SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2016-2017 Zitting 2016-2017
________________
5 mai 2017 5 mei 2017
________________
Question écrite n° 6-1437 Schriftelijke vraag nr. 6-1437

de Christie Morreale (PS)

van Christie Morreale (PS)

au ministre des Classes moyennes, des Indépendants, des PME, de l'Agriculture, et de l'Intégration sociale

aan de minister van Middenstand, Zelfstandigen, KMO's, Landbouw en Maatschappelijke Integratie
________________
Colonies d'abeilles - Mortalité - Données - Évolution - Lutte contre le Varroa destructor - Médicament MAQS - Utilisation - Risques pour la ruche - Plan fédéral Abeilles 2017-2019 - Actions Bijenkolonies - Sterfte - Gegevens - Evolutie - bestrijding van de varroamijt - MAQS - Gebruik - Risico voor de de bijenkast - Federaal bijenplan 2017-2019 - Acties 
________________
apiculture
maladie animale
produit vétérinaire
bijenteelt
dierenziekte
veterinair product
________ ________
5/5/2017Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 8/6/2017)
7/6/2017Antwoord
5/5/2017Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 8/6/2017)
7/6/2017Antwoord
________ ________
Question n° 6-1437 du 5 mai 2017 : (Question posée en français) Vraag nr. 6-1437 d.d. 5 mei 2017 : (Vraag gesteld in het Frans)

La surmortalité des abeilles domestiques et sauvages est un phénomène que nous connaissons malheureusement bien et qui n'est pas la résultante d'une cause unique (changement climatique, utilisation massive de pesticides, maladies, acariens comme le Varroa destructor, etc.). Sur les trois cent septante espèces d'abeilles sauvages connues, plus de la moitié sont rares ou en très forte régression. Certaines ont même déjà totalement disparu du pays.

Or, ce déclin met en péril le service de pollinisation, avec des conséquences potentielles non seulement sur l'économie mais aussi sur notre sécurité alimentaire. En effet, si l'on a pu chiffrer - très probablement en la sous-estimant - la contribution de la pollinisation à l'économie européenne (14,2 milliards d'euros par an), on sait désormais que nos pollinisateurs sont trop peu nombreux pour répondre à nos besoins agricoles. Une tendance qui risque de s'aggraver étant donné la demande croissante en produits alimentaires et en agrocarburants. Les pertes pourraient être considérables : près de 13 milliards d'euro pour la culture du soja uniquement.

L'ensemble de ces questions relève de la compétence du Sénat dans la mesure où elles concernent une matière fédérale qui a une influence sur les compétences des entités fédérées en matière d'agriculture, de biodiversité, de préservation de la nature, d'environnement, etc.

Comme chaque année, dès le printemps, les fédérations apicoles effectuent un premier examen des pertes posthivernales.

Quels en sont les premiers échos ?

Disposez-vous déjà, à l'heure actuelle, de données relatives à la mortalité des abeilles ?

Constatez-vous une diminution ou une augmentation de la mortalité ?

Quelles sont les plus grandes difficultés face auxquelles les apiculteurs sont confrontés ?

Il me revient encore une fois les difficultés rencontrées par nos apiculteurs pour lutter efficacement contre le Varroa, dont l'impact peut être très négatif sur les colonies d'abeilles. En Belgique, c'est l'Agence fédérale de sécurité de la chaîne alimentaire (AFSCA) qui prodigue des conseils en la matière, tels que l'approche uniforme sur l'ensemble du territoire ou l'application d'un traitement à temps, à savoir, avant la naissance des abeilles d'hiver.

La liste des médicaments pouvant être appliqués est également accessible. Dans cette liste, on retrouve notamment le MAQS, un médicament vétérinaire à base d'acide formique, qui semble poser problème chez nos voisins français. En effet, les apiculteurs se plaignent de pertes de reines, de colonies affaiblies voire de désertion des ruches. Au Canada, les plaintes sont identiques. La Chambre d'agriculture d'Alsace évoque 20 % de pertes sur les sept cent sept ruches traitées.

Ce produit pouvant être utilisé en Belgique, avez-vous eu écho de ces difficultés ?

Ce produit est-il largement répandu chez nous ?

L'AFSCA cautionne-t-elle toujours l'utilisation de ce produit ?

Dans une réponse à une précédente question écrite (n° 6-1259), vous m'annonciez le lancement d'un deuxième Plan fédéral Abeilles pour 2017-2019. Ce plan comprendrait huit volets dont les objectifs sont d'aider les apiculteurs, mieux comprendre les racines du problème, mieux maitriser les risques et mobiliser tous les acteurs concernés.

Quelles actions seront menées spécifiquement dans la lutte contre cet acarien ?

Des méthodes de lutte efficace sont-elles à privilégier et à valoriser ?

 

De uitzonderlijke sterfte bij honingbijen en wilde bijen is een fenomeen dat we helaas goed kennen en dat niet aan één enkele oorzaak kan worden toegeschreven (klimaatverandering, massaal gebruik van pesticiden, ziekten, parasieten als de varroamijt, enz.). Van de driehonderdzeventig gekende soorten wilde bijen, zijn meer dan de helft zeldzaam of in forse terugval. Sommige soorten zijn zelfs helemaal verdwenen.

Deze achteruitgang brengt de bestuiving in gevaar met potentiële gevolgen, niet alleen voor de economie, maar ook voor onze voedselzekerheid. De bijdrage van de bestuiving aan de Europese economie werd geraamd op 14,2 miljard euro per jaar – en dat is wellicht een onderschatting – maar we weten dat er in de komende jaren te weinig bestuivers zullen zijn om te voldoen aan de noden van de landbouw. Deze trend dreigt zich nog scherper af te tekenen gelet op de stijgende vraag naar voedingsproducten en biobrandstoffen. Het verlies zou hoog kunen oplopen: tot 13 miljard euro alleen al voor de sojateelt.

Al deze vragen vallen onder de bevoegdheid van de Senaat omdat ze gaan over een federale materie die van invloed is op de bevoegdheden van de deelstaten inzake landbouw, biodiversiteit, natuurbehoud, milieu, enz.

Zoals elk jaar maken de imkerverenigingen in de lente al een stand van zaken op van de verliezen tijdens de winter.

Wat zijn in dat verband de eerste bevindingen?

Beschikt u momenteel al over gegevens met betrekking tot de bijensterfte?

Stelt u een daling of een stijging van de sterfte vast?

Wat zijn de grootste moeilijkheden waarmee de imkers worden geconfronteerd?

Naar verluidt hebben onze imkers moeite met de efficiënte bestrijding van de varroamijt, die een zeer negatieve impact kan hebben op de bijenkolonies. In België verstrekt het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid (FAVV) adviezen ter zake, zoals een uniforme benadering op heel het grondgebied of een tijdige start van de behandeling, namelijk voor de geboorte van de winterbijen.

Ook de lijst van producten die daarvoor kunnen worden gebruikt, is beschikbaar. Op die lijst staat onder meer de MAQS, een diergeneeskundig product op basis van mierenzuur, dat blijkbaar voor problemen zorgt in Frankrijk. Imkers klagen over het verlies van koninginnen, verzwakte kolonies en verlaten bijenkasten. In Canada hoort men dezelfde klachten. De Chambre d'agriculture d'Alsace maakt gewag van een verlies van 20% in de zevenhonderdenzeven getroffen bijenkasten.

Dit product mag worden gebruikt in België. Hebt u weet van die moeilijkheden?

Is het product bij ons wijdverspreid?

Staat het FAVV nog steeds achter het gebruik van dit product?

In een antwoord op een vorige schriftelijke vraag (nr.6-1259) kondigde u de lancering van een tweede Federaal Bijenplan aan voor 2017-2019. Dat plan zou uit acht onderdelen bestaan met als doel de imkers te helpen, de wortels van het probleem beter te begrijpen, de risico's beter te beheersen en alle bestrokken spelers te mibiliseren.

Hoe zal er specifiek opgetreden worden om deze mijt te bestrijden?

Zijn er efficiënte methodes die de voorkeur genieten en die ontwikkeld kunnen worden?

 
Réponse reçue le 7 juin 2017 : Antwoord ontvangen op 7 juni 2017 :

Dans le cadre d’un projet d’étude mené au niveau international sur la mortalité des abeilles, une enquête a été réalisée auprès de 300 apiculteurs wallons et de 300 apiculteurs flamands à propos de la mortalité des abeilles survenue pendant l’hiver dernier. En Wallonie, la mortalité moyenne s’élevait à 25 %. Les chiffres provisoires pour la Flandre indiquent une mortalité d'au moins 21 %. A titre de comparaison, les manuels apicoles mentionnent que la mortalité des abeilles domestiques au sein des ruches se situe le plus souvent en dessous de 10 %.

A ma demande, l’AFSCA a mis en place, et ce depuis l’automne 2016, le programme de surveillance de la santé des abeilles, appelé « Healthy Bee ». L’objectif principal du programme est de déterminer la mortalité des abeilles de manière objective et pluriannuelle. De plus, les liens possibles entre la mortalité des abeilles et les causes les plus fréquemment évoquées seront examinés. Sur base de l’information obtenue, les autorités pourront continuer à définir la politique sanitaire vis-à-vis des abeilles. Chaque apiculteur fait l'objet de 3 visites durant lesquelles on examine cliniquement la mortalité hivernale et saisonnière des colonies suivies. En plus, un échantillon de pollen est prélevé dans chaque rucher en vue d'une analyse sur des résidus chimiques (pesticides, fongicides, ...). Au cours du mois de mai, l’AFSCA a effectué les visites de printemps dans le cadre dudit projet et les résultats seront connus dans le courant du mois de septembre.

Les apiculteurs ont des difficultés à gérer le parasite varroa et à se procurer les médicaments destinés à la lutte contre cet acarien. Il arrive que les médicaments disponibles sur le marché belge ne soient plus efficaces en raison de la résistance croissante de l'acarien varroa à certaines molécules. Il est parfois difficile pour les apiculteurs d'obtenir d'autres médicaments disponibles dans d'autres États membres (le système de cascade permet d’obtenir des médicaments autorisés dans d’autres États membres par le biais d'un vétérinaire). Les obstacles auxquels se heurtent les apiculteurs sont soit le manque de vétérinaires spécialisés (des formations sont mises en place pour en augmenter le nombre), soit le montant des honoraires des vétérinaires, perçu comme trop élevé.

La seule utilisation de substances médicamenteuses contre le varroa est insuffisante pour obtenir l’effet souhaité.  Il convient également de considérer des techniques de traitement d’un autre type, où la gestion apicole (détection du parasite, timing des soins…) a un grand rôle à jouer. Une interaction adéquate entre ces  bonnes techniques de gestion et l’utilisation de médicaments sont cruciales dans la lutte contre la varroase.

L’adoption de la guidance vétérinaire « abeilles » devrait répondre à ces difficultés. Cette guidance constituera donc un nouvel outil à disposition des apiculteurs pour les aider à lutter efficacement contre la varroase. Elle devrait aussi encourager plus de vétérinaires encore à se former spécialement à l’apiculture. Pour les apiculteurs qui adhèreront à cette démarche volontaire avec les vétérinaires, un suivi et traitement adéquat personnalisé seront prodigués aux colonies d’abeilles. Il s’agit d’une approche basée sur le pragmatisme, la confiance et la collaboration entre l’apiculteur et le vétérinaire de guidance apicole. Plus le nombre d’apiculteurs qui adhèrent à la démarche est important, plus le statut sanitaire des abeilles s’améliorera globalement à l’échelle de notre pays. C’est dans ce contexte que j’ai d’ailleurs dégagé un budget de 100.000 € afin de financer l’adhésion de cette guidance vétérinaire en 2017 et 2018.

C’est l’Agence des médicaments (AFMPS) qui est compétente en matière d’autorisations de médicaments. À l’heure actuelle, 5 médicaments à usage vétérinaire sont autorisés en Belgique dans le cadre de la lutte contre la varroase chez les abeilles :

Médicament

Substances actives

Apiguard 12,5 g

Thymol 12,5 g

Apilife Var

Camphor 0,39 g - Menthol 0,39 g - Eucalyptus Globulus, Oil 1,72 g - Thymol 8 g

Oxuvar 5,7 %

Oxalic Acid Dihydrate 57,4 mg/ml - Eq. Oxalic Acid 41 mg/ml

PolyVar Yellow 275 mg

Flumethrin 0,275 g

Thymovar 15 g

Thymol 15 g

Deux de ces médicaments (Oxuvar 5,7 % et Polyvar Yellow 275 mg) n’ont obtenu leur autorisation qu’en 2017. Vu que ces deux produits contiennent chacun une substance active qui n’était pas autorisée auparavant en Belgique dans le cadre de la lutte contre la varroase, l’octroi de ces autorisations a permis d'étoffer considérablement l'arsenal thérapeutique contre la varroase.

À l’heure actuelle, aucun produit à base d'acide formique n’est autorisé en Belgique. Les produits à base d’acide formique ne peuvent donc être employés que moyennant l’application de la législation relative au système de cascade. L'application du système de cascade se fait sous la responsabilité directe du vétérinaire traitant. Vu le caractère exceptionnel du système de cascade et l’existence d’alternatives autorisées, il convient de limiter l’utilisation de produits à base d'acide formique sur le territoire belge.

Plusieurs actions du plan fédéral Abeilles 2017-2019 concernent directement ou indirectement la lutte contre le varroa :

·        l’adoption d'une guidance vétérinaire « abeilles » ;

·        la suppression de la redevance pour l'autorisation de mise sur le marché des médicaments vétérinaires apicoles ;

·        la défense au niveau européen des adaptations législatives en vue d'améliorer la disponibilité de médicaments vétérinaires apicoles ;

·        le lancement et suivi de Bee Best Check, qui vise à développer un outil original de gestion globale de la santé de l'abeille à destination des apiculteurs ;

·        le lancement et suivi de Varresist, ayant pour objectif l'identification des marqueurs moléculaires de la tolérance/résistance au varroa chez les abeilles mellifères au moyen d'un test de tolérance phénotypique au varroa ;

·        la mise en place du programme de surveillance objectif et continu de la mortalité des abeilles par l'AFSCA, couplé au monitoring des causes les plus fréquemment évoquées de cette mortalité (présence et importance du varroa, de résidus de produits phytopharmaceutiques …) : « HealthyBee » ;

·        le lancement, sous le thème « BEESYN », d'une étude d'identification de l'impact des produits chimiques sur la mortalité des abeilles domestiques en Belgique en tenant compte des interactions de ces produits avec les autres causes potentielles de mortalité (dont le varroa).

In het kader van een internationaal onderzoeksproject naar de bijensterfte werd bij 300 Waalse en 300 Vlaamse imkers een enquête afgenomen naar de bijensterfte tijdens de afgelopen winter. In Wallonië lag de gemiddelde sterfte op 25 %. De voorlopige cijfers van Vlaanderen wijzen op een sterfte van minstens 21 %. Ter vergelijking, vermelden de handboeken voor de bijenhouderij dat de natuurlijke sterfte van de kolonies meestal minder dan 10 % bedraagt.

Op mijn vraag heeft het FAVV sinds het najaar van 2016 een bewakingsprogramma ingevoerd voor de bijengezondheid, genaamd “Healthy Bee”. Het hoofddoel van het programma is om de bijensterfte op objectieve wijze en over meerdere jaren in kaart te brengen. Bovendien zullen de mogelijke verbanden tussen de sterfte van bijen en de oorzaken die het vaakst worden aangehaald onderzocht worden. Op basis van de verkregen informatie, zal de overheid het bijengezondheidsbeleid verder kunnen uitstippelen Iedere deelnemende imker wordt drie keer per jaar bezocht. Tijdens deze bezoeken onderwerpt men de winter- en seizoenssterfte van de gevolgde kolonies aan klinische onderzoeken. Bovendien wordt er een pollenmonster genomen in elke bijenstand met het oog op een analyse van de chemische residuen (pesticiden, fungiciden…). Tijdens de maand mei werden in het kader van dit project de lentebezoeken uitgevoerd en de resultaten zullen in de loop van de maand september gekend zijn.

Imkers hebben het moeilijk om de varroaparasiet onder controle te krijgen en geneesmiddelen ter bestrijding van deze mijtensoort aan te schaffen. Het gebeurt dat producten die beschikbaar zijn op de markt niet meer doeltreffend zijn omwille van de toenemende resistentie van de varroamijt tegen bepaalde moleculen. Soms is het voor imkers moeilijk om andere geneesmiddelen aan te schaffen die te verkrijgen zijn in de andere lidstaten (het cascadesysteem laat toe om via een dierenarts toegelaten geneesmiddelen aan te kopen in andere Lidstaten). De hindernissen waarop imkers stoten zijn ofwel het gebrek aan gespecialiseerde dierenartsen (er worden opleidingen ingesteld om dit aantal te verhogen) ofwel het bedrag van de erelonen van de dierenartsen, dat als te hoog wordt beschouwd.

De bestrijding van varroa met geneesmiddelen alleen is onvoldoende om het gewenste effect te bereiken. Er moet tevens uitgekeken worden naar een ander soort van behandelingstechnieken waarin het bijenmanagement (detectie van de parasiet, timing van de zorgen…) een grote rol speelt. Een gepaste wisselwerking tussen deze managementtechnieken en het gebruik van geneesmiddelen zijn cruciaal in de bestrijding van varroase.

Het implementeren van de diergeneeskundige bedrijfsbegeleiding voor bijenstanden zou moeten tegemoet komen aan deze moeilijkheden. Deze bedrijfsbegeleiding zal dus dienst doen als een nieuwe tool die ter beschikking wordt gesteld aan imkers om hen te helpen varroase op een doeltreffende manier te bestrijden. Bovendien zou de bedrijfsbegeleiding meer dierenartsen moeten aansporen om opleidingen te volgen die specifiek gericht zijn op de bijenteelt. Voor de imkers die zullen instemmen met deze vrijwillige samenwerking met de dierenartsen, zal een opvolging en een gepersonaliseerde behandeling worden voorzien voor hun bijenkolonies . Het gaat om een aanpak gebaseerd op pragmatisme, vertrouwen en de samenwerking tussen de imker en de dierenarts voor de diergeneeskundige begeleiding bijen. Des te meer imkers instemmen met de demarche, des te meer de gezondheidsstatus van de bijen globaal zal verbeteren in ons land. Het is in deze context dat ik al een budget heb vrijgemaakt van 100.000€ om deze diergeneeskundige begeleiding te financieren in 2017 en 2018.

Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (het FAGG) is bevoegd voor toelatingen van geneesmiddelen. Momenteel zijn er in België vijf geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik vergund voor de bestrijding van varroase bij bijen :

Geneesmiddel

Actieve substanties

Apiguard 12,5 g

Thymol 12,5 g

Apilife Var

Camphor 0,39 g - Menthol 0,39 g - Eucalyptus Globulus, Oil 1,72 g - Thymol 8 g

Oxuvar 5,7 %

Oxalic Acid Dihydrate 57,4 mg/ml - Eq. Oxalic Acid 41 mg/ml

PolyVar Yellow 275 mg

Flumethrin 0,275 g

Thymovar 15 g

Thymol 15 g

Twee van deze geneesmiddelen (Oxuvar 5,7 % en Polyvar Yellow 275 mg) werden pas in 2017 vergund. Aangezien deze twee producten elk een actieve substantie bevatten die voorheen niet in België vergund waren voor de bestrijding van varroase, heeft het verlenen van deze vergunningen het therapeutisch arsenaal voor de bestrijding van varroase aanzienlijk verhoogd.

Er zijn momenteel in België geen producten vergund op basis van mierenzuur. Producten op basis van mierenzuur kunnen dus enkel aangewend worden onder toepassing van de cascadewetgeving. De toepassing van de cascade gebeurt onder de directe verantwoordelijkheid van de behandelende dierenarts. Gelet op het uitzonderlijk karakter van de cascade en de aanwezigheid van vergunde alternatieven, moet het gebruik van producten op basis van mierenzuur op Belgisch grondgebied beperkt zijn.

Meerdere acties van het federaal bijenplan 2017-2019 hebben rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking op de bestrijding van varroa:

·        het instellen van diergeneeskundige bedrijfsbegeleiding voor bijenstanden; 

·        het schrappen van de vergoeding voor de toelating om diergeneesmiddelen voor bijen in de handel te brengen; 

·        de wetswijzigingen die gericht zijn op een betere beschikbaarheid van diergeneesmiddelen voor bijen verdedigen op Europees niveau;

·        de lancering en opvolging van de Bee Best Check die gericht is op de ontwikkeling van een orginele tool voor het globale beheer van bijengezondheid door imkers;

·        de lancering en opvolging van Varresist die als doel heeft moleculaire merkers van de tolerantie/resistentie tegen varroa bij honingbijen in kaart te brengen door middel van een test voor fenotypische tolerantie tegen varroa;

·        het instellen van een objectief en permanent programma voor het toezicht op bijensterfte door het FAVV. Dit programma is gekoppeld aan de monitoring van de oorzaken van deze sterfte die het vaakst worden aangehaald (aanwezigheid en omvang van varroa, residuen van gewasbeschermingsmiddelen...): "HealthyBee";

·        de lancering onder de noemer “BEESYN” van een studie die gericht is op het bepalen van de impact van chemische producten op de sterfte van honingbijen in België, rekening houdende met de interacties van deze producten met andere potentiële sterfteoorzaken (waaronder varroa).