SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2014-2015 Zitting 2014-2015
________________
31 octobre 2014 31 oktober 2014
________________
Question écrite n° 6-182 Schriftelijke vraag nr. 6-182

de Bert Anciaux (sp.a)

van Bert Anciaux (sp.a)

au ministre de la Justice

aan de minister van Justitie
________________
Répression des délits - Politique de réparation - Peines de travail - Conversion d'une peine de travail en peine de prison - Impact sur la politique des communautés et des régions Bestraffing van misdrijven - Herstelbeleid - Werkstraffen - Omzetting van werkstraf in gevangenisstraf - Impact op het beleid van gewesten en gemeenschappen 
________________
peine de substitution
aide judiciaire
régions et communautés de Belgique
vervangende straf
rechtsbijstand
gewesten en gemeenschappen van België
________ ________
31/10/2014Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 4/12/2014)
9/2/2015Antwoord
31/10/2014Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 4/12/2014)
9/2/2015Antwoord
________ ________
Question n° 6-182 du 31 octobre 2014 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 6-182 d.d. 31 oktober 2014 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Afin d'appliquer des peines mieux différenciée et plus correcte selon les délits, de nombreuses institutions publiques cherchent en pratique une forme de réparation. Les Communautés et les Régions sont aussi concernées. À la suite de la sixième réforme de l'État, les premières compétences judiciaires ont été transférées vers les entités fédérées. La répression des infractions à des dispositions régionales est une chose à laquelle tant le fédéral que les entités fédérées sont confrontés. Les sanctions à l'égard des mineurs d'âge ainsi que l'aide à la jeunesse appartiennent à un domaine situé entre la politique judiciaire fédérale et la politique des Communautés.

En ce sens, une application correcte des peines de travail est un instrument intéressant et utile pour définir une politique communautaire et régionale. Les peines de travail constituent aussi un excellent instrument dans le cadre d'une politique judiciaire au niveau régional ou communautaire

Il importe par conséquent pour les Communautés et les Régions de voir comment elles peuvent se servir de cet instrument.

La peine de travail est généralement considérée comme un instrument juridique très utile dont la justification est d'infliger à l'auteur d'une infraction une peine qui lui soit profitable de même qu'à la société. Cet instrument devrait être encouragé. L'usage de cet instrument devrait être encouragé. Cela allégerait également la tâche de la justice et éviterait qu'un trop grand nombre de personnes aient des contacts avec la criminalité souvent présente dans les institutions pénitentiaires.

Il apparaît toutefois qu'en pratique, une peine de travail est souvent convertie en un emprisonnement de substitution, ce qui n'est de l'intérêt ni de l'auteur ni de la société. Il faudrait donc l'éviter autant que faire se peut. La procédure de conversion d'une peine de travail en un emprisonnement de substitution est très floue, et le risque d'abus est réel.

Mes questions sont les suivantes.

1) Quelle est la procédure de conversion d'une peine de travail en un emprisonnement de substitution ? Qui en prend l'initiative ?

2) Quand et comment constate-t-on que le condamné à une peine de travail ne veut pas ou ne peut pas l'exécuter ? Le condamné est-il impliqué et informé de la conversion ? Celle-ci est-elle susceptible d'appel ? Si oui, auprès de quelle instance ? Si non, pourquoi, et n'est-ce pas une violation des droits de la défense ?

3) Comment garantit-on que la décision de convertir une peine de travail n'est pas malveillante ? Comment signifie-t-on à un condamné qu'il doit exécuter sa peine de travail ? Où peut-il annoncer qu'il est prêt à l'exécuter et où peut-il signaler qu'il l'a purgée ?

4) Comment se passe la communication entre un tribunal correctionnel ou de police, d'une part, et le responsable du suivi de la peine de travail, d'autre part ? Par le biais de la maison de justice du domicile de l'intéressé ? Comment celle-ci communique-t-elle avec l'intéressé ? Comment peut-on éviter que le dossier ne soit envoyé à une maison de justice qui n'est pas la bonne, et que l'intéressé ne soit pas averti de la période durant laquelle il doit exécuter sa peine ? Cette période peut-elle être adaptée ou modifiée unilatéralement ? Comment le condamné en est-il informé ?

5) Comment empêcher que l'instrument « peine de travail » ne s'effrite et ne mène presque automatiquement à des peines de prison ? Comment les Communautés et les Régions peuvent-elles utiliser directement cet instrument dans leurs décrets et ordonnances dans le cadre de la lutte contre les infractions ?

 

Met het oog op een meer gedifferentieerde en correcte bestraffing van misdrijven wordt in de praktijk door veel openbare instellingen gezocht naar een vorm van herstelbeleid. Ook de gewesten en gemeenschappen hebben hiermee te maken. Na de zesde staatshervorming zijn de eerste justitiële bevoegdheden overgeheveld naar de deelgebieden. De bestraffing van inbreuken op gewestelijke bepalingen is zeker iets waar zowel het federale als het deelstaatniveau mee te maken krijgen. Ook de bestraffing van minderjarigen en de jeugdzorg behoren tot een domein dat tussen het federale justitiebeleid en het beleid van de gemeenschappen zit.

In die zin is een correcte toepassing van werkstraffen een instrument dat ook voor het uitstippelen van een beleid van de gemeenschappen en gewesten interessant en nuttig is. Werkstraffen zijn ook in het kader van een justitieel beleid op gewestelijk of gemeenschapsvlak een uitstekend instrument.

Bijgevolg is het belangrijk voor de gewesten en gemeenschappen om te zien hoe met dit instrument wordt omgesprongen.

Het juridisch instrument van een werkstraf wordt algemeen als een bijzonder nuttig en verantwoord middel beschouwd om mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd een straf te geven die ook de samenleving en de dader ten goede komt. Het gebruik van dit instrument zou moeten aangemoedigd worden. Het verlicht eveneens de taak van justitie en zorgt ervoor dat minder mensen in aanraking komen met de criminaliteit die vaak in penitentiaire instellingen voorkomt.

Toch blijkt dat er in de praktijk vaak overgegaan wordt tot het omzetten van deze werkstraffen in vervangende gevangenisstraffen, hetgeen noch de dader, noch de samenleving ten goede komt. Dit moet dus zoveel mogelijk vermeden worden. De procedure om een werkstraf om te zetten in een vervangende gevangenisstraf is uiterst onduidelijk en de kans op misbruiken is dan ook niet gering.

Ik heb hierover enkele vragen aan de geachte minister.

1) Wat is de procedure voor de omzetting van een werkstraf in een vervangende gevangenisstraf? Wie neemt hiertoe het initiatief?

2) Wanneer en hoe stelt men vast dat de veroordeelde tot een werkstraf deze niet wil of kan uitoefenen? Wordt de veroordeelde daarbij betrokken en in kennis gesteld van de omzetting? Is hiertegen een beroep mogelijk? Zo ja, bij wie? Zo niet, waarom niet en is dit geen schending van de rechten van verdediging?

3) Hoe waarborgt men dat er niet kwaadwillig tot een omzetting van de werkstraf wordt besloten? Hoe wordt een veroordeelde tot een werkstraf aangemaand om deze werkstraf uit te voeren? Waar kan hij meedelen dat hij deze werkstraf wil uitvoeren en waar kan hij melden dat hij ze heeft uitgevoerd?

4) Hoe verloopt de communicatie tussen een correctionele rechtbank of een politierechtbank, enerzijds, en de verantwoordelijke voor de opvolging van deze werkstraf, anderzijds? Via het justitiehuis van de woonplaats van betrokkene? Hoe verloopt de communicatie tussen het justitiehuis en de betrokkene? Hoe kan men voorkomen dat het dossier naar een verkeerd justitiehuis wordt gezonden en dat de betrokkene niet op de hoogte is van de start van de periode waarbinnen de werkstraf dient uitgevoerd te worden? Kan men deze periode eenzijdig aanpassen of wijzigen? Hoe wordt de veroordeelde daarover geïnformeerd?

5) Hoe kan men voorkomen dat het instrument "werkstraf" verwatert en bijna automatisch tot gevangenisstraffen zal leiden? Hoe kan dit instrument door de gewesten en gemeenschappen rechtstreeks ingezet worden in het bestrijden van inbreuken op hun decreten en verordeningen?

 
Réponse reçue le 9 février 2015 : Antwoord ontvangen op 9 februari 2015 :

1) Le juge qui prononce une peine de travail prévoit également la peine de substitution conformément à l’article 37ter, § 1er, du Code pénal. Cette peine de substitution peut consister en une amende ou en une peine d’emprisonnement. La procédure à suivre au cas où la peine de travail n'est pas exécutée ou ne l'est que partiellement est définie par l'article 37quinquies, § 4, du Code pénal. Conformément à ce qui y est indiqué, l'assistant de justice informe la commission de probation en cas d'inexécution totale ou partielle de la peine de travail. La commission de probation peut renvoyer le dossier au ministère public qui décide, à son tour, de manière autonome d'exécuter la peine d’emprisonnement ou l'amende prévue dans la décision judiciaire. Cette affaire ne fait pas l'objet d'une nouvelle citation devant le tribunal. La partie de la peine de travail déjà exécutée est prise en considération dans le cadre de l'exécution de la peine de substitution.

2) Conformément à l’article 37quinquies, § 3, du Code pénal, l'assistant de justice détermine, sous le contrôle de la commission de probation, le contenu concret de la peine de travail après avoir entendu le condamné et tenu compte de ses observations, dans le respect des indications données par le juge du fond conformément à l'article 37ter, § 4, du Code pénal. Conformément à l’article 37quinquies, § 3, alinéa 2, du Code pénal, le contenu concret de la peine de travail est notifié dans une convention à signer par le condamné, dont l'assistant de justice lui remet une copie. L'assistant de justice communique également une copie de la convention signée à la commission de probation, dans un délai de trois jours ouvrables. L’assistant de justice est informé du non-respect de cette convention par le lieu de prestation où la peine de travail est exécutée. En cas de non-respect total ou partiel des dispositions de cette convention, la procédure définie à l'article 37quinquies, § 4, du Code pénal entre en vigueur (voir également point 1 de la question) :

La commission convoque le condamné par envoi recommandé plus de dix jours avant la date fixée pour l'examen de l'affaire et en informe son conseil. Le dossier de la commission est mis pendant cinq jours à la disposition du condamné et de son conseil. La commission, siégeant hors la présence du ministère public, rédige un rapport succinct ou motivé en vue de l'application de la peine de substitution.

Sur la base de ce rapport, le ministère public décide si la peine de substitution sera exécutée, compte tenu de l'éventuelle partie de la peine de travail qui a bel et bien été exécutée. Cette décision n’est susceptible d'aucun recours. Cela ne semble pas constituer une violation des droits de la défense. En effet, conformément à l'article 37ter, § 3, du Code pénal, le juge doit informer l'intéressé de la portée de la peine de travail et l'entendre dans ses observations. En outre, l'intéressé doit consentir à cette peine. Le contenu concret de la peine est ensuite déterminé conformément à l’article 37quinquies, § 3, du Code pénal, après avoir réentendu le condamné. L'intéressé est à nouveau entendu en cas d'inexécution totale ou partielle de la peine de travail. En outre, l'article 37ter, § 2, dernier alinéa, du Code pénal prévoit encore la possibilité pour la commission de probation de prolonger le délai dans lequel la peine de travail doit être exécutée, à savoir dans les six mois qui suivent la date à laquelle la décision judiciaire est passée en force de chose jugée, si les circonstances le nécessitent. Ce cadre dans son ensemble offre donc des garanties suffisantes.

3) Il peut être renvoyé ici aussi à une lecture des articles de loi déjà cités dans le cadre des points précédents de la question. Le terme 'malveillant' dans la question semble renvoyer à la supposition selon laquelle un ou plusieurs acteurs judiciaires pourraient être de mauvaise foi. Il n’y a aucune indication en la matière. En outre, la procédure décrite ci-dessus ne laisse aucune marge à cet effet.

4) Cette question est réglée à l'article 37quinquies du Code pénal. L'exécution de la peine de travail est contrôlée par la commission de probation du lieu de la résidence du condamné. La communication relative à l'exécution de la peine de travail relève également de la commission de probation, qui assure le suivi et la guidance du condamné à une peine de travail, à laquelle l'assistant de justice doit faire rapport.

5) Le nombre de peines de travail imposées par les juridictions de jugement depuis leur introduction en 2002 a augmenté, et celui-ci s'est stabilisé à environ 10 000 nouvelles peines de travail par an. Les chiffres des maisons de justice montrent que la peine de travail connaît un pourcentage de réussite très élevé. En 2013, ces peines ont entièrement été exécutées dans 80 % des cas environ. Ce pourcentage de dossiers avec issue positive a en outre légèrement augmenté par rapport à 2012. Il n’y a dès lors aucune indication d'effritement de cet instrument. La question de savoir comment les Régions et Communautés peuvent utiliser directement cet instrument dans leurs décrets et ordonnances dans le cadre de la lutte contre les infractions doit leur être posée en direct.

1) De rechter die een werkstraf uitspreekt, bepaalt tevens de vervangende straf overeenkomstig artikel 37ter, § 1, van het Strafwetboek. Deze vervangende straf kan een geldboete of een gevangenisstraf zijn. De procedure die moet worden gevolgd ingeval de werkstraf niet of slechts gedeeltelijk wordt uitgevoerd, is bepaald door artikel 37quinquies, § 4, van het Strafwetboek. Zoals men daar kan lezen, wordt de niet of gedeeltelijke uitvoering van de werkstraf door de justitieassistent gemeld aan de probatiecommissie. De probatiecommissie kan het dossier terugsturen naar het openbaar ministerie dat op haar beurt autonoom beslist de in de rechterlijke beslissing voorziene gevangenisstraf of geldboete uit te voeren. De zaak wordt niet opnieuw gedagvaard voor de rechtbank. Bij het uitvoeren van de vervangende straf wordt rekening gehouden met het gedeelte van de werkstraf dat reeds werd uitgevoerd.

2) Overeenkomstig artikel 37quinquies, § 3, van het Strafwetboek wordt de concrete invulling van de werkstraf door de justitieassistent bepaald, onder toezicht van de probatiecommissie, na de veroordeelde gehoord te hebben en rekening houdend met zijn opmerkingen, met naleving van de aanwijzingen die door de bodemrechter zijn gegeven overeenkomstig artikel 37ter, § 4, van het Strafwetboek. Overeenkomstig artikel 37quinquies, § 3, tweede lid, van het Strafwetboek, wordt de concrete invulling van de werkstraf vastgelegd in een door de veroordeelde te ondertekenen overeenkomst waarvan de justitieassistent hem een kopie overhandigt. De justitieassistent deelt eveneens een kopie van de ondertekende overeenkomst mee aan de probatiecommissie binnen de drie werkdagen. De justitieassistent wordt van de niet naleving van deze overeenkomst op de hoogte gesteld door de tewerkstellingsplaats waar de werkstraf ten uitvoer wordt gelegd. Ingeval de bepalingen van deze overeenkomst niet of niet geheel worden nageleefd, treedt de procedure zoals bepaald overeenkomstig artikel 37quinquies, § 4, van het Strafwetboek in werking (zie ook vraag 1):

“Meer dan tien dagen vóór de datum die werd vastgesteld om de zaak te behandelen, roept de commissie de veroordeelde bij aangetekende brief op en stelt zijn raadsman ervan in kennis. Het dossier van de commissie wordt gedurende vijf dagen ter beschikking gehouden van de veroordeelde en zijn raadsman. De commissie, die zitting houdt zonder dat het openbaar ministerie daarbij aanwezig is, stelt een beknopt of een met redenen omkleed verslag op, met het oog op de toepassing van de vervangende straf.”

Op basis van dit verslag beslist het openbaar ministerie of de vervangende straf ten uitvoer zal worden gelegd, rekening houdend met het eventuele gedeelte van de werkstraf dat wel werd uitgevoerd. Tegen deze beslissing staat geen beroep open. Dit lijkt geen schending van de rechten van de verdediging te zijn. Immers, overeenkomstig artikel 37ter, § 3, van het Strafwetboek moet de rechter de betrokkene inlichten over de draagwijdte van de werkstraf en de betrokkene in zijn opmerkingen horen. Bovendien moet de betrokkene zijn instemming geven met deze straf. De concrete invulling van de straf wordt naderhand gedaan overeenkomstig artikel 37quinquies, § 3, van het Strafwetboek waarbij de betrokkene opnieuw wordt gehoord. Ingeval de werkstraf dan niet of slechts gedeeltelijk wordt uitgevoerd, wordt de betrokkene opnieuw gehoord. Bovendien voorziet artikel 37ter, § 2, laatste lid, van het Strafwetboek, ook nog de mogelijkheid voor de probatiecommissie om de termijn waarbinnen de werkstraf moet worden uitgevoerd, zijnde twaalf maanden na de dag waarop de rechterlijke beslissing in kracht van gewijsde is gegaan, te verlengen indien dit door omstandigheden noodzakelijk zou zijn. Dit gehele kader biedt aldus voldoende waarborgen.

3) Ook hier kan worden verwezen naar een lezing van de reeds eerder aangehaalde wetsartikelen onder de voorgaande vragen. Het woord ‘kwaadwillig’ in de vraagstelling lijkt te verwijzen naar de veronderstelling van kwade trouw van één of meerdere justitiële actoren. Er bestaat in deze materie geen enkele indicatie in deze zin. Bovendien laat de hierboven beschreven procedure geen ruimte daartoe.

4) Dit is geregeld door artikel 37quinquies van het Strafwetboek. De probatiecommissie van de verblijfplaats van de veroordeelde staat in voor de opvolging van de tenuitvoerlegging van de werkstraf. De communicatie over de tenuitvoerlegging van de werkstraf gebeurt dan ook aan de probatiecommissie aan dewelke de justitieassistent, die instaat voor de opvolging en de begeleiding van de werkgestrafte, moet rapporteren.

5) De oplegging van werkstraffen door de vonnisrechters is sinds haar invoering in 2002 in stijgende lijn gegaan, met een stabilisatie rond 10 000 nieuwe werkstraffen per jaar. Uit de cijfers van de Justitiehuizen blijkt dat de werkstraf een zeer hoog slaagpercentage kent. In 2013 werd ongeveer 80 % van deze straffen volledig uitgevoerd. Dit percentage positief afgeronde dossiers is bovendien lichtjes gestegen tegenover 2012. Er zijn dan ook geen indicaties naar een mogelijke verwatering daarvan voorhanden. De vraag naar hoe de gemeenschappen en de gewesten dit instrument rechtstreeks kunnen inzetten in het bestrijden van inbreuken op hun gewestelijke en gemeenschapsdecreten en verordeningen dient hun rechtstreeks te worden voorgelegd.