|
|
Fake news - Deepfake - Politieke beïnvloeding - Veiligheid van de Staat - Social media
staatsveiligheid
desinformatie
virtuele gemeenschap
informatieverwerking
sociale media
| 14/10/2019 | Verzending vraag (Einde van de antwoordtermijn: 14/11/2019) |
| 19/11/2019 | Antwoord |
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-81
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-82
Fake news is het gif in de bloedbaan van onze maatschappij. Het destabiliseert de democratie en ondermijnt het vertrouwen in de rechtsstaat. Het is een krachtig instrument voor winstbejag en politiek gewin op alle niveaus, van dorpen tot repressieve regimes. We hebben ervaren hoezeer fake news het publieke debat besmet, de polarisering aanwakkert en de kiezers beïnvloedt. De bedreigingen nemen toe naarmate de desinformatie wapens worden verfijnd, van door Staten gefinancierde trollenfabrieken tot legers van bots en kwaadaardige content die onenigheid zaaien in gemeenschappen.
Eén van de gevaarlijkere nieuwe technologieën is deepfake: superrealistische en steeds moeilijker op te sporen digitale manipulaties van beeld en geluid. Het komt erop neer dat je met wat handigheid iemand in een video van alles kunt laten zeggen, zonder dat die persoon het heeft gezegd. De techniek van de «deepfake» is al langer bekend en haalde enkele jaren geleden al het nieuws toen er plots pornofilmpjes opdoken van bekende personen zoals Natalie Portman, Gal Gadot, Emma Watson en Michelle Obama. In het verleden was er veel beeldmateriaal nodig van een persoon om dit te kunnen doen.
Tegenwoordig kan dit echter op basis van één foto. In mei 2019 werd deze technologie al gelanceerd door het Russische bedrijf Wireless Lab. De applicatie die ze lanceerde, FaceApp, kreeg zware kritiek te verduren. De critici wezen er onder meer op dat de applicatie heel wat persoonlijke gegevens van zijn gebruikers opslaat en voor andere doeleinden zou gebruiken. Recenter kwam deepfaketechnologie opnieuw in het nieuws door de nieuwe Chinese applicatie Zao. Ook deze applicatie was erg dubieus. Zao laat de gebruiker toe om zijn eigen gelaat op bewegende beelden te monteren. De gebruiksvoorwaarden van deze applicatie eisten echter dat de gebruikers het portretrecht op hun eigen gelaat afstaan. Op die manier kan Zao de beelden onder meer voor reclame gebruiken.
Recent beginnen er ook meer politieke video's met deze technologie op te duiken, zoals de fake video van Nancy Pelosi, de Democratische voorzitter van het Huis van afgevaardigden. Ondanks miljoenen views weigerde Facebook de video waarin Pelosi dronken leek, te verwijderen. In Maleisië en Gabon zouden al deepfakes zijn gebruikt voor politieke doeleinden tijdens verkiezingen. De verderzetting hiervan is slechts een kwestie van tijd.
De Verenigde Staten proberen te anticiperen op deze nieuwe dreiging in het vooruitzicht van de komende presidentsverkiezingen. Dit gebeurt zowel politiek als door onderzoekers. Zo hebben onderzoekers van de Universiteit van Berkeley een methode ontwikkeld om sommige deepfakes automatisch te detecteren.
In Nederland blijkt uit onderzoek van I&O Research dat het potentieel van deze technologie baanbrekende gevolgen kan hebben op verkiezingen en wel eens de sterkst opkomende nieuwe vorm van fake news zou kunnen worden. Momenteel pleit D66 voor meer transparantie van Google, Twitter en Facebook om deepfake berichtgeving verder te kunnen bestrijden.
Het betreft een transversale gemeenschapsaangelegenheid waarbij een sleutelrol is weggelegd voor de Gemeenschappen het onderwijs om jongeren te leren omgaan met fake news en hen mediawijsheid bij te brengen.
Ik heb dan ook volgende vragen voor de geachte minister:
1) Welke maatregelen worden er reeds door onze respectieve overheden genomen voor het bestrijden van fake news? Wordt er hierbij al gekeken naar deepfake video's?
2) Kan hij wat betreft de dienst Veiligheid van de Staat concreet meedelen hoe dit zich vertaalt zowel voor fake news, als voor deepfake?
3) Kan hij specifiek betreffende deepfake meedelen hoe we omgaan met bedreigingen hiervan tegen onze democratie, en met radicalisme (onder andere extreemrechts)?
4) Wat zijn de contrastrategieën die worden toegepast tegen fake news? Hoe zetten onze veiligheidsdiensten zowel preventief als proactief hierop in? Wordt deepfake hier ook al in benaderd? En zo ja, hoe; en zo neen, waarom?
5) Hebben wij in België al af te rekenen gehad met beïnvloeding door deepfake video's? Indien ja, in hoeveel gevallen? Kan hij die concreet toelichten? Hoe zijn onze instanties hiermee omgegaan?
6) Heeft hij fake news en in het bijzonder deepfake filmpjes reeds in Europees verband aangekaart? Indien ja, welke maatregelen zullen er genomen worden? Weten we of deze deepfake video's een rol gespeeld hebben tijdens de laatste Europese verkiezingen?
7) Heeft hij al of niet in samenspraak met de Gemeenschappen al onderzoeksopdrachten lopen om deze nieuwe vorm van fake news te bestrijden? Wordt er binnen onze universiteiten reeds onderzoek gedaan naar methodes en technieken die deepfake video's kunnen herkennen? Zijn er onderzoekers op onze universiteiten zich aan het toespitsen op deepfake technologie?
8) Steunt hij het pleidooi om meer transparantie te eisen van Google, Twitter en Facebook voor het verder kunnen bestrijden van deepfake berichtgevingen? Kan hij concreet toelichten welke stappen hij hieromtrent heeft genomen en zal nemen?
9) Heeft hij hieromtrent met socialmediabedrijven reeds afspraken gemaakt? Zo ja, zijn hier reeds concrete initiatieven uit voort gekomen? Indien nee, welke afspraken kunnen wij verwachten die hij met deze bedrijven zal maken?
1) Desinformatie en fake news (waaronder ook deepfake video’s) vormen een belangrijke uitdaging voor onze democratie. Het in kaart brengen van desinformatie-activiteiten, het identificeren van de actoren die erachter zitten (statelijke of andere) en het achterhalen van hun strategische doelen is een taak van onze veiligheidsdiensten. Voor meer informatie over de acties van de Veiligheid van de Staat (VSSE), Algemene Dienst inlichting en veiligheid (ADIV), het Crisiscentrum en het Centre for Cyber security Belgium (CCB) in het kader van de bescherming tegen hybride dreigingen verwijs ik het geachte lid naar de bevoegde ministers van Justitie, Binnenlandse Zaken en de eerste minister.
Daarnaast werd vanuit de bevoegdheid van de minister van Digitale Agenda ook actie ondernomen om in te zetten op het bewustmaken en versterken van de burger / internet-gebruiker. In navolging van een expertenrapport werd door de regering eind 2018 beslist om een «Stop fake news Fonds» op te richten. Het doel van dit Fonds was om academici, opvoeders, journalisten, en bedrijven te ondersteunen bij de ontwikkeling van gepaste innovatieve tools die burgers in staat stellen om online informatie beter te beoordelen. Het is immers niet aan de overheid om te bepalen wat waar is en wat niet, of om te bepalen hoe burgers de echtheid van informatie moeten beoordelen. Het is belangrijk dat de nodige initiatieven hierrond vanuit de samenleving kunnen ontstaan.
De oprichting van het Stop Fake news Fonds maakte deel uit van de begrotingswet 2019. Deze wet werd gezien omstandigheden naar aanleiding van de val van de regering niet meer goedgekeurd door het Parlement. Bijgevolg is er geen wettelijke basis voor de oprichting van het Fonds. In de ontwerpbegroting 2019 was hiervoor voorzien in een eenmalig budget van 1,5 miljoen euro. Het was voorzien om dit fonds te beheren vanuit de federale overheidsdienst Beleid en Ondersteuning (FOD BOSA), directie-generaal Digitale Transformatie met bijstand van een expertenjury.
2) tot 5) Voor wat betreft de vragen 2) tot 5) verwijs ik het geachte lid naar het antwoord dat zal gegeven worden door mijn collega’s, de vice-eersteminister en minister van Justitie op uw schriftelijke vraag nr. 7-81 en de minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken op uw schriftelijke vraag nr. 7-82.
6) De problematiek van desinformatie en fake news heeft een grensoverschrijdend karakter. Een gecoördineerde en lange termijn aanpak op Europees niveau is nodig. België ondersteunt dan ook het actieplan van de Europese Commissie hieromtrent. Volgens de Europese Commissie waren de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei 2019 «duidelijk niet vrij van desinformatie». De Commissie zal de komende maanden een verslag over de verkiezingen voorleggen aan het Europees Parlement.
7) Mijn diensten beschikken niet over een overzicht van de verschillende onderzoeksprojecten die momenteel lopende zijn aan de verschillende Belgische universiteiten.
8) & 9) Transparantie over de herkomst en verspreiding van informatie is essentieel om de negatieve effecten van desinformatie en fake news tegen te gaan. Het verbeteren van transparantie is één van de actiepunten in de Europese Gedragscode betreffende desinformatie. Deze Gedragscode is in oktober 2018 van start gegaan en is een belangrijke pijler van het Europees actieplan tegen desinformatie. Op 29 oktober 2019 publiceerde de Europese Commissie de eerste jaarlijkse zelfbeoordelings-verslagen van Facebook, Google, Microsoft, Mozilla, Twitter en zeven Europese sectorverenigingen in het kader van de Gedragscode. De Commissie werkt nog aan een algemene beoordeling van de doeltreffendheid van de gedragscode tegen 2020.
Voorlopig wordt transparantie dus nog op basis van een vrijwillige gedragscode bewerkstelligd, maar ik ben zeker ook voorstander van een wetgevende stok achter de deur die de sociale mediabedrijven indien nodig tot meer verantwoordelijkheid en transparantie dwingt.