Schriftelijke vraag nr. 5-10385

van Lies Jans (N-VA) d.d. 12 november 2013

aan de minister van Justitie

Strijd tegen armoede - Automatische toekenning van rechten - Federale Overheidsdienst Justitie

armoede
sociale rechten
sociaal achtergestelde groep
rechtsbijstand
reclassering
officiële statistiek

Chronologie

Vraag nr. 5-10385 d.d. 12 november 2013 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

In de strijd tegen de armoede is een automatische toekenning van rechten een na te streven doel om te garanderen dat eenieder zijn rechten kan laten gelden. Zo bepaalt het federaal regeerakkoord dat overal waar mogelijk de automatische toekenning van sociale rechten versneld zal worden ingevoerd. Ook het Federaal Actieplan voor Administratieve Vereenvoudiging 2012-2015 bevat maatregelen om bepaalde rechten automatisch toe te kennen. Hetzelfde geldt voor het Federaal Plan Armoedebestrijding dat de federale regering op 14 september 2012 heeft goedgekeurd.

In het kader daarvan heeft het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting op vraag van zijn Begeleidingscommissie een nota uitgewerkt over de automatische toekenning van de rechten. Het heeft onderzocht welke rechten er al automatisch worden toegekend, en vooral voor welke rechten de mogelijkheid bestaat dat de bevoegde instanties ambtshalve onderzoeken aan welke voorwaarden moet worden voldaan om het recht te openen.

Zoals beschreven in de nota is het doel van de automatisering een grotere effectiviteit van rechten, door een vermindering van de non take-up van rechten, een fenomeen dat wijder verspreid is dan algemeen gedacht en dat in het bijzonder de meest kwetsbare mensen treft. Op het vlak van armoede vermindert de non-take up de impact van het sociaal beleid en zorgt voor een verarming van de personen die de rechten niet vragen waarop ze een beroep zouden kunnen doen.

In de stand van zaken met betrekking tot de automatische toekenning van rechten binnen de FOD Justitie lezen we dat de automatische toekenning als instrument in de strijd tegen armoede "momenteel geen prioriteit is." Het is weliswaar mogelijk om de juridische tweedelijnsbijstand volledig of gedeeltelijk kosteloos te bekomen indien aan de toekenningsvoorwaarden is voldaan, hetgeen nagegaan moet worden door de bevoegde instanties.

Er staan ook geen wetgevende of reglementaire projecten op stapel met betrekking tot een automatische toekenning van de rechten, of een administratieve vereenvoudiging voor de meest kwetsbare personen.

Ook binnen het werkterrein van de psychosociale diensten in de penitentiaire instellingen wordt er geen enkel sociaal recht momenteel automatisch toegekend. Nochtans is het de taak van de psychosociale teams om de gedetineerden in het kader van de sociale re-integratie zowel proactief als actief te begeleiden. De penitentiaire inrichtingen hebben daarvoor de mogelijkheid om zowel met justitieassistenten als met specifieke gemeentelijke diensten, zoals de OCMW's, samen te werken.

Graag had ik daarover volgende vragen gesteld:

1) Wat is de visie van de geachte minister over de automatische toekenning van rechten als een instrument om de sociale re-integratie te vergemakkelijken en te gebruiken als middel in de strijd tegen de armoede?

2) Wat de kosteloze of in prijs verlaagde juridische tweedelijnsbijstand betreft, hoeveel gerechtigden hebben in de loop van het voorbije jaar een aanvraag ingediend?

3) Wat is het totaal aantal toekenningen?

4) Wat is het totaal bedrag van de toekenningen?

5) Wat is het totaal aantal gerechtigden, de non-take up inbegrepen?

Voor alle vragen had ik graag de cijfers voor de drie voorgaande jaren.

6) Wat zijn de concrete mogelijkheden om, in de nabije toekomst, de automatische toekenning van rechten binnen de Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie te faciliteren?

7) Is er een duidelijk tijdsschema waarbinnen de veranderingen kunnen plaatsvinden?

8) Wat zijn de hinderpalen?

9) Welke stappen zal de geachte minister ondernemen om die hinderpalen weg te werken?

Antwoord ontvangen op 12 maart 2014 :

(1) De toegang tot justitie is een recht dat gewaarborgd moet zijn voor iedereen en de juridische bijstand is een openbare dienstverlening die effectief gegarandeerd moet zijn door de staat, zonder aanleiding te geven tot misbruiken. Het is noodzakelijk de juridische bijstand te hervormen, waarbij een evenwicht wordt gewaarborgd tussen de toegang tot justitie voor de rechtzoekende, een billijke vergoeding voor de advocaten en een houdbaar gebruik van de staatsgelden. Om dat recht dan ook te kunnen waarborgen, wordt een andere visie dan de automatisering van de rechten ondersteund. Geïnspireerd op de pistes die zijn aangehaald in een onderzoeksrapport van het Nationaal Instituut voor criminalistiek en criminologie (NICC) dat werd uitgebracht in september 2012, wordt een ontwerp opgesteld dat beoogt de volledige keten van juridische bijstand te verbeteren.

Zo zal in het ontwerp waaraan wordt gewerkt een meer adequate controle van de situatie van de inkomsten van de verzoeker worden ingevoerd. Het huidige systeem van onderzoek van de inkomsten toont aan dat heel wat van die inkomsten niet voldoende in aanmerking worden genomen, inzonderheid het inkomen uit onroerende goederen, roerende goederen of het spaargeld als dusdanig. Door het onderzoek van alle inkomsten van de verzoekers kan juridische bijstand worden gewaarborgd aan diegenen die het nodig hebben en kan dit voordeel worden geweigerd aan diegenen die in werkelijkheid beschikken over een toegang tot justitie via de traditionele weg. Er zullen mechanismen voor de controle op die inkomsten worden ingevoerd teneinde misbruiken van de juridische bijstand, bestaande uit het aangeven van slechts een gedeelte van het patrimonium, te voorkomen. Tot slot heeft voormeld onderzoeksrapport de nadruk gelegd op de inadequate verdeling tussen de begunstigden van juridische bijstand volgens hun inkomsten en volgens hun staat. Zo wordt aangetoond dat in de huidige stand van de wetgeving slechts 20 % van de begunstigden toegang hebben tot juridische bijstand op grond van hun inkomen, terwijl 80 % juridische bijstand genieten wegens hun staat. De verschillende vermoedens van onvoldoende inkomen wegens een tijdelijke situatie van onvermogen blijven behouden. Voor die personen moet echter ook de exacte aard van hun patrimonium worden nagegaan, teneinde zich ervan te vergewissen dat die personen, van wie vermoed wordt dat zij behoeftig zijn, zich niet in een inkomenssituatie bevinden waardoor zij een beroep zouden kunnen doen op de diensten van een advocaat buiten de juridische bijstand.

Het ontwerp tot hervorming beoogt eveneens een reeks andere maatregelen, zoals de invoering van een aangepast controlemechanisme inzake de door de advocaten verrichte prestaties, een sanctie evenredig aan de vastgestelde tekortkomingen en een forfaitair vergoedingssysteem in de vorm van een abonnement inzake vreemdelingenrecht. Het ontwerp tot hervorming voorziet tevens erin dat de advocaten een deel van de vergoeding die zij verkrijgen in het kader van de verstrekte kosteloze juridische bijstand kunnen recupereren via de vergoeding die de rechter hun cliënt heeft toegekend, een praktische opleiding van de advocaten-stagiairs waarbij zij een aantal pro-deodossiers ten laste moeten nemen, een pro-bonosysteem voor de advocaten en de invoering van een remgeld of een verhoging van de griffierechten. De nomenclatuur van de punten zal eveneens worden herzien.

(2) De gegevens verstrekt door het Vast Bureau Statistiek en Werklastmeting zijn opgenomen in de tabel die als bijlage gaat.

(3 tot 5) De gegevens waarover de Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie beschikt, zijn afkomstig van de statistische verslagen overgezonden door de Orde van Vlaamse Balies en de Ordre des barreaux francophones et germanophone van België voor het gerechtelijk jaar 2011-2012. De cijfers voor 2013 zijn niet beschikbaar aangezien het gerechtelijk jaar 2012-2013 nog niet is afgesloten op administratief vlak bij de Ordes.

Aantal aanwijzingen voor de juridische tweedelijnsbijstand:

• 2011-2012: 260 366

• 2010-2011: 256 374

• 2009-2010: 245 177

Aantal afgesloten zaken voor de juridische tweedelijnsbijstand:

• 2011-2012: 193 776

• 2010-2011: 193 307

• 2009-2010: 179 056

Budget toegekend aan de juridische tweedelijnsbijstand:

• 2011-2012: 75 262 767

• 2010-2011: 77 933 000

• 2009-2010: 68 022 000

(6 tot 9) De antwoorden op deze vragen werden ontwikkeld in punt (1).

Ten slotte bevestigt het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen de inhoud van de nota waarnaar in de vraag wordt verwezen, te weten dat thans geen enkel sociaal recht automatisch wordt toegekend. De psychosociale dienst in de penitentiaire inrichtingen is belast met de sociale re-integratie van personen die strafuitvoeringsmodaliteiten of definitieve invrijheidsstellingsmodaliteiten genieten. De psychosociale teams hebben de taak om de gedetineerde die niet in staat zou zijn om die stappen zelf te zetten zowel proactief als actief te begeleiden. Er bestaat momenteel geen enkel specifiek project binnen de psychosociale teams rond het thema van de re-integratie. De door die teams geboden ondersteuning en bijstand zijn niet gewijzigd, net als hun samenwerking en contacten met de buitendiensten van de diverse bevoegde autoriteiten of instellingen.

* Exclusief hogere beroepen tegen beslissingen inzake rechtsbijstand van een rechtbank in eerste aanleg (vb. vredegerecht). Inclusief jeugd- en sociale zaken.

** De cijfergegevens 'Hoven van beroep - correctionele zaken en KI (rechtsbijstand)' werden niet opgenomen in de tabel omdat ze niet correct het aantal aanvragen tot rechtsbijstand weergeven. Deze aanvragen worden namelijk uitgesproken tijdens de zitting en worden slechts uitzonderlijk als een aparte zaak geregistreerd in de beheersapplicatie van de hoven van beroep (correctionele griffie en Kamer van inbeschuldigingstelling).

Bepaalde van de hier opgenomen cijfers zijn onvolledig! Sommige arrondissementen hebben namelijk geen cijfergegevens overgemaakt in bepaalde jaren. Een gedetailleerd overzicht hiervan vindt u in de jaarlijkse statistische publicaties van de hoven en de rechtbanken (zie http://justitie.belgium.be/nl/informatie/statistieken/statistieken_hoven_en_rechtbanken/).

Bron: Vast Bureau Statistiek en Werklastmeting (VBSW), 18 december 2013.