SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2018-2019 Zitting 2018-2019
________________
14 janvier 2019 14 januari 2019
________________
Question écrite n° 6-2126 Schriftelijke vraag nr. 6-2126

de Lionel Bajart (Open Vld)

van Lionel Bajart (Open Vld)

au vice-premier ministre et ministre des Finances, chargé de la Lutte contre la fraude fiscale, et Ministre de la Coopération au développement

aan de vice-eersteminister en minister van Financiën, belast met Bestrijding van de fiscale fraude, en Minister van Ontwikkelingssamenwerking
________________
Monnaies virtuelles - Placements - Nanotec - Vente pyramidale - Inspection économique - Autorité des services et marchés financiers (FSMA) - Condamnations - Personnes lésées - Nombre Virtuele munten - Beleggingen - Nanotec - Piramideverkoop - Economische inspectie - Autoriteit voor financiële diensten en markten (FSMA) - Veroordelingen - Gedupeerden - Aantal 
________________
commerce électronique
monnaie électronique
placement de capitaux
abus de confiance
délit économique
fraude
Financial Services and Markets Authority
jeu de hasard
criminalité informatique
elektronische handel
elektronisch betaalmiddel
kapitaalbelegging
misbruik van vertrouwen
economisch delict
fraude
Financial Services and Markets Authority
kansspel
computercriminaliteit
________ ________
14/1/2019Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 14/2/2019)
12/2/2019Antwoord
14/1/2019Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 14/2/2019)
12/2/2019Antwoord
________ ________
Herindiening van : schriftelijke vraag 6-1428 Herindiening van : schriftelijke vraag 6-1428
________ ________
Question n° 6-2126 du 14 janvier 2019 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 6-2126 d.d. 14 januari 2019 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Quant au caractère transversal de la question : les différents gouvernements et maillons de la chaîne de sécurité se sont accordés sur les phénomènes qui doivent être traités en priorité au cours des quatre prochaines années. Ceux-ci sont définis dans la Note-cadre de Sécurité intégrale et dans le Plan national de sécurité pour la période 2016-2019 et ont fait l'objet d'un débat lors d'une Conférence interministérielle à laquelle les acteurs de la police et de la justice ont également participé. La cybercriminalité est une des priorités transversales. Les placements dans la “cryptomonnaie” en font partie. Il s'agit dès lors d'une compétence régionale transversale où les Régions interviennent surtout dans le volet préventif.

Il ressort d'informations détaillées, publiées par la presse en avril 2017, que dans diverses salles du pays, toutes sortes de clubs de placement et d'investissement tentent de vendre des monnaies numériques en recourant à des techniques de vente agressives (cf. Lars Bové et Pieter Suy dans De Tijd du 15 avril 2017, pp. 1, 6 et 7). Cela concerne entre autres les “Nanotec”, les “Octa Premium Coin”, les “Crypto888” et les “Onecoin”. Par le bouche à oreille et lors de fêtes ou d'événements sportifs, comme à Alost, on incite les gens à effectuer des placements dans les nouvelles “Nanotec”.

D'après les concepteurs de la monnaie numérique “Nanotec”, on pourrait rapidement obtenir, sur base mensuelle, des rendements de dizaines de pour cent, indépendamment des commissions que l'on se voit verser lorsque l'on présente des gens au Nanoclub. D'après De Tijd, certaines personnes empruntent même de l'argent pour pouvoir ensuite le placer dans les “Nanotec”.

Il se dit que “Nanotec” est dans le collimateur de l'Autorité des services et marchés financiers (FSMA - Financial Services and Markets Authority), l'autorité de contrôle financier. Celle-ci affirme qu'elle dispose d'indications selon lesquelles les activités de Nanoclub, qui prétend proposer des monnaies virtuelles, sont de nature frauduleuse et s'exercent entre autres sous la forme d'un jeu de pyramide.

Les régulateurs étrangers surveillent également Nanoclub. En Suède, la police a ouvert une enquête après un avertissement lancé par la commission locale des jeux de hasard qui voyait dans l'activité en question un jeu de pyramide.

Pour toute clarté, je laisserai de côté les bitcoins qui fonctionnent avec la technologie blockchain et peuvent effectivement être utilisés comme moyen de paiement, mais j'évoquerai des monnaies numériques de facto sans valeur qui ne peuvent être acceptées nulle part comme moyen de paiement et qui ont plutôt les caractéristiques d'un jeu de Monopoly virtuel.

C'est pourquoi je vous pose les questions suivantes :

1) La FSMA peut-elle communiquer les démarches qu'elle a déjà entreprises pour éviter que des investisseurs candides et des consommateurs/épargnants ne placent leur épargne dans toutes sortes de monnaies numériques promettant soi-disant un rendement élevé alors que, selon toute vraisemblance, les fonds des épargnants sont dérobés à des fins de profit financier personnel par le biais de techniques de vente agressives ?

2) La FSMA peut-elle indiquer combien de plaintes elle a reçues annuellement, ces trois dernières années, concernant des offres pour des pseudo-placements en monnaies numériques ? Peut-elle indiquer combien de victimes ont déjà perdu leur épargne ?

3) N'est-il pas grand temps que vous-même ou l'inspection économique fassiez comprendre aux citoyens que ces placements en monnaies numériques comportent des risques importants ? Dans la négative, pourquoi ? Dans l'affirmative, pouvez-vous donner des précisions ? Quelles seront la teneur et le calendrier de vos initiatives ?

4) La FSMA dispose-t-elle d'instruments en suffisance pour intervenir contre ceux qui proposent ces monnaies numériques sans valeur ? Dans l'affirmative, quels instruments a-t-elle utilisés et avec quels résultats ? Dans la négative, pouvez-vous détailler votre réponse ?

 

Wat het transversaal karakter van de vraag betreft : de verschillende regeringen en schakels in de veiligheidsketen zijn het eens over de fenomenen die de komende vier jaar prioritair moeten worden aangepakt. Die staan gedefinieerd in de kadernota Integrale Veiligheid en het Nationaal Veiligheidsplan voor de periode 2016-2019, en werden besproken tijdens een Interministeriële Conferentie, waarop ook de politionele en justitiële spelers aanwezig waren. Cybercrime is één van de transversale prioriteiten. De beleggingen in zogenaamde " cryptocurrency " vallen hieronder. Het betreft dus een transversale gewestaangelegenheid waarbij de rol van de Gewesten vooral in het preventieve luik te situeren valt.

Uit uitvoerige berichtgeving in de pers in april 2017 bleek dat er in diverse zalen doorheen het land allerhande beleggings- en investeringsclubs digitale munten aan de man te brengen via agressieve verkooptechnieken (cf. Lars Bové en Pieter Suy in De Tijd van 15 april 2017, blz. 1, 6 en 7). Het betreft onder meer de zogenaamde " Nanotec ", de " Octa Premium Coin ", de " Crypto888 " en de " Onecoin ". Via mond-tot-mondreclame en tijdens feestjes of sportevenementen, zoals in Aalst, worden mensen verleid tot een belegging in de nieuwe " Nanotec ".

Luidens de bedenkers van de digitale munt " Nanotec " zou men op maandbasis vlot rendementen van tientallen procenten kunne halen en dit los van de commissie inkomsten die je uitbetaald krijgt als je nieuwe mensen aanbrengt voor het Nano-clubnetwerk. Enkele mensen blijken zelfs geld te lenen om dit dan vervolgens in de " Nanotec " te steken, aldus De Tijd.

Naar verluidt staat " Nanotec " op de radar bij de Autoriteit voor financiële diensten en markten (FSMA - Financial Services and Markets Authority), de financiële toezichthouder. Deze laatste stelt en ik citeer : " We hebben aanwijzingen dat ook de activiteiten van Nanoclub, dat beweert virtuele munten aan te bieden, van frauduleuze aard zijn, onder meer in de zin van een piramidespel. "

Buitenlandse regulatoren nemen Nanoclub intussen ook in het vizier. In Zweden opende de politie een onderzoek na een waarschuwing van de lokale kansspelcommissie, die er een piramidespel in zag.

Ik heb het hier voor de duidelijkheid niet over bitcoins die werken met de blockchain-technologie en die daadwerkelijk kunnen worden gebruikt als betaalmiddel maar wel over de facto waardeloze digitale munten die nergens worden aanvaard als betaalmiddel en die veeleer de eigenschappen hebben van virtueel monopolygeld.

Daarom heb ik volgende vragen voor u :

1) Kan het FSMA meedelen welke stappen zij reeds heeft ondernomen om te voorkomen dat argeloze beleggers en consumenten / spaarders hun spaarcenten steken in allerhande digitale munteenheden waarbij hen een hoog rendement wordt voorgespiegeld en de karakteristieken veeleer wijzen op het onttrekken van de gelden van spaarders voor eigen financieel gewin via agressieve verkooptechnieken ?

2) Kan het FSMA meedelen hoeveel klachten zij de jongste drie jaar op jaarbasis hebben ontvangen betreffende aanbiedingen voor " pseudo "-beleggingen in digitale munten ? Kan zij meedelen hoeveel gedupeerden reeds spaargeld kwijt zijn ?

3) Wordt het niet meer dan tijd dat uzelf of de economische inspectie duidelijk communiceert naar de burger toe dat dergelijke beleggingen in digitale munten grote risico's inhouden ? Zo neen, waarom niet ? Zo ja, kan dit uitvoerig worden toegelicht ? Wat is de inhoud en de kalender ?

4) Beschikt het FSMA over voldoende instrumenten om op te treden tegen dergelijke aanbieders van waardeloze digitale munten ? Zo ja, welke werden reeds toegepast en wat waren de resultaten ? Zo neen, kan dit worden toegelicht ?

 
Réponse reçue le 12 février 2019 : Antwoord ontvangen op 12 februari 2019 :

1) & 3) En réponse à votre question, je puis vous indiquer que la Banque nationale de Belgique (BNB) et l’Autorité des services et des marchés financiers (FSMA) ont déjà publié en 2014 et en 2015 des mises en garde conjointes en vue d’attirer l’attention des consommateurs financiers sur les risques liés aux cryptomonnaies. Dans ces mises en garde, la BNB et la FSMA précisent que les cryptomonnaies ne constituent pas un moyen de paiement légal ni une forme d’argent électronique. Les deux autorités de contrôle rappellent par ailleurs qu’il n’existe actuellement ni contrôle financier ni surveillance des cryptomonnaies, et recommandent dès lors aux consommateurs financiers de faire preuve de la plus grande prudence.

Je précise par ailleurs, que la FSMA a interdit dès 2014 la commercialisation auprès des clients de détail des produits financiers dont le rendement dépend directement ou indirectement d’une cryptomonnaie [1], et qu’en juillet 2016, compte-tenu de l’attention croissante portée à la prétendue cryptomonnaie OneCoin, la FSMA réitérait sa mise en garde portant sur les cryptomonnaies.

À partir de fin 2017-début 2018, les consommateurs belges ont été approchés par un nouveau type d’offres d’investissement liées aux cryptomonnaies, via des plateformes de trading en ligne. À nouveau, la FSMA a mis en garde contre ces offres, le 22 février 2018. Cette mise en garde était accompagnée du témoignage d’un consommateur victime, ainsi que d’une liste des sites web pour lesquels la FSMA a relevé des indices de fraude. Cette liste a ensuite été mise à jour à six reprises, et compte, depuis le 18 décembre 2018, 113 sites web.

La FSMA a également participé à la campagne « Trop beau pour être vrai », lancée en juin 2018, dont un des volets était consacré aux arnaques aux cryptomonnaies.

Finalement, on notera que le site internet www.wikifin.be, le programme d’éducation financière de la FSMA, propose également des informations sur les risques associés aux cryptomonnaies.

2) Depuis 2015, la FSMA a reçu 380 plaintes ou questions en lien avec des pseudo-investissements dans les monnaies virtuelles (0 en 2015, 12 en 2016, 3 en 2017 et 351 en 2018). L’augmentation du nombre de questions ou plaintes reçues en 2018 est la conséquence du développement des offres d’investissement frauduleuses liées aux cryptomonnaies opérées par le truchement de plateformes de trading.

Quant aux pertes des consommateurs, la FSMA peut uniquement indiquer que dans le cadre des fraudes aux cryptomonnaies liées à des plateformes de trading touchant massivement le public belge (principalement francophone) depuis fin 2017, le montant des pertes déclarées tourne autour des 4,5 millions d’euros (tous consommateurs confondus) ou 3,5 millions d’euros (consommateurs belges). Toutefois, tous les consommateurs ne s’adressent pas à la FSMA, et lorsqu’ils le font, nombreux sont ceux qui ne précisent pas les montants de leurs pertes.

4) Les NanoTec telles que Nanoclub, OctaPartners et Crypto888 sont connues auprès de la FSMA comme des cas de fraude de type Ponzi (également appelés systèmes de type pyramidal) pour lesquels la FSMA n’est pas compétente. La fraude de type Ponzi est une forme d’escroquerie pure au sens de l’article 491 du Code pénal. Seules les autorités judiciaires sont compétentes pour intervenir dans ce cadre.

Cependant, la FSMA a publié le 23 septembre 2016 sur son site web une mise en garde au sujet de ce phénomène. Dans cette mise en garde, la FSMA formule un certain nombre de recommandations concrètes afin d’aider les investisseurs à reconnaître les cas de fraude (de type pyramidal) et leur indiquer ce qu’ils peuvent faire pour éviter de telles escroqueries. Elle invite également les investisseurs à signaler leurs soupçons de fraude, soit à la FSMA, soit à la DGIE.

Si la FSMA constate qu’une entreprise ou une personne soumise à son contrôle est impliquée dans le cadre d’un tel dossier ou s’il existe des indices d’infraction à la réglementation financière dont la FSMA doit veiller au respect, la FSMA peut prendre des mesures, et par exemple transmettre le dossier au parquet ou publier une mise en garde. Chaque année, la FSMA publie des dizaines de mises en garde au sujet d’appels irréguliers à l’épargne (celles-ci concernaient 150 entités ou sites web en 2018, 122 en 2017, 68 en 2016, 94 en 2015, et 59 en 2014).

[1] Règlement de l’Autorité des services et marchés financiers concernant l’interdiction de commercialisation de certains produits financiers auprès des clients de détail, approuvé par l’arrêté royal du 24 avril 2014.

1) & 3) In antwoord op uw vraag kan ik u meedelen dat de Nationale Bank van België (NBB) en de Autoriteit voor financiële diensten en markten (FSMA) in 2014 en 2015 al gezamenlijke waarschuwingen hebben gepubliceerd om de aandacht van de financiële consumenten te vestigen op de risico’s die aan cryptomunten zijn verbonden. In die waarschuwingen wijzen de NBB en de FSMA erop dat cryptomunten geen wettelijke betaalkracht hebben en evenmin een vorm van elektronisch geld zijn. Beide toezichthouders benadrukken verder dat er noch financieel toezicht, noch « oversight » wordt uitgeoefend op cryptomunten, en raden de financiële consumenten daarom aan extra voorzichtig te zijn.

Verder benadruk ik dat de FSMA in 2014 al de commercialisering aan niet-professionele cliënten heeft verboden van financiële producten waarvan het rendement rechtstreeks of onrechtstreeks van een cryptomunt afhangt [1], en dat zij in juli 2016, in het licht van de groeiende aandacht voor de vermeende virtuele munt OneCoin, opnieuw voor cryptomunten heeft gewaarschuwd.

Sinds eind 2017-begin 2018 worden de Belgische consumenten benaderd door onlinehandelsplatformen die een nieuw type van beleggingen in cryptomunten aanbieden. Op 22 februari 2018 heeft de FSMA opnieuw een waarschuwing voor dergelijke aanbiedingen gepubliceerd. Bij die waarschuwing zat een getuigenis van een consument die het slachtoffer is geworden van dergelijke fraude, en een lijst van websites in verband waarmee de FSMA aanwijzingen van fraude heeft vastgesteld. Ondertussen is die lijst, die 113 websites telt sinds 18 december 2018, al zes keer geactualiseerd.

Bovendien heeft de FSMA in juni 2018 deelgenomen aan de campagne « Als het te mooi is om waar te zijn, is het dat ook », waarvan een luik op fraude met cryptomunten focuste.

Tot slot wijs ik erop dat ook op de website www.wikifin.be, het programma rond financiële educatie van de FSMA, informatie terug te vinden is over de aan virtuele munten verbonden risico’s.

2) Sinds 2015 heeft de FSMA 380 klachten of vragen ontvangen over pseudobeleggingen in virtuele munten (0 in 2015, 12 in 2016, 3 in 2017 en 351 in 2018). De stijging van het aantal klachten vragen of klachten in 2018 is te wijten aan de opkomst van onlinehandelsplatformen die frauduleuze beleggingen in cryptomunten aanbieden.

In verband met de verliezen van de consumenten kan de FSMA enkel vermelden dat, in het kader van fraude met cryptomunten via handelsplatformen waarmee het Belgische (in hoofdzaak Franstalige) publiek sinds eind 2017 wordt geconfronteerd, het bedrag van de gemelde verliezen tot zo’n 4,5 miljoen euro (voor alle consumenten samen) of 3,5 miljoen euro (voor de Belgische consumenten) oploopt. Niet alle consumenten contacteren echter de FSMA en vele consumenten die dat wel doen, zeggen niet hoeveel geld zij hebben verloren.

4) NanoTec zoals Nanoclub, OctaPartners en Crypto888 zijn gekend bij de FSMA als gevallen van ponzifraude (ook wel « piramidespel » genaamd) waarvoor de FSMA geen bevoegdheid heeft. Ponzifraude is een vorm van pure oplichting in de zin van artikel 491 van het Strafwetboek. Enkel de gerechtelijke autoriteiten zijn bevoegd om in dit kader op te treden.

Toch heeft de FSMA op 23 september 2016 op haar website een waarschuwing gepubliceerd voor dit fenomeen. In deze waarschuwing doet de FSMA beleggers een aantal concrete aanbevelingen over hoe ze (piramide)fraude kunnen herkennen en wat ze kunnen doen om oplichting te vermijden. Zij nodigt beleggers die fraude vermoeden uit om hetzij de FSMA, hetzij de ADEI te contacteren.

Indien de FSMA vaststelt dat er in het kader van een dergelijk dossier een onderneming of persoon betrokken is die onder toezicht van de FSMA staat of indien er aanwijzingen zijn van een overtreding van de financiële wetgeving waarop de FSMA toezicht houdt, kan de FSMA maatregelen nemen, waaronder het overmaken van het dossier aan het parket of het publiceren van een waarschuwing. De FSMA publiceert jaarlijks vele tientallen waarschuwingen voor mogelijk onregelmatig beroep op het spaarwezen (zij betroffen 150 entiteiten of websites in 2018, 122 in 2017, 68 in 2016, 94 in 2015, 59 in 2014).

[1] Reglement van de Autoriteit voor financiële diensten en markten betreffende het commercialiseringsverbod van bepaalde financiële producten aan niet-professionele cliënten, goedgekeurd bij koninklijk besluit van 24 april 2014.