Tegelijk met de coronapandemie woedt er ook een «infodemie», zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het noemt. Er is veel te veel informatie in omloop; vaak accuraat, vaak helemaal niet. De Russen doen hun best om verwarring te zaaien, maar wij in het Westen (en vooral de Verenigde Staten (VS)) kunnen er ook wat van.

«Het coronavirus is meegenomen door migranten.» Of: «Corona is een biologisch wapen van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en / of China.» En: «Het virus heeft een duidelijke link met het nieuwe 5G-netwerk.» Ook opmerkelijk: «De EU denkt erover om mensen massaal te gaan vaccineren.»

Het leest als een akelig lijstje. Het is samengesteld door de East StratCom Taskforce, een zogenaamde organisatie van de Europese Unie (EU) met een spannende naam die zich speciaal bezighoudt met Russische nepnieuwscampagnes in de EU. Sinds 22 januari 2020 hebben de onderzoekers 110 gevallen van nepnieuws gevonden op populaire mediakanalen. Niet geschreven door het Kremlin, maar wel van harte verspreid door Russische internettrollen via media die een band hebben met de regering. Het doel: het zaaien van verwarring en verdeeldheid.

Hoeveel impact dit heeft? In Spanje zien we bijvoorbeeld dat RT (voorheen Russia Today, een door het Kremlin gefinancierde zender) op sociale media de twaalfde meest gedeelde bron van coronanieuws is. East StratCom geeft een overzicht van de foute claims die op dit moment rondgaan. Zo zou Wuhan niet de plek zijn van de uitbraak, maar de VS. Ook zouden alle Europeanen in quarantaine zitten, terwijl migranten kunnen gaan en staan waar ze willen.

Of deze: dat hele corona is een grote grap, het bestaat niet eens. En natuurlijk gaan er ook allerlei samenzweringstheorieën rond, vol eeuwenoude voorspellingen van mensen als Nostradamus, een complot dat moet leiden tot een Derde Wereldoorlog, of een ander complot, dat is opgezet door de farmaceutische industrie om nóg meer geld te verdienen dan ze al doet.

Volgens East StratCom zijn de Russische nepberichten gericht op buitenlands én binnenlands publiek. De Russische bevolking krijgt vooral «nieuws» waaruit moet blijken dat de hele ellende wordt veroorzaakt door een buitenlandse agressor (de VS of Westerse laboratoria). Ook wordt benadrukt dat het virus alleen andere, vooral democratische landen treft en dat in Rusland alles uit de kast wordt gehaald om het volk te beschermen. Volgens Natalia Krapiva van Access Now, een organisatie die opkomt voor digitale rechten, is dit in Rusland een bekende tactiek. «De regering wijst vaker naar het Westen als er in Rusland iets misgaat», zegt ze in een interview met de site Euractiv. «Zo hoeft ze zelf geen verantwoording af te leggen en kan ze tegelijkertijd de nationalistische gevoelens wat oppoken.»

Het betreft een transversale aangelegenheid met de Gemeenschappen waarbij een sleutelrol is weggelegd voor de Gemeenschappen, met name het onderwijs om jongeren te leren omgaan met fake news en hen mediawijsheid bij te brengen.

Gezien de ernst van deze desinformatie en de mogelijke gevolgen dat deze kan hebben indien mensen verkeerd geïnformeerd zijn, zou ik u hier de volgende vragen over willen stellen:

1) Bent u reeds op de hoogte dat er zoveel desinformatie over het coronavirus wordt verspreid? Wat had u hier reeds van vernomen?

2) Kan u meedelen of onze veiligheidsdiensten al onderzoek hebben gevoerd? Worden deze corona berichten misbruikt voor politieke doeleinden? Vanuit welke landen wordt dit fake news gecoördineerd? Kan u dit concreet toelichten? Welke politieke motieven schuilen hierachter?

3) Welke stappen bent u van plan om hiertegen te ondernemen? Heeft u hier reeds stappen tegen ondernomen? Zo ja, kan u gedetailleerd de acties en de resultaten toelichten?

4) Heeft u hier al over gecommuniceerd met uw collega's uit het buitenland? Zo ja, wat doen zij? Wordt er gezamenlijk opgetreden?

5) Wordt er vanuit de EU hierop geanticipeerd? Welke maatregelen neemt Europa?

6) Hoeveel «fake news sites» zijn er hier actief mee bezig?

7) Hebben wij een overzicht via welke kanalen er welke informatie verspreid wordt?

8) Welke websites heeft u hiervoor al offline laten halen? Indien dit nog niet het geval is, waarom heeft u dit nog niet laten gebeuren?

9) Worden deze berichten systematisch opgespoord? Indien ja, hoeveel berichten heeft u al getraceerd?

Desinformatie rond Covid-19 blijft zich over de hele wereld verspreiden, met potentieel schadelijke gevolgen voor de volksgezondheid en effectieve crisiscommunicatie door overheden. Zowel binnen als buiten Europa wordt met gecoördineerde desinformatieberichten getracht om bepaalde bevolkingsgroepen of zelfs technologieën als de oorzaak van de pandemie te beschouwen en het wantrouwen in het vermogen van democratische instellingen om doeltreffend te reageren op de crisis, aan te wakkeren. Verschillende studies zijn hier reeds over verschenen. Ook de Europese Dienst voor extern optreden (EEAS) heeft een speciaal verslag over de coronaepidemie gepubliceerd.

Om de risico’s in dit verband zo efficiënt mogelijk te beheren, hebben de twee inlichtingendiensten, de Veiligheid van de Staat (VSSE) en haar militaire tegenhanger, de Algemene Dienst inlichting en veiligheid (ADIV), een taakverdeling en een permanent overleg opgezet op basis van hun ervaring tijdens de jongste federale verkiezingen en hun toenemende samenwerking. Voor meer informatie over dit onderzoek verwijs ik naar de bevoegde ministers.

Wat betreft mogelijk stappen spelen de online platformen uiteraard een grote rol. Alle grote internetplatformen hebben inspanningen geleverd om de zichtbaarheid van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), en in België van de overheidswebsite www.info-coronavirus.be, op hun diensten te vergroten. Zij hebben ook allen hun inhoudsbeleid aangepast als reactie op Covid-19. Facebook kondigde bijvoorbeeld aan dat het nu claims die bedoeld zijn om behandeling of het nemen van de gepaste voorzorgsmaatregelen te ontmoedigen zou verwijderen. Toch zijn er verschillende belangrijke uitdagingen met betrekking tot de nieuwe inhoudsbeperkingen, met name wat betreft de transparantie van de redenering en de handhaving van de regels. Bovendien blijven de grote platforms inkomsten genereren met desinformatie en schadelijke inhoud over de pandemie, bijvoorbeeld door online advertenties te hosten op pagina's die migranten verkeerdelijk voorstellen als de oorzaak van het virus, valse behandelingen promoten of complottheorieën verspreiden over het virus.

Binnen de Europese Unie (EU) vindt informatie-uitwisseling tussen lidstaten plaats via het Rapid Alert System. Op basis van dit veilig digitaal platform vergemakkelijkt het systeem het delen van gegevens, inzichten en beste praktijken tussen de deelnemers. Het maakt gemeenschappelijke situatiekennis en de ontwikkeling van een gezamenlijke respons mogelijk. Naast een nieuw regelgevend kader voor online platformen (Digital Services Act) wordt ook gewerkt aan een Europees actieplan voor democratie, met aandacht voor transparantie over de manier waarop informatie wordt gedeeld en beheerd op het internet.

Op het aantal fake news sites met betrekking met het coronavirus hebben mijn diensten geen zicht. Wat betreft het offline halen van dergelijke sites wijs ik erop dat dit enkel mogelijk is indien er sprake is van illegale inhoud.

Wat betreft de opsporing van valse berichten verwijs ik naar mijn collega’s bevoegd voor de inlichtingendiensten.