|
|
Fake news - Deepfake - Politieke beïnvloeding - Veiligheid van de Staat - Social media
staatsveiligheid
desinformatie
virtuele gemeenschap
informatieverwerking
sociale media
| 14/10/2019 | Verzending vraag (Einde van de antwoordtermijn: 14/11/2019) |
| 26/3/2020 | Antwoord |
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-82
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 7-83
Fake news is het gif in de bloedbaan van onze maatschappij. Het destabiliseert de democratie en ondermijnt het vertrouwen in de rechtsstaat. Het is een krachtig instrument voor winstbejag en politiek gewin op alle niveaus, van dorpen tot repressieve regimes. We hebben ervaren hoezeer fake news het publieke debat besmet, de polarisering aanwakkert en de kiezers beïnvloedt. De bedreigingen nemen toe naarmate de desinformatie wapens worden verfijnd, van door Staten gefinancierde trollenfabrieken tot legers van bots en kwaadaardige content die onenigheid zaaien in gemeenschappen.
Eén van de gevaarlijkere nieuwe technologieën is deepfake: superrealistische en steeds moeilijker op te sporen digitale manipulaties van beeld en geluid. Het komt erop neer dat je met wat handigheid iemand in een video van alles kunt laten zeggen, zonder dat die persoon het heeft gezegd. De techniek van de «deepfake» is al langer bekend en haalde enkele jaren geleden al het nieuws toen er plots pornofilmpjes opdoken van bekende personen zoals Natalie Portman, Gal Gadot, Emma Watson en Michelle Obama. In het verleden was er veel beeldmateriaal nodig van een persoon om dit te kunnen doen.
Tegenwoordig kan dit echter op basis van één foto. In mei 2019 werd deze technologie al gelanceerd door het Russische bedrijf Wireless Lab. De applicatie die ze lanceerde, FaceApp, kreeg zware kritiek te verduren. De critici wezen er onder meer op dat de applicatie heel wat persoonlijke gegevens van zijn gebruikers opslaat en voor andere doeleinden zou gebruiken. Recenter kwam deepfaketechnologie opnieuw in het nieuws door de nieuwe Chinese applicatie Zao. Ook deze applicatie was erg dubieus. Zao laat de gebruiker toe om zijn eigen gelaat op bewegende beelden te monteren. De gebruiksvoorwaarden van deze applicatie eisten echter dat de gebruikers het portretrecht op hun eigen gelaat afstaan. Op die manier kan Zao de beelden onder meer voor reclame gebruiken.
Recent beginnen er ook meer politieke video's met deze technologie op te duiken, zoals de fake video van Nancy Pelosi, de Democratische voorzitter van het Huis van afgevaardigden. Ondanks miljoenen views weigerde Facebook de video waarin Pelosi dronken leek, te verwijderen. In Maleisië en Gabon zouden al deepfakes zijn gebruikt voor politieke doeleinden tijdens verkiezingen. De verderzetting hiervan is slechts een kwestie van tijd.
De Verenigde Staten proberen te anticiperen op deze nieuwe dreiging in het vooruitzicht van de komende presidentsverkiezingen. Dit gebeurt zowel politiek als door onderzoekers. Zo hebben onderzoekers van de Universiteit van Berkeley een methode ontwikkeld om sommige deepfakes automatisch te detecteren.
In Nederland blijkt uit onderzoek van I&O Research dat het potentieel van deze technologie baanbrekende gevolgen kan hebben op verkiezingen en wel eens de sterkst opkomende nieuwe vorm van fake news zou kunnen worden. Momenteel pleit D66 voor meer transparantie van Google, Twitter en Facebook om deepfake berichtgeving verder te kunnen bestrijden.
Het betreft een transversale gemeenschapsaangelegenheid waarbij een sleutelrol is weggelegd voor de Gemeenschappen het onderwijs om jongeren te leren omgaan met fake news en hen mediawijsheid bij te brengen.
Ik heb dan ook volgende vragen voor de geachte minister:
1) Welke maatregelen worden er reeds door onze respectieve overheden genomen voor het bestrijden van fake news? Wordt er hierbij al gekeken naar deepfake video's?
2) Kan hij wat betreft de dienst Veiligheid van de Staat concreet meedelen hoe dit zich vertaalt zowel voor fake news, als voor deepfake?
3) Kan hij specifiek betreffende deepfake meedelen hoe we omgaan met bedreigingen hiervan tegen onze democratie, en met radicalisme (onder andere extreemrechts)?
4) Wat zijn de contrastrategieën die worden toegepast tegen fake news? Hoe zetten onze veiligheidsdiensten zowel preventief als proactief hierop in? Wordt deepfake hier ook al in benaderd? En zo ja, hoe; en zo neen, waarom?
5) Hebben wij in België al af te rekenen gehad met beïnvloeding door deepfake video's? Indien ja, in hoeveel gevallen? Kan hij die concreet toelichten? Hoe zijn onze instanties hiermee omgegaan?
6) Heeft hij fake news en in het bijzonder deepfake filmpjes reeds in Europees verband aangekaart? Indien ja, welke maatregelen zullen er genomen worden? Weten we of deze deepfake video's een rol gespeeld hebben tijdens de laatste Europese verkiezingen?
7) Heeft hij al of niet in samenspraak met de Gemeenschappen al onderzoeksopdrachten lopen om deze nieuwe vorm van fake news te bestrijden? Wordt er binnen onze universiteiten reeds onderzoek gedaan naar methodes en technieken die deepfake video's kunnen herkennen? Zijn er onderzoekers op onze universiteiten zich aan het toespitsen op deepfake technologie?
8) Steunt hij het pleidooi om meer transparantie te eisen van Google, Twitter en Facebook voor het verder kunnen bestrijden van deepfake berichtgevingen? Kan hij concreet toelichten welke stappen hij hieromtrent heeft genomen en zal nemen?
9) Heeft hij hieromtrent met socialmediabedrijven reeds afspraken gemaakt? Zo ja, zijn hier reeds concrete initiatieven uit voort gekomen? Indien nee, welke afspraken kunnen wij verwachten die hij met deze bedrijven zal maken?
1) De minister van Justitie kan enkel voor zijn bevoegdheden antwoorden, dit wil zeggen voor de Veiligheid van de Staat (VSSE).
2) De meest voor de hand liggende toepassing van deepfake ligt in nepnieuws. In ons land is er nog geen officiële wetgeving over de verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid bij het maken of delen van deepfakes. Fake news is zeker een thematiek waarvoor de VSSE aandacht heeft maar deepfakes zijn nog niet voorgekomen in de dossiers van de dienst (zie ook antwoorden op vragen 4) en 5)).
3) Specifiek betreffende deepfake kunnen we meedelen dat we dit fenomeen nog niet hebben waargenomen in België in een extreemrechtse context. Indien dat in de toekomst wel het geval zou zijn, zou de VSSE daarmee omgaan zoals met andere extremistische content zoals fakenews op sociale media: ’t is te zeggen de content zou via de geëigende kanalen gedeeld en besproken worden met andere partnerdiensten zoals het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD), de Algemene Dienst inlichting en veiligheid (ADIV), federale politie, enz., teneinde gepaste maatregelen te treffen.
4) In het kader van de federale, regionale en Europese verkiezingen heeft de VSSE samen met ADIV wel ingezet op het bestrijden van verkiezingsinmenging. Door middel van onder meer briefings aan de politieke partijen en aan de pers werd getracht het bewustzijn te verbeteren van mogelijke elementen van beïnvloeding en manipulatie tijdens de verkiezingscampagne zonder evenwel specifiek in te zetten op deepfakes.
De VSSE koos er bewust voor om niet de rol op te nemen van trollenjager of fake newspolitie maar zijn partners te informeren over mogelijke disruptieve acties waarin deepfakes een rol hadden kunnen spelen. Wat de VSSE in bepaalde gevallen wel zal doen is nagaan of vermoedelijke fake newsberichten verspreid werden via kanalen die in open of gesloten bronnen bekend staan als verspreiders, al dan niet staatsgestuurd, van fake news.
In het kader van georganiseerde pogingen van buitenlandse mogendheden om het democratisch proces in België te verstoren, zal de VSSE accounts die actief valse nieuwsberichten verspreiden, onderzoeken. Dit met als doel meer inzicht te verkrijgen in hun modus operandi en netwerk. De VSSE kan accounts die fake news verspreiden en tekenen van Coordinated Inauthentic Behaviour gedrag vertonen, rapporteren bij de sociale mediabedrijven. De eventuele schorsing van deze accounts is dan een neveneffect. De VSSE zal tevens een adviserende rol spelen naar beleidsmakers. Tijdens de afgelopen verkiezingen van 26 mei 2019, heeft de VSSE de federale partners zo correct en gefundeerd mogelijk geïnformeerd over de mogelijke risico's en elementen van beïnvloeding tijdens de verkiezingen.
De grens tussen fake news en vrijheid van meningsuiting in de brede zin is onduidelijk, en behoort niet tot de bevoegdheden van de VSSE. De VSSE doet dus niet aan factchecking en neemt evenmin initiatieven om fake news-berichten te ontkrachten of counternarratieven te creëren. Hiermee zijn andere instanties belast, zoals de European Union East Stratcom Task Force. Het Europees Parlement heeft onlangs gevraagd om deze Task Force een permanente structuur te geven en zijn werkingsmiddelen aanzienlijk te verhogen om zo, binnen de Europese Unie (EU), het wettelijk kader om hybride bedreigingen tegen te gaan te versterken.
De VSSE kijkt zoals gezegd wel naar accounts die fake news verspreiden, indien ze kunnen gelinkt worden aan de dreigingen die de wet voorschrijft.
De VSSE wil samen met andere partners in de toekomst verder inzetten om de weerbaarheid van burgers te vergroten.
5) Voorlopig zijn er in België geen bekende voorbeelden van deepfakes die voor grote verwarring zorgden. De toepassing beperkt zich voorlopig tot experimenten van journalisten, media en universiteiten en gebruik in de entertainmentindustrie. De ontwikkeling van deepfake-software kan echter snel gaan. De kwaliteit zal steeds beter worden en de kosten om het te maken steeds lager.
6) tot 9) Er wordt verwezen naar de antwoorden gegeven door de minister van Digitale Agenda op de schriftelijke vraag nr. 7-83 en door de minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken op de schriftelijke vraag nr. 7-82.