SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2017-2018 Zitting 2017-2018
________________
24 mai 2018 24 mei 2018
________________
Question écrite n° 6-1870 Schriftelijke vraag nr. 6-1870

de Christie Morreale (PS)

van Christie Morreale (PS)

à la ministre des Affaires sociales et de la Santé publique

aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
________________
Violences sexuelles - Prise en charge - Hôpitaux - Infirmiers légistes - Formation Seksueel geweld - Opvang - Ziekenhuizen - Verplegers - Opleiding 
________________
violence sexuelle
établissement hospitalier
personnel infirmier
formation professionnelle
seksueel geweld
ziekenhuis
verplegend personeel
beroepsopleiding
________ ________
24/5/2018Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 28/6/2018)
3/12/2018Rappel
17/1/2019Rappel
28/1/2019Antwoord
24/5/2018Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 28/6/2018)
3/12/2018Rappel
17/1/2019Rappel
28/1/2019Antwoord
________ ________
Question n° 6-1870 du 24 mai 2018 : (Question posée en français) Vraag nr. 6-1870 d.d. 24 mei 2018 : (Vraag gesteld in het Frans)

Comme vous le savez certainement, le Centre hospitalier universitaire (CHU) de Liège a ouvert, en novembre 2017, un centre de prise en charge des violences sexuelles (CPVS). Les victimes de viol peuvent bénéficier d'un espace d'expertise de première ligne, avec le concours d'une équipe multidisciplinaire et être encadrées de manière globale, au niveau médical, psychologique et légal. L'objectif de ce centre est d'accompagner la victime tout au long des différentes démarches qu'elle entreprend dans un milieu rassurant.

La victime, lorsqu'elle se rend aux urgences, est accueillie par un infirmier légiste. Son rôle est de coordonner l'ensemble des soins médicaux, psychosociaux et médico-légaux nécessaires. L'infirmier légiste est habilité à recueillir des preuves biologiques, des échantillons d'ADN, etc., et à réaliser des constats qui auront une valeur légale en cas de plainte.

Ces infirmiers et infirmières sont donc tenus d'avoir une solide formation puisqu'ils doivent avoir des compétences aussi bien en médecine légale qu'en aide psychosociale et qu'au niveau des examens à réaliser selon les cas ; ils doivent également avoir une bonne connaissance du cadre légal et des procédures de police. Ils est aussi nécessaire qu'ils aient été sensibilisés à la dimension psychologique des violences sexuelles pour les victimes et les soignants ainsi qu'aux aspects éthiques et au secret professionnel.

Ces « super infirmiers » ont un rôle primordial à jouer dans l'aide et le soutien apportés aux victimes de violence sexuelle. À l'heure actuelle, la formation classique en soins infirmiers ne permet pas à ceux qui la suivent d'accompagner de la manière la plus adéquate possible les victimes de violences. Les infirmiers qui travaillent au CPVS du CHU de Liège ont en effet suivi un programme intensif de formation afin de remplir au mieux leur fonction.

L'ensemble de ces questions relève de la compétence du Sénat dans la mesure où elles concernent une matière fédérale qui a une influence sur les compétences des entités fédérées en matière de santé publique, des droits des femmes, de la formation médicale, etc.

La prise en charge des victimes de violences sexuelles et le travail du CPVS sont essentiels pour permettre aux victimes d'entamer le chemin vers la reconstruction. La Belgique s'est engagée à respecter ces principes en ratifiant la Convention dite d'Istanbul (Convention du 11 mai 2011 du Conseil de l'Europe sur la prévention et la lutte contre la violence à égard des femmes et la violence domestique). Dans cette optique, l'infirmier légiste est indispensable.

Or, il me revient que vous vous opposez à cette hyperspécialisation, qui entraînerait des infirmiers moins polyvalents dans leur employabilité.

Quels sont les domaines de spécialisation génériques que vous envisagez créer ? Qui, au sein des hôpitaux, sera à même de prendre en charge les victimes de violences sexuelles ?

 

In november 2017 opende het Centre hospitalier universitaire (CHU) van Luik een opvangcentrum voor slachtoffers van seksueel geweld (CPVS). Daar kunnen slachtoffers van verkrachting terecht om in de eerste lijn door een deskundig en multidisciplinair team te worden opgevangen en geholpen en medisch, psychologisch en juridisch ondersteund te worden. Het doel van dat centrum is het slachtoffer in een vertrouwenwekkende omgeving te begeleiden bij alle verschillende stappen die het onderneemt.

Wanneer een slachtoffer zich bij de spoedopname aandient, wordt het opgevangen door een gerechtelijk expert in de verpleegkunde, die de medische en psychosociale zorg en de medisch-juridische procedures coördineert. De gespecialiseerde verpleegkundige is gemachtigd om biologisch bewijsmateriaal te verzamelen en om vaststellingen te doen die rechtsgeldig zijn in het geval van een klacht.

Die verpleegkundigen moeten een gedegen opleiding genoten hebben, omdat ze zowel competenties moeten hebben op het vlak van gerechtelijke geneeskunde als op het gebied van psychosociale bijstand en inzake de eventueel uit te voeren onderzoeken. Ze moeten ook een goede kennis hebben van het wettelijk kader en van de politieprocedures. Het is ook nodig dat ze vertrouwd zijn met de psychologische dimensie van seksueel geweld voor slachtoffers en verzorgenden, evenals met ethische aspecten en het beroepsgeheim.

Die superverpleegkundigen kunnen een cruciale rol spelen in de hulp en bijstand aan slachtoffers van seksueel geweld. Momenteel bereidt de klassieke opleiding verpleegkunde de studenten niet voor om slachtoffers van seksueel geweld op de best mogelijke manier te begeleiden. De verpleegkundigen, die in het CPVS van de CHU te Luik werken, hebben een intensieve opleiding gekregen om hun taak zo goed mogelijk te kunnen uitvoeren.

Al deze vragen vallen onder de bevoegdheid van de Senaat omdat ze gaan over een federale materie die van invloed is op de bevoegdheden van de deelstaten inzake volksgezondheid, vrouwenrechten, medische opleiding, enz.

De opvang van slachtoffers van seksueel geweld en het werk van de CPVS zijn van essentieel belang voor het herstel van die slachtoffers. België heeft zich ertoe verbonden die principes na te leven door de ratificatie van het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, dat is ondertekend in Istanbul op 11 mei 2011. In die optiek is een gespecialiseerde verpleegkundige onontbeerlijk.

Naar verluidt zou u zich verzetten tegen deze hyperspecialisatie, waarmee minder polyvalente verplegers zouden getraind worden om meer taken aan te kunnen.

Welke generische specialisatiedomeinen overweegt u in te richten? Wie zal er in de ziekenhuizen in staat zijn om slachtoffers van seksueel geweld op te vangen?

 
Réponse reçue le 28 janvier 2019 : Antwoord ontvangen op 28 januari 2019 :

La loi coordonnée du 10 mai 2015 relative à l'exercice des professions des soins de santé définit l’art infirmier. Les infirmiers responsables de soins généraux sont formés pour pouvoir faire face à de nombreuses situations. Ils sont formés, entre autres, pour être à même d’observer, d’identifier et d’établir l'état de santé sur les plans physique, psychique et social ; de s’informer et de conseiller le patient et sa famille ; de prendre en toute autonomie des mesures urgentes vitales et de pouvoir agir dans des situations de crise ou de catastrophe. Ces compétences englobent donc bien une prise en charge globale de l’individu dans toutes ses dimensions, telles que requises pour la prise en charge de patients victimes de violences sexuelles. Pour acquérir ces compétences, les entités fédérées chargées de l’enseignement fixent un programme de cours qui reprend en outre l’éthique, la déontologie, la psychologie, etc.

Les infirmiers sont également habilités à accomplir des prestations techniques, tels que les prélèvements nécessaires dans le cadre de la prise en charge des victimes de violences sexuelles. Ces prestations sont listées dans l’arrêté royal du 18 juin 1990 portant fixation de la liste des prestations techniques de l'art infirmier et de la liste des actes pouvant être confiés par un médecin à des praticiens de l'art infirmier.

Évidemment, comme dans toutes les professions, le jeune diplômé ne sort pas de sa formation initiale à l’école en étant omnipotent ou expert dans tous les domaines spécifiques où on aurait besoin de lui… Pour certaines fonctions, il faut d’abord acquérir une solide expérience, voire parfois suivre des formations complémentaires. Nous le constatons dans de nombreuses professions de santé tout comme dans d’autres professions.

Néanmoins j’estime qu’il n’est pas possible comme autorité de santé publique de délivrer un titre particulier à tous les infirmiers pour chaque domaine de pratique spécialisée (parfois hyper spécialisé) dans lequel ils exercent et / ou ont suivi des formations complémentaires, et cela n’enlève rien à leurs compétences ajoutées dans ces domaines de pratique. Quant aux domaines de spécialisation des futurs infirmiers, il est vrai qu’une hyperspécialisation telle que nous la connaissons aujourd’hui ne correspond plus aux besoins de notre système de soins de santé et à l’évolution des pathologies rencontrées. J’ai demandé l’avis du Conseil fédéral de l’art infirmier à ce sujet en septembre 2017. Suite à cet avis, j’ai d'emblée proposé de créer un cadre légal pour l’infirmier de pratique avancée (un infirmier au niveau master avec des compétences supplémentaires), et la procédure est lancée. Par la suite, il conviendra de fixer le profil de l’infirmier de pratique avancée par arrêté royal après avoir pris l’avis des différents organes d’avis concernés. En ce qui concerne la réforme des domaines de spécialisation de l’infirmier de pratique avancée, le Conseil fédéral de l’art infirmier n’a malheureusement pas été en mesure de me donner un avis clair sur la question.

De gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen definieert de verpleegkunde. Verpleegkundigen die verantwoordelijk zijn voor algemene zorgen, worden opgeleid om tal van situaties het hoofd te kunnen bieden. Ze worden onder meer opgeleid om de gezondheidsstatus op fysiek, psychisch en sociaal vlak te kunnen observeren, herkennen en vastleggen ; de patiënt en zijn familie te informeren en te adviseren ; urgente levensreddende maatregelen zelfstandig te kunnen treffen en in crisis- en rampensituaties te kunnen handelen. Die competenties omvatten dus wel degelijk een globale benadering van het individu in al zijn dimensies, zoals die vereist zijn om een patiënt op te vangen die het slachtoffer is van seksueel geweld. Om die competenties te verwerven, leggen de deelstaten die belast zijn met onderwijs, een leerprogramma vast dat bovendien ethiek, deontologie, psychologie, enz., omvat.

Verpleegkundigen zijn tevens bevoegd om technische prestaties te verrichten, zoals staalafnames die soms noodzakelijk zijn bij de opvang van slachtoffers van seksueel geweld. Die prestaties zijn opgesomd in het koninklijk besluit van 18 juni 1990 betreffende de lijst van de technische verpleegkundige verstrekkingen en de lijst van de handelingen die door een arts aan beoefenaars van de verpleegkunde kunnen worden toevertrouwd.

Zoals bij alle beroepen, spreekt het vanzelf dat een pas afgestudeerde de school niet verlaat als zijnde omnipotent of expert in alle specifieke domeinen waarin men hem nodig zou kunnen hebben. Voor sommige functies moet men eerst een degelijke ervaring opdoen of soms zelfs bijkomende opleidingen volgen. Dat zien we in heel wat gezondheidsberoepen en ook in andere beroepen.

Niettemin ben ik van oordeel dat het als gezondheidsautoriteit niet mogelijk is om aan alle verpleegkundigen een bijzondere titel uit te reiken voor elk gespecialiseerd (soms hypergespecialiseerd) praktijkgebied waarin ze werken en/of bijkomende opleidingen gevolgd hebben, en dat doet niks af aan hun toegevoegde competenties op die praktijkgebieden. Wat de specialisatiegebieden van de toekomstige verpleegkundigen betreft, klopt het dat een hyperspecialisatie zoals wij die nu al kennen, niet meer overeenstemt met de noden van ons gezondheidszorgsysteem en met de evolutie van de pathologieën waarmee wij geconfronteerd worden. Ik heb in september 2017 het advies van de Federale Raad voor verpleegkunde daaromtrent gevraagd. Naar aanleiding van dat advies heb ik reeds voorgesteld om een wettelijk kader te creëren voor de verpleegkundig specialist (een verpleegkundige op master niveau met bijkomende bevoegdheden), en het proces is in gang gezet. Vervolgens zal het profiel van de verpleegkundig specialist bij koninklijk besluit vastgelegd moeten worden, nadat het advies van de verschillende betrokken adviesorganen ingewonnen is. Wat betreft de hervorming van de specialisatiedomeinen van de gespecialiseerde verpleegkundige kon de Federale Raad voor verpleegkunde mij helaas geen duidelijk advies geven.