SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2010-2011 Zitting 2010-2011
________________
13 avril 2011 13 april 2011
________________
Question écrite n° 5-2112 Schriftelijke vraag nr. 5-2112

de Bert Anciaux (sp.a)

van Bert Anciaux (sp.a)

au ministre de la Justice

aan de minister van Justitie
________________
Internés - Dossier médical - Droit de consultation - Refus Geïnterneerden - Medisch dossier - Recht op inzage - Weigering 
________________
droits du malade
internement psychiatrique
données médicales
rechten van de zieke
opname in psychiatrische kliniek
medische gegevens
________ ________
13/4/2011Verzending vraag
29/6/2011Antwoord
13/4/2011Verzending vraag
29/6/2011Antwoord
________ ________
Aussi posée à : question écrite 5-2111 Aussi posée à : question écrite 5-2111
________ ________
Question n° 5-2112 du 13 avril 2011 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-2112 d.d. 13 april 2011 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

La loi du 22 août 2002 relative aux droits du patient donne à chaque patient le droit de consulter son dossier. Le dossier doit être soumis au patient dans un délai de quinze jours. Le patient peut aussi, contre paiement, demander une copie (d'une partie) du dossier. Ce droit de consultation n'est toutefois pas absolu. Le dispensateur de soins peut refuser de donner les informations qu'il estime préjudiciables pour la santé du patient.

Dans le cas des internés et en psychiatrie, on recourt plus souvent à cette mesure d'exception pour refuser ce droit au patient. Il existe assurément des circonstances qui justifient un tel refus. Mais il faut s'interroger sur le déséquilibre existant entre le patient et le médecin traitant en termes de pouvoir. En effet, les commissions de défense sociale (CDS) fondent en grande partie leurs décisions sur le rapport du médecin traitant. Les internés aimeraient dès lors savoir ce que contient leur dossier, mais quand le médecin traitant s'oppose à cette consultation, il leur est difficile de se défendre. S'opposer au médecin ou mettre ce jugement en doute peut altérer la relation et influencer négativement le rapport final de ce médecin à la Commission de défense sociale. Bien que les patients puissent désigner une personne de confiance autorisée à consulter le dossier pour eux, une étude de 2006 de l'Université d'Anvers concernant la position du patient psychiatrique face à la loi relative aux droits du patient montre que ce système ne fonctionne pas convenablement. En raison de leur raison social limité, de très nombreux patients ne peuvent pas désigner eux-mêmes un représentant. Par le biais d'un système en cascade, on aboutit donc, à la fin, au praticien professionnel. De plus, le droit de libre choix du dispensateur de soins n'est pas absolu dans le cas des patients psychiatriques et des internés.

J'aimerais obtenir une réponse aux questions suivantes :

1) Êtes-vous consciente du déséquilibre existant entre un interné et son médecin traitant ? Des plaintes ont-elles déjà été formulées à ce sujet ? Dans l'affirmative, de quelle nature et avec quelles conséquences ? Dans la négative, comment expliquez-vous l'absence de plaintes concernant un sujet aussi sensible et important ?

2) De quelles possibilités d'appel les patients disposent-ils en cas de refus du médecin traitant d'examiner leur dossier ? Jugez-vous ces possibilités suffisamment contraignantes pour aboutir à une solution équitable ? Les internés disposent-ils de la liberté suffisante pour changer de médecin ?

3) Les patients ont-ils droit à une contre-expertise d'un autre médecin lors du traitement de leur dossier devant une CDS ?

4) Pouvez-vous me communiquer, pour les cinq dernières années, le nombre d'internés qui n'ont pas pu consulter leur dossier ? Combien d'entre eux avaient-ils désigné une personne de confiance à cet effet ? Combien d'internés ont-ils désigné eux-mêmes cette personne de confiance ? Pouvez-vous me communiquer ces chiffres également pour les internés libérés à l'essai ?

5) Approuvez-vous la position de l'étude de l'Université d'Anvers, selon laquelle le système de représentation ne fonctionne pas convenablement ? Quelles mesures concrètes prendrez-vous pour mettre fin à cette situation ?

 

De wet op de rechten van de patiënt van 22 augustus 2002 geeft elke patiënt het recht op inzage in zijn dossier. Het dossier moet binnen een termijn van vijftien dagen aan de patiënt worden voorgelegd. De patiënt kan tegen een kostprijs ook een kopie vragen van (een deel van) het dossier. Dit inzagerecht is echter niet absoluut. De zorgverstrekker kan inzage weigeren in gegevens waarvan hij oordeelt dat ze nadelig zijn voor de gezondheid van de patiënt.

Bij geïnterneerden en in de psychiatrie wordt er wel vaker beroep gedaan op deze uitzonderingsregel om het inzagerecht aan de patiënt te weigeren. Er bestaan ongetwijfeld omstandigheden die zulke weigering rechtvaardigen. Men moet zich wel vragen stellen bij het machtsonevenwicht dat ontstaat en bestaat tussen de patiënt en de behandelende arts. De commissies ter bescherming van de maatschappij (CBM) baseren hun beslissingen namelijk in grote mate op het rapport van de behandelende arts. Geïnterneerden willen bijgevolg graag weten wat er in hun patiëntendossier staat. Maar als de behandelende arts de patiënt dit inzicht belet, beschikt hij over weinig verweer. Zich verzetten tegen de arts of dit oordeel in twijfel trekken kan de relatie verzuren en het eindrapport van die arts aan de CBM negatief beïnvloeden. Hoewel de patiënten een vertrouwenspersoon kunnen aanwijzen die het dossier voor hun mogen inkijken, wijst een studie van de Universiteit Antwerpen (" De positie van de psychiatrische patiënt in de Wet Patiëntenrechten " uit 2006) uit dat dit systeem niet naar behoren werkt. Heel wat patiënten kunnen zelf geen vertegenwoordiger aanwijzen omwille van hun beperkte sociale netwerk. Via een cascadesysteem eindigt men dan uiteindelijk bij de beroepsbeoefenaar. Daarbovenop komt dat het recht op een vrije keuze van de zorgverstrekker bij psychiatrische patiënten en geïnterneerden niet absoluut is.

Graag kreeg ik een antwoord op de volgende vragen:

1) Bent u zich bewust van het machtsonevenwicht dat ontstaat en bestaat tussen een geïnterneerde en zijn behandelende arts? Kan u mij vertellen of er hieromtrent al klachten zijn geformuleerd? Zo ja, van welke aard en met welke gevolgen? Zo niet, hoe verklaart u de afwezigheid van klachten bij zulke gevoelige en belangrijke materie?

2) Over welke beroepsmogelijkheden beschikken patiënten bij een weigering van de behandelende arts om hun dossier in te kijken? Beoordeelt u deze mogelijkheden als voldoende sluitend om tot een rechtvaardige oplossing te komen? Beschikken de geïnterneerden over voldoende vrijheid om te veranderen van geneesheer?

3) Hebben patiënten recht op een tegenexpertise van een andere arts bij de behandeling van hun zaak voor een CBM?

4) Kan u mij cijfers bezorgen voor de afgelopen vijf jaar van het aantal geïnterneerden dat hun patiëntendossier niet mocht inkijken? Hoeveel van deze personen hadden hiervoor een vertrouwenspersoon aangewezen? Hoeveel geïnterneerden hebben deze vertrouwenspersoon zelf aangewezen? Kan u mij deze cijfers ook bezorgen voor de geïnterneerden die op proef zijn vrijgelaten?

5) Beaamt u de stelling van de studie van de Universiteit Antwerpen dat het systeem van vertegenwoordigers niet optimaal werkt? Welke concrete maatregelen zal u nemen om aan deze toestand een eind te stellen?

 
Réponse reçue le 29 juin 2011 : Antwoord ontvangen op 29 juni 2011 :

Votre exposé introductif (et cela vaut dès lors pour les questions qui en découlent) fait apparaître, en ce qui concerne les établissements de défense sociale qui relèvent du Service public fédéral (SPF) Justice, une perception erronée du rôle du médecin traitant par rapport aux commissions de défense sociale (CDS). Les avis à l'intention des CDS ne sont jamais établis par le médecin traitant. Il est dès lors faux de prétendre que les CDS fondent en grande partie leurs décisions sur le rapport du médecin traitant. Au sein de la prison, une distinction est clairement établie entre les soins médicaux (aux internés), d'une part, et l'expertise (qui se concrétise par un rapport à la CDS), d'autre part. Les soins et l'expertise sont des rôles qui ne peuvent pas être confondus et entre lesquels prévaut un secret professionnel strict.

Les soins aux internés sont assurés par une équipe de soins composée d'un psychiatre, d'un psychologue, d'un ergothérapeute, d'un assistant social, d'un éducateur et d'un infirmier psychiatrique. Le dossier qui est constitué dans ce cadre (qui est le dossier médical proprement dit) peut être consulté par l'interné conformément aux dispositions de la loi relative aux droits du patient. La relation entre le médecin traitant et l'interné au sein du contexte pénitentiaire s'apparente à la relation entre le médecin traitant et le patient en dehors de ce contexte.

L'expertise est réalisée par le service psycho-social (SPS), lequel est composé de psychiatres, de psychologues et d'assistants sociaux. Concrètement, le directeur doit constituer un dossier pour la CDS, qui comportera notamment un rapport du SPS (psychiatre et/ou psychologue).

Je déduis de votre exposé introductif que votre préoccupation porte en premier lieu sur l'accès de l'interné à ce dernier dossier. Sachez qu'en application de la législation actuelle (loi de défense sociale - LDS), seul l'avocat de l'interné a accès à ce dossier (LDS, article 16). Par contre, la loi du 21 avril 2007 relative à l'internement des personnes atteintes d'un trouble mental, qui n'est pas encore entrée en vigueur, accorde également à l'interné lui-même la possibilité de consulter son dossier, sauf lorsque le juge de l'application des peines est d'avis que manifestement l'accès au dossier peut nuire gravement à la santé de l'interné.

Compte tenu de cela, il a été établi dans une instruction administrative relative à la publicité passive de l'administration que l'on peut à juste titre considérer que l'interné qui en fait la demande doit se voir accorder l'accès à son dossier comme tout autre détenu. Toutefois, lorsque le directeur estime, sur avis du psychiatre, que la communication de certains documents (le rapport SPS, l'avis du directeur adressé à la CDS, par exemple) pourrait nuire à l'interné, cette même instruction recommande de communiquer les pièces concernées à l'avocat de l'interné en faisant référence à la demande formulée par son client.

Dans la mesure où les prémisses sur lesquelles reposent vos différentes questions spécifiques sont erronées, une réponse sommaire suffit, à mon sens.

1) Toutes les interventions médicales font l'objet d'un rapport versé dans un dossier électronique, auquel l'interné a accès conformément à l'article 9, § 2, alinéa 3, de la loi du 22 août 2002 relative aux droits du patient, ce au même titre que tout patient. À la demande écrite du patient, les informations contenues dans le dossier de patient peuvent être communiquées à lui-même ou à une personne de confiance qu'il désigne. Cette demande du patient ainsi que l'identité de cette personne de confiance sont notées dans le dossier de patient ou y sont jointes.

Je n'ai pas connaissance de plaintes spécifiques concernant l'accès au dossier de patient.

2) Voir question 1. La loi relative aux droits du patient s'applique intégralement. Il n'appartient pas au ministre de la Justice de se prononcer sur le contenu de cette loi.

Comme toute personne détenue, l'interné dispose de la possibilité de solliciter l'avis d'un médecin extérieur et/ou un traitement par un médecin extérieur ; il doit alors en supporter les frais.

3) Quelle que soit la forme sous laquelle il est fait rapport, que ce soit à la CDS (pour les internés) ou au tribunal de l'application des peines (pour les condamnés ordinaires), le détenu n'a aucune liberté de choix quant à la personne qui rédige l'avis ou le rapport. Par contre, il est libre de solliciter une expertise par un médecin de son choix, à ses propres frais, et de la faire verser au dossier. Il appartient alors à la CDS (ou au TAP) d'évaluer le contenu et la valeur de l'expertise. D'ailleurs, la CDS (ou le TAP) aussi dispose toujours de la possibilité de désigner un expert.

4) Aucune donnée chiffrée n’est disponible à ce sujet. À ce jour, le service Soins de santé des prisons n'a rencontré aucun problème en la matière.

5) Je n'ai pas connaissance de cette étude. L'interné dispose en règle générale d'un avocat. Lorsque ce n'est pas le cas, un avocat pro deo est désigné. L'avocat est bien placé pour conseiller l'interné quant à l'exercice du droit de consultation dont celui-ci dispose ou pour exercer ce droit à sa place en qualité de personne de confiance.

Uit uw inleiding (en bijgevolg ook uit de vragen die er op voortbouwen) blijkt, voor wat betreft de inrichtingen tot bescherming van de maatschappij die onder de Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie ressorteren, een misvatting over de rol die de behandelende arts speelt ten aanzien van de CBM. De adviezen ten aanzien van de CBM worden nooit opgesteld door de behandelende arts. De stelling als zou de CBM zich bij zijn beslissingen in grote mate baseren op het rapport van de behandelende arts is dan ook niet correct. In de gevangenis wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de medische verzorging (van geïnterneerden) enerzijds en de expertise (die vorm krijgt in verslaggeving ten aanzien van de CBM) anderzijds. De rollen van zorg en expertise mogen niet worden vermengd. Tussen de zorg en de expertise geldt ook een strikt beroepsgeheim.

De zorg voor geïnterneerden wordt waargenomen door een zorgteam bestaande uit een psychiater, een psycholoog, een ergotherapeut, een maatschappelijk werker, een opvoeder en een psychiatrisch verpleegkundige. Het dossier dat hieruit voortkomt (dit is het eigenlijke medische dossier) is toegankelijk voor de geïnterneerde overeenkomstig de bepalingen van de wet op de patiëntenrechten. De relatie tussen behandelende arts en geïnterneerde binnen de penitentiaire context is gelijkwaardig met de relatie tussen behandelende arts en patiënt in de buitenwereld.

De expertise gebeurt door de psychosociale dienst (PSD), bestaande uit psychiaters, psychologen en maatschappelijke assistenten. Concreet dient de directeur een dossier samen te stellen voor de CBM, waarin onder meer een verslag zal steken van de PSD (psychiater en/of psycholoog).

Uit uw inleiding leid ik af dat uw bekommernis in eerste instantie slaat op de toegang van de geïnterneerde tot dit laatste dossier. Welnu, onder toepassing van de huidige wetgeving (Wet Bescherming Maatschappij) heeft enkel de advocaat van de geïnterneerde toegang tot dit dossier (artikel 16 WBM). De nog niet in werking getreden wet van 11 april 2007 betreffende de internering van personen met een geestesstoornis, geeft daarentegen ook aan de geïnterneerde zelf de mogelijkheid om zijn dossier te raadplegen, behoudens wanneer de strafuitvoeringsrechter van mening is dat de toegang tot het dossier een klaarblijkelijk ernstig nadeel voor zijn gezondheid zou vormen.

Hiermee rekening houdend is in een administratieve onderrichting met betrekking tot de passieve openbaarheid van bestuur bepaald dat het gerechtvaardigd is te stellen dat de geïnterneerde die de vraag stelt, toegang krijgt tot zijn dossier net zoals elke andere gedetineerde. Echter, wanneer de directeur na advies van de psychiater, van oordeel is dat de mededeling van bepaalde documenten (bijvoorbeeld het PSD-verslag, het advies van de directeur gericht aan de commissie tot bescherming van de maatschappij) schadelijk zou zijn voor de geïnterneerde, wordt in diezelfde onderrichting aanbevolen deze stukken te bezorgen aan de advocaat van de geïnterneerde met verwijzing naar het verzoek van zijn cliënt.

Gelet op de foutieve premisse die bijgevolg aan uw specifieke vragen ten grondslag ligt, kan het mijns inziens volstaan er summier op te antwoorden.

1) Van alle medische interventies wordt verslag gedaan in een elektronisch dossier, waarin de geïnterneerde, zoals elke patiënt, inzage heeft overeenkomstig artikel 9, § 2 lid 3, van de wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt. Op schriftelijk verzoek van de patiënt, kan de informatie uit het patiëntendossier worden meegedeeld aan hemzelf of aan een door hem aangewezen vertrouwenspersoon. Dit verzoek van de patiënt en de identiteit van deze vertrouwenspersoon worden opgetekend in of toegevoegd aan het patiëntendossier.

Geen specifieke klachten omtrent de toegang tot het patiëntendossier zijn mij bekend.

2) Zie vraag 1). De wet op de patiëntenrechten is integraal van toepassing. Het komt niet toe aan de minister van Justitie zich over de inhoud van deze wet uit te spreken.

Zoals elke gedetineerde, heeft de geïnterneerde de mogelijkheid om het advies en/of de behandeling van een externe arts te vragen. Dit gebeurt op eigen kosten.

3) Net zoals voor elke vorm van verslaggeving, weze het aan de CBM (bij geïnterneerden) of aan de strafuitvoeringsrechtbank (bij gewone veroordeelden), heeft de gedetineerde geen keuzevrijheid ten aanzien van de persoon die het advies of het verslag opstelt. Het staat hem wel vrij op eigen kosten een expertise te vragen van een vrij gekozen arts en die aan het dossier te doen toevoegen. Het staat aan de CBM (of de SURB) om de inhoud en waarde ervan te beoordelen. De CBM of de SURB kunnen trouwens ook steeds zelf een expert aanstellen.

4) Hiervan zijn geen cijfergegevens beschikbaar. Tot op heden ondervond de dienst gezondheidszorg gevangenissen geen problemen hieromtrent.

5) Deze studie is mij niet bekend. De geïnterneerde beschikt in de regel over een advocaat. Wanneer dit niet het geval is, wordt er een pro deo advocaat aangesteld. De advocaat is goed geplaatst om de geïnterneerde te adviseren in de uitoefening van diens inzagerecht of om dit, als vertrouwenspersoon, voor hem uit te oefenen.