SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2013-2014 Zitting 2013-2014
________________
26 mars 2014 26 maart 2014
________________
Question écrite n° 5-11278 Schriftelijke vraag nr. 5-11278

de Richard Miller (MR)

van Richard Miller (MR)

au vice-premier ministre et ministre des Affaires étrangères, du Commerce extérieur et des Affaires européennes

aan de vice-eersteminister en minister van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Europese Zaken
________________
l'Ukraine Oekraïne 
________________
question de la Crimée
Ukraine
accord de coopération (UE)
Russie
situation politique
Krimkwestie
Oekraïne
samenwerkingsovereenkomst (EU)
Rusland
politieke situatie
________ ________
26/3/2014Verzending vraag
30/4/2014Antwoord
26/3/2014Verzending vraag
30/4/2014Antwoord
________ ________
Herkwalificatie van : vraag om uitleg 5-4894 Herkwalificatie van : vraag om uitleg 5-4894
________ ________
Question n° 5-11278 du 26 mars 2014 : (Question posée en français) Vraag nr. 5-11278 d.d. 26 maart 2014 : (Vraag gesteld in het Frans)

Nous observons avec attention et inquiétude les troubles politiques qui ont eu lieu ces dernières semaines en Ukraine. Depuis ma dernière question d'actualité en décembre dernier, suite au refus du gouvernement ukrainien de signer l'Accord de partenariat, un face à face entre les forces de l'ordre et l'opposition ukrainiennes s'est terminé dans un bain de sang dans les rues de Kiev : plus de 80 victimes sont à déplorer. La situation semble s'être stabilisée temporairement dans la capitale depuis les récents signes d'amélioration depuis le 22 février dernier : les députés de la Rada ont voté en faveur de la destitution du président Ianoukovitch ; un gouvernement d'union nationale a été mis en place ; des élections anticipées seront organisées le 25 mai prochain ; sans oublier la libération de l'opposante Ioulia Timochenko... Si l'on peut se réjouir de ces évènements, de nombreux aspects d'ordres politique, financier et sécuritaire demeurent problématiques.

Les enjeux de cette crise ukrainienne sont multiples. Des questions d'ordre institutionnel, souvent mises en avant par le gouvernement russe, se posent : alors qu'un gouvernement provisoire a été mis en place, sa légitimité peut-être sujette à débat alors qu'un accord avait été signé en présence de médiateurs européens, entre le président Ianoukovitch et les responsables de l'opposition. Par ailleurs, alors que la Rada a adopté un retour à la Constitution de 2004, qui accordait plus de pouvoir au Parlement, ces amendements constitutionnels auraient dû être signés par le président Ianoukovitch pour qu'ils soient effectifs. Ces interrogations ont de l'importance dans la mesure où la Russie explique ses agissements en raison de son soutien au président déchu et de l' " illégitimité " du gouvernement provisoire ukrainien.

La situation sécuritaire demeure précaire et inquiétante, particulièrement en Crimée. L'envoi de soldats russes en Crimée, la mise en place de milices pro-russes qui prônent ouvertement une sécession de la péninsule, et la récente réunion à Kharkov où de nombreux élus locaux ont remis en cause les récentes décisions prises par la Rada, sont autant de preuves que la situation politique en Ukraine est loin d'être apaisée. Le risque d'une éventuelle partition du pays existe également. Un article du quotidien français Le Monde résume bien les tensions entre les deux Ukraines, avec pour titre : " Se rapproche-t-on du scénario tchécoslovaque ou géorgien ? " Il me semble évident que seule la voie diplomatique doit être privilégiée, et non celle de la surenchère militaire, prônée par la Russie. Nous ne pouvons qu'espérer que la mission de l'OSCE, seul organe avec qui la Russie coopère, débouche sur un apaisement entre les différentes parties.

D'un point de vue financier, l'Ukraine étant proche d'un défaut de paiement et nécessitant près de 25 milliards d'euros pour les deux prochaines années, je souhaiterais en savoir davantage sur la façon dont l'UE et le FMI envisagent de soutenir financièrement ce pays dont la santé économique est peu enviable. Il est néanmoins évident qu'une aide financière européenne doit être précédée d'une situation politique plus stable : l'Ukraine doit se doter d'un gouvernement opérationnel. Des prêts d'ampleur limitée pourraient être une solution, afin de fournir une aide à court terme. Quoi qu'il en soit, l'UE doit être " à la hauteur du défi de ce moment historique ", en reprenant les termes du Commissaire Olli Rehn.

Je souhaiterais connaître les initiatives et les actions diplomatiques entreprises par l'Union européenne, ainsi que les sanctions que celle-ci envisage de mener à l'encontre des responsables des violences survenues à Kiev. Les récentes réunions " Conseil Affaires étrangères " de l'UE et la présence de nombreuses figures diplomatiques en Ukraine ces derniers jours prouvent que l'UE cherche à parvenir à une solution pacifique. Je souhaiterais savoir de quelle(s) façon(s) l'Union européenne envisage de soutenir l'Ukraine dans sa quête pour la stabilité politique et financière.

Rappelons l'enjeu central que constitue l'Ukraine pour le projet russe d'une Union eurasienne. Moscou attise les rivalités au sein de l'opposition ukrainienne, ainsi que les différences régionales. Si l'Union européenne doit être ferme quant aux agissements russes, elle devra rester vigilante quant au soutien à apporter au gouvernement ukrainien, en tentant de réconcilier les factions jusque-là hostiles. Une politique européenne de voisinage cohérente et conciliante, avec ses initiatives de soutien à la société civile ukrainienne via les programmes tels que le Fonds européen pour la démocratie et la Facilité de voisinage pour la société civile, est indispensable pour permettra à l'Ukraine de retrouver le chemin de la stabilité politique et économique.

Monsieur le Vice-Premier ministre,

Les interrogations sur la situation en Ukraine peuvent être nombreuses, mais nous pouvons les résumer sous l'angle de la diplomatie européenne. Ma question est simple : quelles actions diplomatiques et financières sont envisagées afin d'apaiser la situation politique en Ukraine et de stabiliser la situation économique catastrophique du pays ?

 

Aandachtig en verontrust volgen we de politieke onlusten van de jongste weken in Oekraïne. Sinds ik in december jongstleden een mondelinge vraag heb gesteld over de weigering van de Oekraïense regering om het Partnerschapsakkoord te ondertekenen, werd de confrontatie tussen de ordestrijdkrachten en de Oekraïense oppositie in de straten van Kiev in het bloed gesmoord: er vallen meer dan 80 slachtoffers te betreuren. Sinds 26 februari jongstleden zijn er tekenen van verbetering; ze wijzen er blijkbaar op dat de situatie in de hoofdstad tijdelijk is gestabiliseerd; de leden van de Rada hebben de afzetting van president Janoekovitsj goedgekeurd; er werd een regering van nationale eenheid opgericht; op 25 mei eerstkomend worden er vervroegde verkiezingen georganiseerd en, niet te vergeten, opposante Joelia Timosjenko werd vrijgelaten... Hoewel die gebeurtenissen ons verheugen, blijven talloze politieke, financiële en veiligheidsproblemen onopgelost..

Met de Oekraïense crisis staat er heel wat op het spel. Er rijzen institutionele vragen, zoals de Russische regering vaak opwerpt: er is een voorlopige regering samengesteld, maar haar legitimiteit is vatbaar voor discussie omdat er in aanwezigheid van Europese bemiddelaars een akkoord is getekend tussen president Janoekovitsj en de oppositieleiders. De grondwet van 2004 die meer macht toekent aan het parlement, werd door de Rada heringevoerd, maar om ze in werking te laten treden had president Janoekovitsj de grondwettelijke amendementen moeten tekenen. Die vragen zijn belangrijk want Rusland roept ze in als uitleg voor zijn intriges, voor zijn steun aan de afgezette president en voor haar standpunt over de illegitimiteit van de voorlopige Oekraïense regering.

De veiligheidssituatie blijft wankel en verontrustend, meer in het bijzonder op de Krim. Het sturen van Russische soldaten, de oprichting van pro-Russische milities die openlijk de afscheuring van het schiereiland verdedigen, en de recente vergadering in Charkov waar talrijke plaatselijke verkozenen de recente beslissingen van de Rada op de helling hebben gezet, bewijzen dat de politieke toestand in Oekraïne verre van rustig is. Het zou best kunnen dat het land wordt gesplitst. Onder de titel “Stevenen we af op het Tsjecho-Slowaakse of het Georgische scenario?” vat het Franse dagblad Le Monde de spanningen tussen beide delen van Oekraïne goed samen. Het ligt voor de hand dat we voorrang moeten geven aan de diplomatieke weg en niet aan het militaire opbod dat Rusland voorstaat. We kunnen alleen maar hopen dat de missie van de OVSE, het enige orgaan waarin Rusland samenwerkt, het conflict tussen de verschillende partijen kan bijleggen.

Oekraïne staat aan de rand van het bankroet en heeft voor de volgende twee jaar absoluut 25 miljard euro nodig. Ik zou graag wat meer weten over de manier waarop de EU en het FMI voornemens zijn het land te steunen, dat zich economisch gezien in een weinig benijdenswaardige toestand bevindt. Het ligt evenwel voor de hand dat de politieke toestand eerst stabieler moet worden, vooraleer Europa het land financieel kan bijstaan: Oekraïne moet een operationele regering in het zadel krijgen. Beperkte leningen zouden een oplossing kunnen zijn voor hulp op korte termijn. Wat er ook van zij, de EU kan de uitdaging van dit historische moment niet uit de weg gaan, om het met de woorden van commissaris Olli Rehn te zeggen.

Ik zou graag weten welke diplomatieke initiatieven de Europese Unie heeft genomen, en welke sancties ze overweegt tegen de verantwoordelijken voor het geweld in Kiev. De recente vergadering van de EU-Raad voor Buitenlandse Zaken en de aanwezigheid van, heel wat diplomaten in Oekraïne de jongste dagen wijzen erop dat de EU een vreedzame oplossing nastreeft. Ik zou graag weten hoe de Europese Unie Oekraïne denkt te helpen om politiek en financieel stabiel te worden.

Laten we niet vergeten hoeveel er met Oekraïne op het spel staat voor het Russische plan om een Euraziatische Unie op te richten. Rusland wakkert de rivaliteiten in de Oekraïense oppositie en de regionale tegenstellingen aan. De Europese Unie moet, enerzijds, krachtdadig optreden tegen het Russische gekonkel, maar, anderzijds, voorzichtig te werk gaan bij het steunen van de Oekraïense regering en trachten de tot nu toe vijandige facties met elkaar te verzoenen. Zonder een coherent en verzoenend Europees nabuurschapsbeleid met initiatieven om het Oekraïense maatschappelijk middenveld te steunen via programma's als het Europees Fonds voor Democratie en de Nabuurschapsfaciliteit voor het maatschappelijk middenveld, kan Oekraïne onmogelijk opnieuw de weg van politieke en economische stabiliteit inslaan.

Mijnheer de vice-eersteminister,

Over de toestand in Oekraïne kunnen we talloze vragen stellen, maar we kunnen ze samenvatten vanuit het oogpunt van de Europese diplomatie. Mijn vraag is eenvoudig: welke diplomatieke en financiële acties worden overwogen om de politieke toestand in Oekraïne tot bedaren te brengen en om de catastrofale economische toestand van het land te stabiliseren?

 
Réponse reçue le 30 avril 2014 : Antwoord ontvangen op 30 april 2014 :

Sur le plan diplomatique et politique, la Haute représentante Ashton s’est rendue à plusieurs reprises à Kiev, le Conseil européen a rencontré à deux reprises le Premier ministre ukrainien M. Arseniy Iatseniouk, notamment lors du Conseil européen du 20 mars, à qui il a clairement indiqué que l’UE restait déterminée à défendre la souveraineté et l’intégrité territoriale de l’Ukraine et à ne pas reconnaître le référendum tenu en Crimée et l’adhésion de celle-ci et de Sébastopol à la Fédération de Russie. L’UE a signé avec l’Ukraine, les dispositions politiques de l’accord d’association, tout en indiquant qu’elle restait prête à procéder à la signature des autres parties de l’accord. L’UE reste en outre prête à participer à un mécanisme multilatéral entre toutes les parties afin de trouver une solution politique à la crise en cours. A cet égard, les 57 États Participants de l’OSCE ont décidé par consensus, le 21 mars dernier, de l’envoi d’une mission OSCE (OSCE Monitoring Mission). Les premiers observateurs ont été déployés dans les 24 heures. Les autres seront envoyés sur place dans les jours et semaines qui viennent.

En ce qui concerne les responsabilités des violences survenues à Kiev, l’UE a clairement demandé aux autorités ukrainiennes d’enquêter sur toutes les violations des droits de l’homme et sur tous les actes de violences. Le Conseil de l'Europe, soutenu par la Belgique, jour un rôle important dans le soutien au processus national d'identification et de poursuite des responsables.

Sur le plan économique et financier, la priorité immédiate est de rétablir la stabilité macroéconomique au moyen de politiques saines dans les domaines budgétaire et monétaire et en matière de taux de change. Le gouvernement ukrainien est dès lors appelé à lancer d'urgence une série de réformes structurelles, notamment en vue de lutter contre la corruption et de renforcer la transparence.

Une fact-finding mission du FMI en Ukraine est en train de s’achever et a pour objectif de définir les besoins financiers de l’Ukraine ainsi que de faire une ébauche des conditions qui seront attachées à un prêt FMI. Notons également que les États membres de l’UE ont convenu de coordonner leurs positions au sein du FMI en ce qui concerne les modalités d’assistance à l’Ukraine.

Par ailleurs, les Chefs d'État et de gouvernement, lors de leur réunion extraordinaire du 6 mars 2014, se sont engagés à fournir un important soutien financier à l’Ukraine :

• 3 milliards € provenant directement du budget de l'UE : au moins 1,4 milliard d'euros de subventions pour une assistance au développement au cours des sept prochaines années et 1,6 milliard de prêts d'assistance macro-financière, subordonnée à la signature d'un accord entre le gouvernement ukrainien et le FMI.

• De plus, la BEI pourrait débloquer jusqu'à 3 milliards d'euros de prêts sur 2014-2016 et la BERD jusqu'à 5 milliards jusqu'en 2020. L'UE va également organiser un forum à haut niveau sur l'investissement et souhaite la mise en place d'un mécanisme de coordination des bailleurs de fonds.

Sur un plan commercial, une fois l’Accord d’association signé dans son entièreté, l’accord de la zone de libre-échange complet et approfondie sera directement applicable, avant même la ratification de l’accord. En attendant, l’UE adoptera des « mesures commerciales autonomes », c'est-à-dire une application anticipée des dispositions de l'accord sur les importations de biens qui permettrait une réduction unilatérale des droits de douane et l'ouverture de contingents tarifaires pour des biens industriels et agricoles.

L’UE s'est par ailleurs engagée à court terme à aider l'Ukraine à diversifier ses voies d'approvisionnement en gaz, notamment en s'assurant de flux inverses avec l'UE. Elle a aussi souhaité l'accélération du plan d'action de libéralisation des visas, une fois les conditions requises mises en œuvre.

L’UE a enfin décidé de geler et de recouvrer les avoirs des personnes identifiées comme étant responsables du détournement de fonds publics, comme le Président destitué Ianoukovitch, sur demande du procureur-général Ukrainien. Cette liste peut encore être changée en collaboration avec l’Ukraine.

En ce qui concerne la réaction européenne à l’attitude russe, l’UE a une approche graduelle en trois phases, en fonction de l’évolution de la situation sur le terrain : 1/ suspension des pourparlers bilatéraux menés avec la Russie sur les visas ainsi que sur le nouvel accord, suspension des préparatifs du G8 de juin à Sotchi, 2/ interdiction de visa et gel des avoirs ciblés, 3/ possibilités de sanctions économiques.

A ce stade, les deux premières phases ont été activées. Le 20 mars 2014, le Conseil européen a demandé à la Commission de réfléchir à d’éventuelles mesures économiques ciblées. Il a également décidé, en l'absence de toute mesure d'apaisement, d'étendre la liste des personnes devant faire l'objet d'une interdiction de visa et d'un gel des avoirs, d'annuler le prochain sommet UE Russie, a soutenu la réunion des pays du G7 qui doit se dérouler demain à La Haye, ainsi que la suspension des négociations relatives à l'adhésion de la Russie à l'OCDE et à l'AIE.

Op het diplomatieke en politieke vlak is Hoge vertegenwoordiger Ashton verschillende malen in Kiev geweest en heeft de Europese Raad tweemaal de Oekraïense premier Arseni Jatsenjoek ontmoet, meer bepaald tijdens de Europese Raad van 20 maart, aan wie duidelijk werd gezegd dat de EU de soevereiniteit en de territoriale integriteit van Oekraïne zal blijven verdedigen en het referendum op de Krim niet erkent, evenmin als de inlijving van de Krim en Sevastopol bij de Russische Federatie. De EU heeft met Oekraïne de politieke bepalingen van de associatieovereenkomst ondertekend, en heeft tegelijk laten weten dat zij bereid blijft de andere delen van het akkoord te ondertekenen. Daarnaast blijft de EU ook bereid om deel te nemen aan een multilateraal mechanisme tussen alle partijen om een politieke oplossing te vinden voor de huidige crisis. In dat opzicht hebben de 57 deelnemende staten aan de OVSE gezamenlijk op 21 maart beslist om een OVSE- missie te sturen (OSCE Monitoring Mission). De eerste waarnemers werden binnen de 24 uur ingezet. De anderen zullen in de komende dagen en weken ter plaatse worden gestuurd.

Voor wat de verantwoordelijkheid betreft voor het geweld in Kiev, heeft de EU aan de Oekraïense overheid duidelijk gevraagd om alle schendingen van de mensenrechten en alle gewelddaden te onderzoeken. De Raad van Europa, die wordt gesteund door België, speelt een belangrijke rol in de ondersteuning van het nationaal proces om de verantwoordelijken te identificeren en te vervolgen.

Op het economische en financiële vlak is het herstel van de macro-economische stabiliteit een prioriteit, via een gezond begrotings- en monetair beleid en wisselkoersbeleid. De Oekraïense regering wordt bijgevolg dringend verzocht een reeks structurele hervormingen door te voeren, in het bijzonder om corruptie te bestrijden en de transparantie te versterken.

Een fact-finding missie van het IMF in Oekraïne is bijna voltooid en heeft tot doel de financiële behoeften van Oekraïne te bepalen en een eerste ruwe schets te maken van de voorwaarden die verbonden zouden zijn aan een IMF-lening. Ik merk ook op dat de lidstaten van de EU overeengekomen zijn om hun standpunten binnen het IMF op elkaar af te stemmen voor wat betreft de modaliteiten voor hulp aan Oekraïne.

Overigens hebben de staatshoofden en regeringsleiders zich op hun buitengewone vergadering van 6 maart 2014 ertoe verbonden om Oekraïne een omvangrijke financiële steun toe te kennen:

• 3 miljard euro rechtstreeks uit de EU-begroting: minstens 1,4 miljard euro subsidies voor ontwikkelingsbijstand in de komende zeven jaren en 1,6 miljard leningen voor macrofinanciële bijstand, op voorwaarde dat de Oekraïense regering en het IMF een akkoord ondertekenen.

• Bovendien zou de EIB tot 3 miljard euro aan leningen kunnen vrijmaken voor de periode 2014-2016 en de EBRD een bedrag tot 5 miljard tot in 2020. De EU zal ook een investeringsforum op hoog niveau organiseren en wenst een coördinatiemechanisme op te starten tussen de geldschieters.

Op het gebied van handel zal, eens de associatieovereenkomst in zijn geheel is ondertekend, het akkoord voor een diepe en brede vrijhandelsruimte onmiddellijk van toepassing zijn, zelfs nog vóór de ratificatie van de overeenkomst. In afwachting zal de EU "autonome handelsmaatregelen" nemen, dat wil zeggen dat de Unie de bepalingen van het akkoord over de invoer van goederen versneld zal doorvoeren, waardoor een eenzijdige verlaging van douanerechten en de opening van tariefcontingenten voor industriële en landbouwgoederen mogelijk worden.

De EU heeft zich overigens ertoe verbonden om op korte termijn Oekraïne te helpen om zijn gastoevoerroutes te diversifiëren, met name door zich te verzekeren van keerstromen met de EU. Zij wenst ook de het actieplan voor visumversoepeling te versnellen, eens de vereiste voorwaarden zijn uitgevoerd.

Tot slot heeft de EU beslist tot de bevriezing en terugvordering van tegoeden van personen die zijn geïdentificeerd als verantwoordelijk voor de verduistering van staatsmiddelen, zoals de afgezette president Janoekovitsj, op vraag van de Oekraïense procureur-generaal. Die lijst kan nog worden gewijzigd in samenwerking met Oekraïne.

Voor wat betreft de Europese reactie op de Russische houding, koos de EU voor een aanpak met graduele sancties in drie etappes, afhankelijk van hoe de toestand op het terrein evolueert: 1/ opschorting van de bilaterale besprekingen met Rusland over de visa en over de nieuwe overeenkomst, opschorting van de voorbereidingen voor de G8-top in juni in Sotsji, 2/ visumverbod en bevriezing van de bedoelde tegoeden, 3/ mogelijkheid voor economische sancties.

Momenteel werden de eerste twee etappes opgestart. Op 20 maart 2014 vroeg de Europese Raad aan de Commissie om na te denken over eventuele doelgerichte economische maatregelen. De Raad heeft ook beslist, bij gebrek aan enige maatregelen in de richting van de-escalatie, om de lijst van personen op wie een visumverbod en een bevriezing van vermogensbestanddelen van toepassing is, uit te breiden, om de komende top EU-Rusland af te gelasten, om de bijeenkomst van de G7-landen die morgen plaatsvindt in Den Haag te steunen en om de onderhandelingen over de toetreding van Rusland tot de OESO en het IEA te schorsen.