd is op de samenwerking tussen Belgische historici over verschillende thema's. De memorie van toelichting van de wet was op dit punt zeer geruststellend: “De operationele directie beschikt over de nodige autonomie om de specificiteit van het CEGESOMA te vrijwaren.”

Daarover heb ik de volgende vragen:

1) Welke balans maakt u op, enkele maanden na de integratie van het SOMA in het Rijksarchief? Zijn de vooropgestelde doelstellingen van betere bewaring en toegankelijkheid van het archief, die de redenen vormden voor deze integratie, bereikt?

2) Is er enige weerslag op het onderzoek verricht door het SOMA, met name op het onafhankelijke karakter ervan?

3) Hebt u de mening van wetenschappers kunnen peilen om na te gaan hoe deze wijziging na enkele maanden wordt ervaren?

De integratie van het CegeSoma als operationele directie (OD) van het Rijksarchief is een proces dat zich op meerdere niveaus situeert, namelijk het administratief-financiële en het wetenschappelijke. Na vijf maanden is het wellicht voorbarig om daarvan een duidelijke balans op te maken.

1) De archieven van het CegeSoma zijn steeds op een voorbeeldige manier toegankelijk geweest en de integratie was dus niet in de eerste plaats ingegeven door de noodzaak om de bewaring en toegankelijkheid van de documenten te verbeteren. Wel kan worden gesteld dat een aanpassing aan de regels van ontsluiting en inventarisering die worden gehanteerd in het Rijksarchief op termijn zal leiden tot een kwaliteitsinjectie.

2) De beslissingen met betrekking tot budget en personeel worden sinds 1 januari 2016 niet langer op het niveau van het CegeSoma genomen, maar wel door de directieraad van het Rijksarchief. De wetenschappelijke autonomie van CegeSoma blijft gewaarborgd aangezien de missie van de OD CegeSoma werd opgenomen in het koninklijk besluit van uitvoering, ze werd toegevoegd aan de missies van het Rijksarchief, en het voortbestaan van een specifiek wetenschappelijk comité is voorzien. Dat comité is bevoegd om advies te verstrekken aan de wetenschappelijke raad van het Rijksarchief, waar ook het CegeSoma door twee leden wordt vertegenwoordigd (de directeur en de voorzitter van het comité).

3) De integratie van het CegeSoma in het Rijksarchief biedt beide instellingen opportuniteiten. Vanzelfsprekend vergt het hele integratieproces enige tijd, te meer daar het CegeSoma altijd een klein autonoom centrum is geweest. Anderzijds wordt de integratie grotendeels bevorderd door de wetenschappelijke vakverwantschap tussen beide instellingen. Het statuut van het CegeSoma zal sterker naar voren komen en de instelling zal baat kunnen hebben van de infrastructuur van het Rijksarchief, meer bepaald in de provincies, zodat CegeSoma over het hele land aan zichtbaarheid zal winnen. De toekomst van de Journal of Belgian History is verzekerd via de uitgeverij van het Rijksarchief, die over een eigen drukkerij beschikt. Er werden reeds initiatieven opgezet om de banden tussen de wetenschappers aan te halen (organisatie van een jaarlijks evenement om het groepsgevoel onder de wetenschappers te versterken, samenwerking in het kader van het BRAIN-programma, gezamenlijke onderzoeksprojecten, enz.).