SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2012-2013 Zitting 2012-2013
________________
21 janvier 2013 21 januari 2013
________________
Question écrite n° 5-7826 Schriftelijke vraag nr. 5-7826

de Yoeri Vastersavendts (Open Vld)

van Yoeri Vastersavendts (Open Vld)

à la vice-première ministre et ministre des Affaires sociales et de la Santé publique, chargée de Beliris et des Institutions culturelles fédérales

aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen
________________
Secteurs des soins - Piqûres accidentelles - Affections transmissibles par le sang - Risques professionnels - Situation - Prévention - Mesures Zorgsector - Prikincidenten - Bloedoverdraagbare aandoeningen - Beroepsrisico's - Stand van zaken - Preventie - Maatregelen 
________________
prévention des maladies
personnel infirmier
dentiste
médecin
statistique de la santé
sida
maladie infectieuse
établissement hospitalier
voorkoming van ziekten
verplegend personeel
tandarts
dokter
gezondheidsstatistiek
aids
infectieziekte
ziekenhuis
________ ________
21/1/2013Verzending vraag
23/5/2013Rappel
18/12/2013Rappel
20/3/2014Herkwalificatie
31/3/2014Antwoord
21/1/2013Verzending vraag
23/5/2013Rappel
18/12/2013Rappel
20/3/2014Herkwalificatie
31/3/2014Antwoord
________ ________
Geherkwalificeerd als : vraag om uitleg 5-4943 Geherkwalificeerd als : vraag om uitleg 5-4943
________ ________
Question n° 5-7826 du 21 janvier 2013 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-7826 d.d. 21 januari 2013 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Plus de la moitié des dentistes ne connaissent pas assez les affections transmissibles par le sang alors qu'ils sont encore régulièrement victimes de piqûres accidentelles. C'est ce que révèle la « Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ».

Un travailleur hospitalier néerlandais sur dix qui se pique avec une aiguille ayant d'abord servi à un patient est contaminé par une maladie comme le VIH, l'hépatite B ou l'hépatite C. C'est ce qui ressort d'une étude néerlandaise de 2006.

On dénombre au moins 15.000 piqûres accidentelles par an aux Pays-Bas. La plupart de ces accidents surviennent dans les soins de santé. Il faut prêter une plus grande attention à ces accidents à l'échelon national car ils peuvent occasionner une contamination par de graves maladies infectieuses, comme l'hépatite B et C et le VIH. C'est ce qui ressort d'une étude menée par l'épidémiologiste Paul van Wijk.

Par le passé, on a annoncé la création d'un point de contact national pour les accidents par piqûre. En outre, on travaille à un protocole national pour tous les travailleurs médicaux.

Selon les médecins, les incidents par piqûre sont le principal risque professionnel pour les travailleurs de la santé. Cela ne s'applique pas seulement aux travailleurs hospitaliers mais aussi aux soignants à domicile et aux infirmiers. Les collaborateurs et le personnel des soins de santé mentale, les agents et les nettoyeurs de plaines de jeu où viennent des drogués sont aussi concernés. Pour éviter les accidents par piqûre, les médecins concernés ne plaident pas seulement pour une information et un meilleur apprentissage des techniques sûres. Je fais également référence aux systèmes d'injection sécurisés de l'industrie. Ainsi, il existe des aiguilles qui sont automatiquement recouvertes d'un capuchon après l'injection. Je fais également référence à la publication du Conseil supérieur de la santé (n° 8429).

Je souhaiterais poser les questions suivantes à la ministre.

1) La ministre peut-elle me communiquer le nombre d'incidents par piqûre dont le personnel hospitalier a été victime au cours des années 2009, 2010 et 2011 ?

2) La ministre peut-elle me communiquer le nombre d'incidents par piqûre dont tous les intervenants du secteur des soins de santé, y compris ceux qui sont chargés des soins (infirmiers), des soins de santé mentale, du nettoyage, etc., ont été victimes au cours des années 2009, 2010 et 2011 ?

3) La ministre peut-elle me communiquer le nombre d'incidents par piqûre dont les médecins ont été victimes au cours des années 2009, 2010 et 2011 ?

4) La ministre peut-elle me communiquer le nombre d'incidents par piqûre dont les dentistes ont été victimes au cours des années 2009, 2010 et 2011 ?

5) Combien de travailleurs de la santé (au sens large du terme) ont-ils été contaminés par des maladies telles que l'hépatite B ou C, le VIH ou d'autres maladies ? Le pourcentage est-il comparable à celui des Pays-Bas où un soignant sur dix qui se pique avec une aiguille ayant d'abord servi à un patient est infecté ? La ministre peut-elle commenter ces chiffres ?

6) Peut-elle indiquer quelles mesures ont déjà été prises pour éviter les incidents par piqûre parmi le personnel infirmier et le personnel d'entretien ?

7) Peut-elle indiquer dans quelle mesure elle souhaite encourager l'utilisation de systèmes d'injection sécurisés ( il existe ainsi des aiguilles qui sont automatiquement recouvertes d'un capuchon après l'injection) ? Peut-elle détailler sa réponse ?

8) Préconise-t-elle une information et un apprentissage à ce sujet ? Si oui, quels efforts a-t-on déjà accomplis dans ce domaine ? Si non, pour quelle raison ?

 

Meer dan de helft van de tandartsen weet te weinig over bloedoverdraagbare aandoeningen, terwijl er in tandartspraktijken nog geregeld prikincidenten plaatsvinden, zo meldt het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

Een op de tien Nederlandse ziekenhuismedewerkers die zich prikken met een naald waar eerst een patiënt mee is geprikt, raakt besmet met een ziekte als hiv, hepatitis B of hepatitis C. Dat blijkt uit een Nederlandse studie uit 2006.

In Nederland komen per jaar minstens 15 000 prikongelukken voor. De meeste van die zogenoemde accidenten hebben plaats in de gezondheidszorg. Er moet landelijk meer aandacht komen voor deze ongelukken, die voor overdracht van ernstige infectieziekten als hepatitis B en C en hiv kunnen zorgen. Dat blijkt uit een onderzoek dat epidemioloog Paul van Wijk heeft gedaan.

In het verleden werd een landelijk meldpunt voor prikongelukken aangekondigd. Bovendien wordt er gewerkt aan een landelijk protocol voor alle zorgmedewerkers.

Volgens de geneesheren zijn prikincidenten het grootste beroepsrisico voor medewerkers in de gezondheidszorg. Dat geldt niet alleen voor ziekenhuismedewerkers, maar ook voor mensen in de thuiszorg, de verpleging en verzorging. Ook medewerkers en personeel in de geestelijke gezondheidszorg, agenten en schoonmakers van speelplaatsen waar verslaafden komen, hebben ermee te maken. Om prikongelukken te voorkomen, pleiten de betrokken geneesheren niet alleen voor voorlichting en betere training in veilig werken. Ik wijs ook op veilige "priksystemen" van de industrie. Zo bestaan er naalden die automatisch na het prikken afgedekt worden. Ik verwijs tevens naar de publicatie van de Hoge Gezondheidsraad (nr. 8429).

Graag had ik dan ook volgende vragen voorgelegd aan de minister:

1) Kan zij voor de jaren 2009, 2010 en 2011 aangeven hoeveel prikincidenten zich hebben voorgedaan onder het ziekenhuispersoneel ?

2) Kan zij voor de jaren 2009, 2010 en 2011 aangeven hoeveel prikincidenten zich hebben voorgedaan onder alle hulpverleners in de gezondheidssector, inclusief verpleging, verzorging en medewerkers in de geestelijke gezondheidszorg, schoonmakers, enzovoort.?

3) Kan zij voor de jaren 2009, 2010 en 2011 aangeven hoeveel prikincidenten zich hebben voorgedaan onder de geneesheren ?

4) Kan zij voor de jaren 2009, 2010 en 2011 aangeven hoeveel prikincidenten zich hebben voorgedaan onder de tandartsen?

5) Hoeveel gezondheidsmedewerkers (in de brede zin van het woord) raakten besmet met ziekten als hepatitis B of C, hiv, of andere ziekten en is het percentage vergelijkbaar met Nederland, waar één op tien hulpverleners die zich prikken met een naald waarmee eerst een patiënt werd geprikt, besmet raakt ? Kan de minister deze cijfers toelichten?

6) Kan zij aangeven welke maatregelen nu reeds bestaan om prikincidenten te voorkomen onder het verplegend en het onderhoudspersoneel ?

7) Kan zij aangeven in hoeverre ze het gebruik van veilige priksystemen wil aanmoedigen (zo bestaan er naalden die na het prikken worden afgedekt) en kan ze dit uitvoerig toelichten ?

8) Is zij voorstander van voorlichting en training hieromtrent ? Zo ja, welke inspanningen werden hieromtrent reeds geleverd ? Zo neen, waarom niet ?

 
Réponse reçue le 31 mars 2014 : Antwoord ontvangen op 31 maart 2014 :

Il n'est pas obligatoire de signaler les piqûres accidentelles en Belgique. Il n'existe pas non plus de point de contact central pour de tels accidents. Comme l'indique l'Ordre des médecins, il s'agit dans de nombreux cas d'un accident de travail, lequel doit être suivi en théorie par le service de médecine du travail auquel est affiliée la personne concernée (dans l'hypothèse où la personne concernée est affiliée auprès d'un tel service, ce qui n'est pas toujours le cas puisque les personnes concernées ont souvent un statut indépendant et ne déclarent pas les accidents par piqûre).

Les données dont nous disposons sont donc des estimations issues de différentes études. Pour la Belgique, il s’agit principalement d’études réalisées par l'Institut Scientifique de Santé Publique (ISP). Selon l'ISP, 50 % des accidents ne sont toutefois pas rapportés :

  • Surveillance des accidents d'exposition au sang dans les hôpitaux belges - résultats 2003-2009 ;

  • Étude nationale du non-rapportage des accidents d'exposition au sang dans les hôpitaux belges - résultats 2006-2007.

Aux Pays-Bas, il s'agit notamment d'études réalisées par le « Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu » :

  • Prikaccidenten in de arbeidssituatie (« Accidents par piqûre sur le lieu du travail »), 2008

  • Directive relative aux accidents par piqûre

Les chiffres disponibles concernent la période allant de 2003 à 2009. Nous n’avons aucun chiffre pour la période demandée (2009-2011). Les données disponibles nous permettent toutefois de nous faire une idée de l'ampleur du problème, de reconnaître les causes principales et de proposer d'éventuelles solutions.

Selon les estimations, entre 13 000 et 15 000 accidents par piqûre sont signalés chaque année aux Pays-Bas. Il s'agit surtout d’accidents en milieu hospitalier. Les données relatives aux accidents par piqûre dans les cabinets privés sont rares, voire inexistantes.

En ce qui concerne la Belgique, l'Institut scientifique de Santé publique a réalisé une étude pluriannuelle auprès de 35 hôpitaux belges. Ce rapport reprend tous les accidents d'exposition au sang rapportés par les travailleurs de la santé, ayant eu lieu entre le 1ier juin 2003 et le 31 décembre 2009. Il nous donne un aperçu du nombre d'accidents d'exposition au sang, de l'évolution dans le temps, des circonstances de l’accident, du type de matériel utilisé lors de l’accident et des mesures préventives déployées. Selon ce même rapport, onze accidents par piqûre en moyenne par 100 lits surviennent chaque année dans les hôpitaux belges, avec une forte variation entre les hôpitaux. Si l'on extrapole ce chiffre, cela équivaut à environ 20 000 cas par an. Aucune diminution significative du nombre moyen d’accidents par piqûre/100 lits n'a été constatée au fil des années.

Il ressort également de cette étude que les infirmiers sont les travailleurs de la santé qui rapportent le plus d’accidents par piqûre, contrairement aux médecins qui en signalent beaucoup moins. Il est également surprenant de constater qu'environ 10 % des accidents par piqûre surviennent chez les membres du personnel d'encadrement, notamment parmi le personnel d'entretien. 8 % des cas surviennent dans le service des urgences, au vu du caractère imprévisible et de la rapidité des soins. Les autres cas surviennent aux soins intensifs (3 %), au labo (3 %), dans le local de consultation (3 %), la laverie et les services de nettoyage (2 %), les locaux de mesures de fonctions (2 %), le département des dialyses (2 %), la salle d'accouchement (2 %) et en psychiatrie (1 %).

Comme vous le mentionnez à juste titre, les accidents ne surviennent pas uniquement dans les hôpitaux, mais également dans les cabinets privés des médecins et des dentistes, ou encore dans les maisons de repos et les établissements de soins. Dans ce cas-ci également, aucune donnée précise n'est disponible et tous les accidents ne sont pas rapportés. Plusieurs études nous permettent de nous faire une idée de l'ampleur du problème :

  • La moitié des accidents par piqûre survient dans les hôpitaux ; en outre, il s'agit souvent d’accidents à risque élevé.

  • Un quart des accidents par piqûre survient dans les maisons de soins et pendant les soins à domicile. Il s'agit principalement d’accidents à faible risque.

  • Les données relatives aux accidents par piqûre dans les cabinets dentaires, médicaux et d'obstétrique sont rares ou inexistantes. Au vu de la taille de ces groupes, et parce qu'il est évident que de nombreux accidents sont réglés au sein même du cabinet (de manière appropriée ou non) et ne sont donc pas rapportés, il est souhaitable d'en savoir davantage sur le nombre d’accidents et les risques encourus dans ces groupes.

  • Dans le secteur des soins de santé mentale, au sein de la police et dans les établissements pénitentiaires, les accidents par piqûre sont souvent la conséquence d'une agression. En outre, les piqûres appartiennent souvent à un groupe à risque pour le VHB, le VHC ou le HIV, ce qui entraîne une pression psychique supplémentaire pour les travailleurs concernés.

Suivant le risque de transmission appliqué, nous nous attendons à avoir dans les hôpitaux belges, sur la base des résultats actuels de surveillance, entre 0,75 et 7,5 séroconversions par an pour l'hépatite C chez le personnel hospitalier. Pour le HIV, nous nous attendons à un cas tous les trois ans. Du fait que le personnel de la santé doit obligatoirement être vacciné contre l'hépatite B, le risque de contracter cette infection par piqûre est minime.

Ces chiffres ne sont toutefois pas confirmés par les résultats de surveillance du suivi médical, aucune séroconversion pour le VHB, le VHC ou le HIV n'ayant été enregistrée après l’accident. Il semble que le nombre de données disponibles soit insuffisant pour démontrer des séroconversions. Il y a toutefois eu 145 accidents d’exposition au sang à risque très élevé, pour lesquels le risque de transmission du HIV, de l'hépatite B (VHB) ou de l’hépatite C (VHC) était bien réel.

En tant que ministre de la Santé Publique, je préconise une bonne information sur les techniques sûres et j'encourage l'utilisation de systèmes d'injection sécurisés. Cette information doit avant tout prendre place lors de l’apprentissage: le contenu de ces formations est une compétence des communautés.

Il ressort également des différentes études relatives à ce problème que la plupart des accidents peuvent être évités par une exécution correcte des actes médicaux. Outre une bonne information, il est dès lors important que des instructions ciblées soient élaborées et mises en pratique.

La stratégie de prévention des accidents par piqûre doit donc faire partie de l'amélioration générale des conditions de travail au sein des établissements de soins et du plan de prévention de l'employeur dans le cadre de l'évaluation des risques. Je souhaite indiquer que, conformément à l'arrêté royal de 2007 fixant les normes auxquelles les hôpitaux et leurs services doivent répondre, les équipes et les comités d'hygiène hospitalière doivent veiller au suivi des règles d'hygiène dans le cadre des activités hospitalières, par exemple en implémentant des directives et des recommandations élaborées par des instances officielles telles que le Conseil supérieur de la santé.

Puisqu'il s'agit ici de prévention des accidents sur le lieu du travail, cette matière relève du domaine du conseiller en prévention: ce dernier dépend du Service public fédéral (SPF) Emploi, Travail et Concertation sociale (ETCS). Dès lors, je vous propose de contacter le SPF ETCS pour obtenir de plus amples informations.

Er is voor België geen verplichte meldplicht van prikaccidenten. Ook een centraal meldpunt voor dergelijke ongevallen bestaat niet. De orde van geneesheren wijst erop dat het in vele gevallen om een arbeidsongeval gaat en dat dus in theorie de arbeidsgeneeskundige dienst waarbij de betrokkene is aangesloten het accident dient op te volgen (dit in de veronderstelling dat de betrokkene aangesloten is bij degelijke dienst. Dit is niet altijd het geval aangezien veel betrokkenen een zelfstandig statuut hebben en dus geen aangifte doen van een prik accident).

De gegevens waarover wij beschikken zijn dus schattingen afkomstig van een aantal studies. Voor België gaat het hoofdzakelijk over studies uitgevoerd door het Wetenschappelijk instituut voor Volksgezondheid (WIV). Volgens het WIV wordt echter 50 % van de accidenten niet gerapporteerd :

  • Surveillance van accidentele bloedcontacten in Belgische ziekenhuizen 2003-2009;

  • Nationale studie van niet rapportering van accidentele bloedcontacten in de Belgische ziekenhuizen : resultaten 2006-2007).

In Nederland gaat het onder andere om studies van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu:

  • Prikaccidenten in de arbeidssituatie, 2008;

  • Richtlijn prikaccidenten.

De beschikbare cijfers geven ons informatie voor de periode 2003-2009. Informatie voor de door u gevraagde periode 2009-2011 is dus niet beschikbaar. De beschikbare gegevens laten toch toe om een idee te vormen van de grootte van het probleem, de voornaamste oorzaken te herkennen en eventuele oplossingen voor te stellen.

Naar schatting worden er in Nederland jaarlijks 13 000 -15 000 prikaccidenten gemeld. Het gaat hierbij vooral om prikaccidenten in hospitaal milieu. Over prikaccidenten in privé praktijken bestaan weinig of geen gegevens.

Voor wat betreft België heeft het WIV een over meerdere jaren lopende studie bij 35 Belgische ziekenhuizen uitgevoerd. Dit rapport bevat alle gerapporteerde accidentele bloedcontacten bij gezondheidswerkers die gebeurden in de periode van 1 juni 2003 tot 31 december 2009. Dit rapport geeft een overzicht van het aantal accidentele bloedcontacten (ABC), de evolutie in de tijd, de omstandigheden waarin ze gebeurd zijn, het soort materiaal dat gebruikt werd tijdens het incident en de genomen preventiemaatregelen. Dit rapport toont aan dat er zich in België in de ziekenhuizen jaarlijks gemiddeld elf prikongevallen (PO) per 100 bedden voordoen met een sterke variatie tussen ziekenhuizen. Extrapoleert men dit cijfer, dan komt dit overeen met ruim 20 000 gevallen per jaar. Er werd geen significante daling van het gemiddelde aantal PO/100 bedden doorheen de jaren vastgesteld.

Verder blijkt uit deze studie dat verpleegkundigen het frequentst rapporteren, artsen daarentegen veel minder. Opvallend is ook dat ongeveer 10 % van de prikongevallen gebeurt bij personeel van de ondersteunende diensten, met name het onderhoudspersoneel. Het onvoorspelbare karakter en de snelheid van zorgen kunnen de 8 % op spoed verklaren. De overige ongevallen gebeurden in intensieve zorg (3 %), labo (3 %), consultatieruimte (3 %), wasserij en schoonmaakdiensten (2 %), ruimten voor functiemetingen (2 %), dialyseafdeling (2 %), bevallingskamer (2 %) en psychiatrie (1 %).

Zoals terecht door u vermeld vinden ongelukken niet alleen plaats in ziekenhuizen, maar eveneens in privépraktijken van artsen, tandartsen, bejaarden- en verzorgingsinstellingen. Ook hier ontbreken precieze gegevens en is er eveneens een onderrapportering . Er zijn ook hier een aantal studies die toelaten een beeld te geven van de grootte van dit probleem:

  • de helft van alle prikaccidenten vindt plaats in de ziekenhuizen, dit betreft bovendien vaak hoog risico accidenten

  • Een kwart van alle prikaccidenten vindt plaats in de verpleeg- en verzorgingshuizen en de thuiszorg. Dit betreft voornamelijk laag risico accidenten.

  • Er zijn weinig of geen gegevens over prikaccidenten in tandartsen-, verloskundigen- en huisartsenpraktijken. Gezien de omvang van deze groepen en omdat het voor de hand ligt dat veel accidenten (al dan niet adequaat) binnen de eigen praktijk worden afgehandeld en dus niet gerapporteerd, is meer kennis over aantallen en risico’s in deze groepen wenselijk.

  • In de geestelijke gezondheidszorg, bij de politie en in penitentiaire inrichtingen zijn prikaccidenten vaak het gevolg van agressie. Bovendien heeft men hier vaak te maken met bronnen die tot een risicogroep voor HBV, HCV of HIV behoren. Dit leidt tot extra psychische belasting voor de betrokken medewerkers.

Naargelang het toegepaste transmissierisico, verwachten we in de Belgische ziekenhuizen op basis van de huidige surveillanceresultaten tussen de 0,75 en 7,5 seroconversies per jaar voor hepatitis C bij het ziekenhuispersoneel. Voor HIV verwachten we een geval per drie jaar. Door het feit dat het gezondheidspersoneel in de gezondheidssector verplicht gevaccineerd is tegen hepatitis B is het risico om deze infectie op te lopen via prikaccidenten zeer gering.

Deze aantallen worden echter niet bevestigd door de surveillance resultaten over de medische opvolging waarin geen enkele seroconversie voor HBV, HCV of HIV na het ongeval werd geregistreerd. Mogelijks is het aantal beschikbare gegevens onvoldoende om seroconversies aan te tonen. Toch gebeurden er 145 zeer risicovolle ABC waarbij de kans op overdracht van HIV, hepatitis B (HBV) of C (HCV) reëel was.

Als Minister van Volksgezondheid en sociale zaken ben ik voorstander van een goede voorlichting over veilig werken alsook het aanmoedigen van het gebruik van veilige priksystemen. Deze voorlichting moet eerst en vooral plaats vinden tijdens de opleiding: de inhoud van deze opleidingen is een competentie van de gemeenschappen .

Maar de verschillende studies in verband met dit probleem tonen eveneens aan dat het merendeel van de accidenten kan voorkomen worden door het correct uitvoeren van medische handelingen. Naast voorlichting is het dan ook belangrijk dat er gerichte instructies worden uitgewerkt en opgevolgd.

De preventiestrategie van PO’s moet dus deel uitmaken van een algemene verbetering van de werkomstandigheden binnen verzorgingsinstellingen en van het preventieplan van de werkgever in het kader van risicobeoordeling. Ik wil erop wijzen dat, volgens het Koninklijk Besluit van 2007 tot bepaling van de normen die door de ziekenhuizen en hun diensten moeten worden nageleefd, de teams en comités voor ziekenhuishygiëne moeten instaan voor de opvolging van de hygiëneaspecten bij ziekenhuisactiviteiten zoals de implementatie van richtlijnen en aanbevelingen opgesteld door officiële instanties, zoals de Hoge Gezondheidsraad.

Aangezien het hier over preventie van accidenten op de werkvloer gaat, behoort deze materie tot het domein van de preventieadviseur: deze hangt af van de Federale Overheidsdienst (FOD) Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (WASO). Ik stel u dan ook voor verdere informatie aan te vragen bij de FOD WASO.