De covidpandemie en de lockdownperiode hebben de arbeidswereld danig dooreengeschud. Het ministerieel besluit houdende dringende maatregelen om de verspreiding van het coronavirus COVID-19 te beperken legt sinds 23 maart aan bedrijven een reeks maatregelen op, waarvan de eerste het telethuiswerk was (artikel 2 van het ministerieel besluit, Belgisch Staatsblad van 23 maart 2020, tweede editie, p. 17604). Bedrijven werden aldus verplicht, ongeacht hun grootte, om het telewerken te organiseren voor alle functies waarvoor dat mogelijk is.

Deze wettelijke verplichting werd gewijzigd door de exitstrategie: telewerken is niet langer de norm, maar blijft wel sterk aanbevolen. Het is en blijft de komende maanden een nuttig instrument tegen de verspreiding van het coronavirus. Sommigen denken dat telewerk in de toekomst een duurzame plek zal veroveren in tal van bedrijven en overheidsdiensten.

Het verplichten van telewerk maakt deel uit van de maatregelen om de covidpandemie te bestrijden. De belissing over die maatregelen ligt bij de Nationale Veiligheidsraad, waarin zowel vertegenwoordigers van de federale regering als van de deelstaten zitten. Die maatregelen gelden zowel voor de werknemers uit te privésector als voor de overheidsambtenaren en dus heeft deze vraag duidelijk een transversaal karakter.

In België heeft bijna 62% van de actieve bevolking tijdens de lockdown telewerk verricht en negen werknemers op tien staan achter dat telewerk en wensen daar in de toekomst op een of andere manier ook mee door te gaan, zo blijkt uit een studie van de Belgische start-up E.Bloom.

De grootste terughoudendheid als het gaat om de veralgemening van telewerk als dat mogelijk is, komt van de managers. Zo'n veralgemening behelst immers een omslag in de cultuur van de organisatie of het bedrijf en in de uitoefening van het toezicht.

Sommige bedrijfsleiders in Frankrijk hebben geopteerd voor een nogal radicale manier om hun werknemers te controleren, namelijk via spyware.

Die spyware komt tegenwoordig vooral uit de Verenigde Staten waar dat soort software wordt ontwikkeld. Om de tien minuten kan een screenshot genomen worden, de bewegingen van de muis en de aanslagen op het toetsenbord van de werknemer kunnen bijgehouden worden. Zo kunnen werknemers voortdurend worden gecontroleerd, aangezien de gebruiker niet wordt verwittigd wanneer er een screenshot wordt genomen: die kunnen op elk moment gebeuren. Door de registratie van het aantal muisklikken en aanslagen op het toetsenbord meet de software ook de activiteitsgraad van de werknemer.

In Frankrijk is het gebruik van die software door werkgevers toegelaten mits ze de toestemming hebben van de werknemers.

Wat is de stand van zaken op dit gebied in België ?

Werd hierover contact opgenomen met de sociale partners?

In oktober 2020 zijn er binnen de Nationale Arbeidsraad onderhandelingen gepland over telewerk en het recht op deconnectie. De kwestie van het gebruik van spyware voor het toezicht op telewerk moet daar naar mijn mening op de agenda worden geplaatst. Wat denkt u daarover? Beschikt u over bijkomende informatie?

Werkgevers hebben de bevoegdheid om de arbeidsprestaties van hun werknemers te controleren, ook indien deze worden verricht via telewerk. Hierbij moet wel rekening worden gehouden met het recht op privacy van elke werknemer.

De collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) nr. 81 van 26 april 2002, gesloten in de Nationale Arbeidsraad, betreffende de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van werknemers ten opzichte van de controle op de elektronische online communicatiegegevens regelt de waarborg van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de werknemer wanneer op zijn werkplaats elektronische online communicatiegegevens worden verzameld om ze te controleren en te verwerken, en aan een individuele werknemer toe te schrijven. Daarnaast moet ook de wet van 30 juli 2018 betreffende de bescherming van natuurlijke personen met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens worden nageleefd.

De werkgevers moeten er, overeenkomstig de CAO nr. 81, voor zorgen dat drie beginselen in acht worden genomen: het beginsel van finaliteit, evenredigheid en transparantie.

CAO nr. 81 somt limitatief de doelstellingen op waarvoor het toezicht op de gegevens van de elektronische communicatie via het netwerk is toegestaan. Dit toezicht moet een legitiem doel nastreven.

Het evenredigheidsbeginsel houdt in dat de controle beperkt blijft tot het strikt noodzakelijke, dat deze adequaat en relevant moet zijn en niet buitensporig in verhouding tot het nagestreefde doel of de nagestreefde doelen.

Een systeem zoals door u omschreven, beantwoordt niet aan deze voorwaarden.

Tot slot houdt het transparantiebeginsel in dat de werknemer op de hoogte moet zijn van de controle en de wijze waarop deze wordt uitgevoerd. CAO nr. 81 voorziet in procedures voor het informeren en raadplegen van medewerkers wanneer een controlesysteem wordt ingevoerd.

De naleving van de bepalingen van CAO nr. 81 wordt gecontroleerd door de sociale inspectiediensten. Bovendien kan een werkgever die zich niet aan de bepalingen van de CAO houdt, strafrechtelijk worden gesanctioneerd.

De sociale partners in de Nationale Arbeidsraad werden in juni door de toenmalige minister van Werk uitgenodigd om de bestaande regelgeving te evalueren in het licht van de huidige gezondheidscrisis, en om aan te geven of bijkomende initiatieven of regels nodig zijn op het vlak van telewerk.

We hebben de sociale partners gevraagd om de onderhandelingen binnen de Nationale Arbeidsraad prioritair verder te zetten en houden onze administratie en inspectiediensten ter beschikking voor eventuele vragen tot ondersteuning.

Het zou inderdaad nuttig zijn dat zij zich ook specifiek buigen over de mogelijkheden inzake controle van de arbeidsprestaties van een telewerker. Deze gesprekken binnen de Nationale Arbeidsraad zijn nog aan de gang.