5-122 | 5-122 |
De voorzitster. - Omzien in verwondering. Zo luidt de titel van het laatste hoofdstuk in de memoires van Wilfried Martens, minister van Staat. Omzien in verwondering is ook wat velen onder ons deden op die donderdagochtend in oktober, toen wij het heengaan van Wilfried Martens vernamen. Omzien in verwondering, maar ook in bewondering, in respect en erkentelijkheid.
Omzien naar Wilfried Martens is terugblikken op een publiek engagement van bijna zestig jaar. Hij was een persoonlijkheid die als weinig anderen een stempel op dit land gedrukt heeft. Telkens opnieuw was hij een boegbeeld: als studentenleider, voorzitter van de CVP-Jongeren, voorzitter van de CVP, eerste minister, leider van de EVP-fractie in het Europees Parlement, stichter en voorzitter van de Europese Volkspartij.
Wilfried Martens koppelde een natuurlijk gezag aan een scherpe intelligentie en een buitengewone werkkracht. Die bundeling van talenten maakt dat hij, ondanks een zwakkere gezondheid in zijn kinderjaren, al heel jong op het voorplan verscheen en zijn hele leven lang een voortrekkersrol bleef spelen.
Wie een beeld van de politicus Wilfried Martens wil schetsen, stuit algauw op een bijzondere vaststelling: er is bij hem nauwelijks een scheidingslijn tussen denken en doen. Persoonlijke overtuigingen, maatschappelijk engagement en politieke actie vallen samen.
Als jonge tiener promoot hij het ABN, het Algemeen Beschaafd Nederlands. Het is een bescheiden opstapje naar een groter doel: de emancipatie van de Vlamingen. Datzelfde streven neemt nadien de vorm aan van een maatschappelijk engagement: Martens wordt voorzitter van het Vlaams Jeugdcomité voor de Wereldtentoonstelling, studentenleider en bestuurslid van de Vlaamse Volksbeweging. Van daaruit is het slechts een kleine stap naar de politiek, het forum waarin hij aan zijn overtuigingen concreet gestalte kan geven. Manu Ruys omschrijft het engagement van Martens als "verandering in de continuïteit", een definitie die Martens zelf graag citeerde.
De overtuiging die, méér dan welke ook, richting geeft aan zijn politieke handelen, is het federalisme. Steunend op het ideeëngoed van Maurits Coppieters, Michiel Vandekerckhove en de Duitse politieke wetenschapper Carl Friedrich, ijvert hij voor het unionistisch federalisme. Zelf vat hij dit samen in één krachtig adagium: "Autonomie waar mogelijk, een stevig centraal gezag waar nodig." Martens is er altijd van uitgegaan dat enerzijds de uitbouw van een sterke autonomie voor Vlaanderen en Wallonië en anderzijds het aanvaarden van waarborgen in de centrale besluitvorming onontbeerlijk zijn om in België een nieuw evenwicht te creëren. Dit is het staatsconcept waaraan hij zijn leven lang trouw is gebleven. Federalisme mag, aldus Wilfried Martens, niet leiden tot scheiding, maar moet leiden tot vereniging.
Het is uitgerekend de federalisering van de Belgische staatsinrichting die Martens aan het roer van de regering brengt. Met het falen van het Egmont-Stuyvenbergpact verzeilde België in 1979 in een uitzichtloze communautaire impasse. Martens loodst het land doorheen de ingrijpende staatshervormingen van 1980 en 1988, die de gewest- en gemeenschapsautonomie vorm geven. Twaalf jaar lang was hij regeringsleider. Wanneer hij begin 1992 het premierschap achter zich laat, zijn de fundamenten van het federale België gelegd. Toch, beseft ook Martens, volstaan politieke structuren op zich niet. De grote opdracht voor politici, zo verklaarde hij, is het verwekken van een mentaliteit waarin de federale loyauteit vanzelfsprekend wordt.
Men mag het palmares van de regeringen-Martens echter niet beperken tot de staatshervorming. Wellicht is het economische herstelbeleid, middels een devaluatie van de Belgische frank en budgettaire besparingen, minstens even belangrijk. De verkiezingsoverwinning die Martens boekte in 1985, na een beleid van zware inleveringen, beschouwde hij als een van de mooiste erkenningen van zijn politieke inzet.
Wie nu terugkijkt op het tijdsgewricht waarin Martens premier was, schrikt van de turbulente ontwikkelingen van die periode: de herstructurering van Cockerill-Sambre, de sluiting van de Limburgse mijnen, het Heizeldrama, de bende van Nijvel, de CCC, de rakettenkwestie, de kwestie Voeren, de wet op de zwangerschapsafbreking en de mini-Koningskwestie, de Golfoorlog, de koppeling van de Belgische frank aan de Duitse mark. De regeringen-Martens slaagden erin om in een uitzonderlijk woelig tijdsgewricht de verantwoordelijkheidszin van de politieke elite aan te scherpen. Martens was zo de crisismanager die de basis legde voor een constructieve gemeenschapsdialoog en voor het herstel van de Belgische economie.
Als er al een cesuur is in zijn politieke loopbaan, dan zijn het wel de verkiezingen van 1991. Martens verlaat kort daarna de nationale politiek.
Het tekent zijn veerkracht en eenvoud dat hij voor zichzelf een nieuw project schetst: de Europese eenmaking. Hij bouwt de EVP uit tot de grootste en meest invloedrijke in de Europese politiek. Toch is dit geen volledige breuk met het verleden.
Net zoals voor België tekent Martens voor Europa een federaal project. De federale structuur, zo houdt hij voor, is de enige die eenheid in diversiteit en diversiteit in eenheid kan bewerkstelligen. Gestut door de beginselen van subsidiariteit en solidariteit is het federalisme voor België en Europa de weg naar verdraagzaamheid en openheid.
"Martens was een Europees federalist, maar geen utopist: hij wist uit zijn eigen ervaring in België dat zoiets stap voor stap moest gaan", zegt Europarlementslid Marianne Thyssen, die Martens' engagement terugvoert op zijn jeugd tijdens de Tweede Wereldoorlog. "Hij was een van de velen uit die generatie die bezeten was door het belang van vrede en stabiliteit als voorwaarde om de levensstandaard van zoveel mogelijk mensen te verbeteren."
Als Belgisch premier speelde Martens een belangrijke rol bij de totstandkoming van het verdrag van Maastricht, dat de Europese Gemeenschap omvormde tot de Europese Unie en de basis legde voor de economische unie én de invoering van de euro. Als voorzitter van de EVP zocht hij na de val van de Berlijnse muur toenadering met Oost-Europa en de Balkan om de waarden van zijn partij naar deze landen uit te dragen en hen op hun weg naar democratie te begeleiden.
Diep in zijn vuistdikke memoires richt hij zich tot de Vlamingen. Hij stelt hen een devies voor: "Vlaanderen is onze Heimat, België is ons vaderland, Europa is onze toekomst." Het is, waarde collega's, méér dan een devies: het is de synopsis van het politieke leven van Wilfried Martens.
Wilfried Martens geloofde in de eigen idealen. Dat geloof, maar ook verantwoordelijkheidszin en plichtsbesef, maakten dat hij een kaarsrechte koers aanhield. Op cruciale tweesprongen in zijn loopbaan laat hij het algemeen belang voorgaan op het eigenbelang. Aan de grondslag van zijn engagement liggen het christendemocratische gedachtegoed en ethische keuzes die sterk werden beïnvloed door de Leuvense filosoof Albert Dondeyne en de Franse wijsgeer Paul Ricoeur.
Wat maakt de politicus Wilfried Martens uniek? Het is een vraag die velen uiteenlopend zullen beantwoorden. Het plichtsbesef. De eerbied voor het gegeven woord. De rationele benadering. De gave om te bemiddelen, te verzoenen en compromissen te sluiten. De symbiose van idealisme en pragmatisme. Het vermogen om mensen te verenigen rond een project. Wat in ieder geval blijft, is het voorbeeld dat leert dat de eigen idealen door een waarachtig engagement werkelijkheid kunnen worden.
De Hoge Vergadering biedt de echtgenote van Wilfried Martens, minister van Staat Miet Smet, en zijn kinderen - Ann Martens is vandaag in ons midden aanwezig - en zijn naaste familie - die hier eveneens aanwezig is - nogmaals haar innige deelneming aan.
De Hoge Vergadering biedt de echtgenote van Wilfried Martens en zijn kinderen nogmaals haar innige deelneming aan.
De heer Elio Di Rupo, eerste minister. - Beste collega's, met Wilfried Martens is een grote figuur uit ons politieke leven heengegaan.
Sa disparition est une perte pour notre pays mais aussi pour l'Europe.
Wilfried Martens heeft zijn stempel gedrukt op een tijdperk. Zo heeft hij in de jaren tachtig als eerste minister de hoogste verantwoordelijkheid van ons land op zich genomen. Daarbij heeft hij altijd in het algemeen belang gehandeld, in een zeer moeilijke economische en communautaire context. Maar met veel geduld en luisterbereidheid heeft hij ons land door zware beproevingen geleid en heeft hij België opnieuw op de weg naar welvaart gezet.
Wilfried Martens was ook een van de grote architecten van het federalisme. Hij heeft de deelstaten steeds belangrijkere bevoegdheden verleend en hun ontwikkeling bevorderd. Hij was tegelijk een overtuigd federalist en een staatsman die zeer gehecht was aan de eenheid van ons land.
Later, als Europees parlementslid en als voorzitter van de EVP, is Wilfried Martens op dezelfde weg verder gegaan. Ook daar heeft hij sterk bijgedragen aan het ontstaan van een Europees federalisme. Dankzij een staatsman als hij heeft Europa zich kunnen ontwikkelen en heeft het de verschillende lidstaten dichter bij elkaar kunnen brengen.
À titre personnel, je n'oublie pas l'aide discrète apportée par Wilfried Martens dans les négociations en vue de former l'actuel gouvernement.
Notre pays était en crise et il s'est mis immédiatement à son service. Nous avons beaucoup apprécié sa connaissance des dossiers et sa vision stratégique. Jusqu'au bout, il aura fait le maximum pour servir notre pays.
Ik breng hulde aan Wilfried Martens. Namens de regering betuig ik mijn medeleven aan zijn echtgenote, Miet Smet, en aan zijn familie.
(De staande vergadering neemt een minuut stilte in acht.)