(N.): Vraag gesteld in het Nederlands - (Fr.): Vraag gesteld in het Frans
Artikel 2, § 1, van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders (verder « RSZ-wet » genoemd) bepaalt het volgende :
« De Koning kan, bij in Ministerraad overlegd besluit, en na het advies van de Nationale Arbeidsraad te hebben ingewonnen :
1º onder de voorwaarden die Hij bepaalt, de toepassing van deze wet uitbreiden tot de personen die, zonder door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden, tegen loon arbeidsprestaties onder het gezag van een ander persoon verrichten of die een arbeid verrichten in gelijkaardige voorwaarden, als die van een arbeidsovereenkomst; alsdan wijst de Koning de persoon aan die als werkgever wordt beschouwd;
2º voor zekere categorieën werknemers die Hij bepaalt, de toepassing van deze wet tot een of meer van de bij artikel 5 opgesomde regelingen beperken;
3º voor zekere categorieën werknemers die Hij bepaalt, de bijzondere toepassingsmodaliteiten vastleggen, waarbij van zekere bepalingen van deze wet wordt afgeweken;
4º onder de voorwaarden die Hij bepaalt, aan de toepassing van deze wet onttrekken de categorieën van werknemers, tewerkgesteld aan een arbeid die voor hen een bijkomstige betrekking is of die wezenlijk van korte duur is, evenals de werkgevers uit hoofde van de tewerkstelling van die werknemers. »
In artikel 3, 4º, van het koninklijk besluit van 28 november 1969 maakt de Koning van deze bevoegdheid gebruik en verruimt hij de toepassing van de RSZ-wet tot :
— « de personen die, op een door hen gekozen plaats in gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst grondstoffen of gedeeltelijk afgewerkte producten bewerken die een of verschillende handelaars hen hebben toevertrouwd en die alleen werken of gewoonlijk ten hoogste vier helpers tewerkstellen,
— alsmede tot die handelaars ».
Het probleem met deze bepaling is dat de rechtspraak meermaals heeft opgemerkt dat de voorbereidende werken de moeilijkheid aantonen om op correcte en precieze wijze de uitdrukking « gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst » te interpreteren.
Voor deze uitbreiding is een gezagsverhouding, noodzakelijk voor het bestaan van een arbeidsovereenkomst, niet vereist.
Wel is vereist dat de (huis)arbeiders arbeid verrichten in gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst, dat wil zeggen dat zij praktisch onder dezelfde voorwaarden als werknemers moeten werken.
Om uit te maken of thuiswerkers arbeid verrichten in gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst en dus onderworpen zijn aan de RSZ-wet, mag de rechter geen rekening houden met gegevens die niets te maken hebben met de voorwaarden en de omstandigheden waarin de arbeid wordt verricht, maar bijvoorbeeld wel met het feit dat de handelaar niet verplicht is arbeid te verstrekken en dat de huisarbeider niet gehouden is een werk te aanvaarden.
Er werd dan ook reeds geoordeeld dat de huisarbeiders hun prestaties niet leveren op dezelfde wijze als de loontrekkenden en dus niet onderworpen zijn aan de RSZ, indien de samenwerking gebeurt op de volgende wijze : de huisarbeiders werken naar goeddunken en zijn meestal niet gebonden aan een leveringstermijn, de ondernemer heeft er zich niet toe verbonden hun regelmatig werk te leveren, hij oefent op hen geen toezicht uit, hij legt hun geen arbeidsuren noch een minimumproductie op en de huisarbeiders zijn niet verplicht de ondernemer vrije toegang tot het werk te verlenen.
De vereiste gelijkaardigheid werd evenmin aanwezig geacht in een zaak waarin huisarbeiders tegen maakloon en op eigen risico plastic beeldjes met snoep vulden voor een snoepfabrikant. Op het ogenblik dat ze voor het eerst kennis maakten met het bedrijf dienden zij een uitdrukkelijke verklaring te ondertekenen waarin bevestigd werd dat er van een ondergeschikt verband geen sprake was, terwijl zij bovendien volledig vrij waren bij het al dan niet accepteren van nieuwe opdrachten. Zij werden niet tegen uurloon betaald, maar op basis van het gewicht van de gevulde beeldjes en voor de meeste onder hen betrof het een zeer beperkte activiteit. Dat zowel de wijze waarop het werk diende te worden uitgevoerd als de termijn waarbinnen een aanvaarde opdracht moest worden afgewerkt, strikt geregeld werd door het bedrijf, vormde naar het oordeel van het arbeidshof te Bergen geen gelijkenis met een arbeidsovereenkomst, maar vloeide louter voort uit de economische wetmatigheden waarnaar het bedrijf zich diende te richten. De voorziening in Cassatie tegen dit arrest door de RSZ werd verworpen.
Het is duidelijk dat het hier om een norm gaat die zeer vaag is en bijzonder weinig rechtszekerheid biedt.
De « voorwaarden van een arbeidsovereenkomst » zijn altijd het voorwerp geweest van betwisting en zullen dat ook blijven, zoals mag blijken uit de initiatieven die de regering thans neemt rond de « schijnzelfstandigen ». In tientallen boeken, honderden bijdragen in juridische tijdschriften en duizenden vonnissen en arresten komt de kwestie aan bod. Onduidelijkheid en onzekerheid blijven troef met alle gevolgen van dien voor de betrokkenen.
Bij de categorie van de zogezegd « thuisarbeiders » wordt bovenop die onzekerheid nog een andere gevoegd. Zij moeten met name werken onder « gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst ». Als men nog niet met enige duidelijkheid kan uitmaken wat de « voorwaarden van een arbeidsovereenkomst » zijn, hoe kan men dan weten wat « gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst » zijn ?
Bovendien moet de opdrachtgever nog weten of de persoon die voor hem opdrachten, uitvoert al dan niet vier helpers « tewerkstelt ». Van het daarbij gebruikte begrip « tewerkstellen » geeft het koninklijk besluit geen definitie. Hoe kan hij dat weten of beoordelen ?
Bovendien zijn er grondwettelijke bezwaren.
Krachtens artikel 35 van de RSZ-wet is de persoon die thuisarbeiders « tewerkstelt » strafbaar, indien hij die tewerkstelling niet aangeeft en geen bijdragen betaalt. We staan dus voor een strafwet in de ruime betekenis van het woord.
Zoals hierboven is aangetoond is de wet echter zo vaag dat een opdrachtgever niet met enige zekerheid kan beoordelen of hij de thuiswerkers aan wie hij opdrachten heeft toevertrouwd, nu al dan niet moet aangeven aan de RSZ.
De regelgeving lijkt dan ook in strijd met het wettigheidbeginsel. Dat beginsel in strafzaken is gewaarborgd door de artikelen 12, tweede lid, en 14, van de Grondwet en door artikel 7 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. Het gaat onder meer uit van de idee dat de strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het ogenblik waarop hij een gedraging aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is. De omschrijving in artikel 3, 4º, van het koninklijk besluit van 28 november 1969 heeft mijns inziens geen voldoende nauwkeurige normatieve inhoud om een misdrijf te kunnen definiëren.
Mijn vraag is nu de volgende : dient deze uitbreidingscategorie in het licht van al deze bezwaren niet gewoon te worden afgeschaft ?
Antwoord : Krachtens artikel 2, § 1, 1º, van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders, kan de Koning het toepassingsgebied van de algemene socialezekerheidsregeling voor werknemers uitbreiden tot de personen die een arbeid verrichten in gelijkaardige voorwaarden, als die van een arbeidsovereenkomst.
Wat de voorbereidende werken van de voornoemde wet van 27 juni 1969 betreft, « bedoelt de uitbreiding de personen welke men schematisch « marginale werknemers » heeft genoemd, want, wegens een enkel theoretische onafhankelijkheid zijn ze onrechtvaardig aan de regeling voor de sociale zekerheid onttrokken terwijl ze in feite op dezelfde wijze hun arbeid verrichten als de werknemers. ».
Overeenkomstig de bovenvermelde bepaling, heeft artikel 3, 4º, van het koninklijk besluit van 28 november 1969 tot uitvoering van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders voorzien in de verruiming van de toepassing van de wet tot « de personen die, op een door hen gekozen plaats in gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst grondstoffe of gedeeltelijk afgewerkte producten bewerken die een of verschillende handelaars hun hebben toevertrouwd en die alleen werken of gewoonlijk ten hoogste vier helpers tewerkstellen, alsmede tot die handelaars. ».
In een recent arrest van 8 maart 2004 oordeelde het Hof van Cassatie dat de voorwaarde om te werken in gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst « geenszins betekent dat het werk uitgevoerd dient te worden onder het gezag of in een band van ondergeschiktheid zoals die bestaat in een arbeidsovereenkomst. ».
Moeten als gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst beschouwd worden : het bestaan van een band van economische ondergeschiktheid, de toepassing van uitvoeringstermijnen, de controle van de goede uitvoering, de betaling van het loon onder de voorwaarden, op het tijdstip en op de plaats die overeengekomen zijn, de verplichting van de werkgever om de contractuele verbintenissen binnen een redelijke termijn op te zeggen en de terugbetaling van de kosten voorgeschoten door de werknemer, enz.
Op basis van voornoemde elementen, kan de handelaar bepalen of hij daadwerkelijk de hoedanigheid van werkgever heeft of niet.
Deze elementen betreffen de voorwaarden onder dewelke het werk wordt uitgevoerd. Zij vormen « gelijkaardige voorwaarden, als die van een arbeidsovereenkomst » zonder dat deze voorwaarden identiek moeten zijn aan die van een arbeidsovereenkomst en zonder dat het werk moet worden uitgevoerd onder het gezag of de band van ondergeschiktheid die bestaat in een arbeidsovereenkomst.
Het doel van artikel 3, 4º, van het voornoemd koninklijk besluit van 28 november 1969 is dus het beschermen van de thuiswerkers die grondstoffen of producten bewerken die een handelaar hun heeft toevertrouwd, die werken « in gelijkaardige voorwaarden als die van een arbeidsovereenkomst » en die zich in een band van economische ondergeschiktheid bevinden. Ik overweeg dus niet om deze bepaling op te heffen.
Met betrekking tot het aannemen door de thuiswerker van arbeiders om hem te helpen :
— indien de thuiswerker niet meer dan vier helpers tewerkstelt, dient hij alle nodige informatie door te geven aan zijn opdrachtgever, die zijn verplichtingen ten aanzien van de Rijksdienst voor sociale zekerheid (RSZ) moet vervullen, de thuiswerker en zijn helpers zijn in dat geval onderworpen aan de socialezekerheidsregeling voor werknemers;
— indien de thuiswerker meer dan vier helpers tewerkstelt, wordt hij een aannemer van werk, waardoor hij het statuut van zelfstandige verwerft en in de hoedanigheid van werkgever zijn werknemers moet aangeven bij de RSZ.