SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2012-2013 Zitting 2012-2013
________________
24 janvier 2013 24 januari 2013
________________
Question écrite n° 5-7966 Schriftelijke vraag nr. 5-7966

de Hassan Bousetta (PS)

van Hassan Bousetta (PS)

à la vice-première ministre et ministre de l'Intérieur et de l'Égalité des Chances

aan de vice-eersteminister en minister van Binnenlandse Zaken en Gelijke Kansen
________________
Centre pour l'égalité des chances et la lutte contre le racisme - Écoles flamandes - Discriminations - Étude de l'Université d'Anvers - Suites données - Jeunes issus de l'immigration - Actions du Centre - Bilan Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding - Vlaamse scholen - Discriminaties - Studie van de Universiteit Antwerpen - Gevolgen - Jongeren van migrantenafkomst - Acties van het Centrum - Balans 
________________
Unia
enfant de migrant
établissement d'enseignement
lutte contre la discrimination
Myria
Unia
migrantenkind
onderwijsinstelling
bestrijding van discriminatie
Myria
________ ________
24/1/2013Verzending vraag
16/5/2013Antwoord
24/1/2013Verzending vraag
16/5/2013Antwoord
________ ________
Question n° 5-7966 du 24 janvier 2013 : (Question posée en français) Vraag nr. 5-7966 d.d. 24 januari 2013 : (Vraag gesteld in het Frans)

On ne peut qu'être interpellé par les résultats d'une étude de l'Université d'Anvers (menée par le professeur Clycq) qui montrent que dans des écoles en Flandre, des sanctions sont prises pour les élèves qui ne parlent pas le néerlandais à l'école ; cela concernerait 65 % des enfants ayant une langue maternelle étrangère.

Interpellant encore : d'après cette étude universitaire, les enfants d'origine marocaine ou turque seraient bien plus visés que les autres (voir : http://www.rtbf.be/info/belgique/detail_dans-les-cours-de-recre-en-flandre-mieux-vaut-parler-chinois-que-turc?id=7886927, le 5 décembre 2012).

Bien entendu, il ne peut être question d'entrer dans le champ des compétences de l'enseignement en Flandre, mais il peut être permis de s'interroger ici sur ces constats révélés par cette étude.

En effet, les sanctions dénoncées par cette étude ne pourraient-elles pas s'analyser comme une violation de la législation anti-discrimination et justifier une intervention du Centre pour l'égalité des chances et la lutte contre le racisme ?

En effet, le Centre, dans le cadre de ses missions, dans les limites de ses moyens mais aussi en concertation avec les divers acteurs de l'enseignement, a choisi de s'investir dans quelques chantiers prioritaires. Cela, sans négliger pour autant ses interventions ponctuelles (traitement des plaintes, interventions directes dans les écoles, accompagnements personnalisés, information) ni le suivi de commissions stratégiques quant au devenir des jeunes issus de l'immigration (langue et culture d'origine, discrimination positive, médiation, prévention du décrochage scolaire) (cf. http://www.diversite.be).

L'honorable ministre peut-elle nous dire quelles suites le Centre pour l'égalité des chances et la lutte contre le racisme pourrait-il donner aux éléments contenus dans l'étude dont il est question ci-dessus ? De manière générale, pourrait-on connaître le bilan des actions du Centre concernant les chantiers identifiés ci-dessus et pour lesquels il y a un travail concerté avec les acteurs de l'enseignement ?

 

De resultaten van een studie van de Universteit Antwerpen (geleid door professor Clycq), waaruit blijkt dat er Vlaamse scholen zijn waar leerlingen worden gestraft als ze geen Nederlands praten, kunnen ons niet onberoerd laten. Die maatregel zou 65% van de kinderen met een vreemde moedertaal treffen.

Eveneens treffend is dat volgens die universitaire studie de kinderen van Marokkaanse of Turkse afkomst meer het mikpunt zouden zijn dan andere kinderen. (zie: http://www.rtbf.be/info/belgique/detail_dans-les-cours-de-recre-en-flandre-mieux-vaut-parler-chinois-que-turc?id=7886927, 5 december 2012)

Het is uiteraard niet de bedoeling het bevoegdheidsdomein van het onderwijs in Vlaanderen te betreden, maar er mogen wel vragen worden gesteld over de bevindingen van die studie.

Kunnen de straffen die in die studie aan bod komen gezien worden als een overtreding van de antidiscriminatiewetgeving en rechtvaardigen ze bijgevolg een tussenkomst van het Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding?

Immers, het Centrum heeft ervoor gekozen om, in het kader van zijn opdrachten en binnen de grenzen van zijn middelen, maar tevens in overleg met de diverse actoren van het onderwijs, te investeren in enkele prioritaire domeinen. Het wil dat doen zonder zijn tussenkomsten in precieze gevallen (klachtenbehandeling, rechtstreeks optreden in de scholen, individuele begeleiding, informatie), noch de opvolging van beleidscommissies over de toekomst van de jongeren van migrantenafkomst (taal en cultuur van afkomst, positieve discriminatie, bemiddeling, preventie van het afhaken van school) te verwaarlozen. (http://www.diversiteit.be)

Welk gevolg kan het Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding geven aan de voormelde resultaten van het onderzoek? Kunnen we op de hoogte worden gebracht van de balans van de acties van het Centrum met betrekking tot de voormelde domeinen en waarvoor er in overleg wordt gewerkt met de actoren van het onderwijs?

 
Réponse reçue le 16 mai 2013 : Antwoord ontvangen op 16 mei 2013 :

Avant tout, jai pris connaissance comme vous de l’enquête publiée en décembre dernier par les chercheurs des universités d’Anvers, de Gand et Louvain qui ont interrogé 11 000 élèves du secondaire, et aussi des parents, des enseignants et des directeurs d’école dans plusieurs villes flamandes. Ils ont en effet pu constater qu’environ 80 % des enfants d'origine marocaine ou turque ne peuvent pas utiliser leur langue maternelle en classe ou au moment de la récréation dans les écoles en région flamande, au risque de recevoir une punition. Les auteurs plaident d’ailleurs pour que les écoles s'ouvrent davantage aux langues parlées par leurs élèves à la maison. Cette analyse se double d’un autre constat : les enfants chinois par exemple seraient beaucoup moins punis que les enfants turcs ou marocains.  

Comme vous le soulevez dans votre question, l’enseignement est une compétence communautaire dans laquelle il ne m’appartient pas de m’immiscer. Je souhaite néanmoins vous faire part de ce que pour moi, l’école est par excellence une institution qui a vocation à réaliser l’égalité. Ses missions essentielles sont d’instruire de façon la plus objective possible, de socialiser par des valeurs communes, de cultiver l’égalité des chances et de réussite, d’amener les élèves à se construire,  et de s’élever dans la société sans être déterminés, favorisés ou défavorisés par des caractères différenciés comme le genre, la classe sociale, l’origine ethnique, la langue, l’identité culturelle ou religieuse.

On sait aussi que soutenir et encourager l’apprentissage de la langue officielle utilisée dans les écoles demeure un élément central de la réussite scolaire des élèves issus de l’immigration. Une recherche au Royaume-Uni suggère d’ailleurs que l’accélération des performances des élèves issus des minorités, observée au cours des trois dernières années de leur scolarité, jusqu’aux examens passés à 16 ans, est en partie due à une maîtrise accrue de l’anglais, qui elle-même provient d’une utilisation plus intensive de la langue.

Les données suggèrent aussi que les élèves bilingues qui acquièrent une bonne maîtrise de la langue du pays surpassent en performances scolaires leurs pairs monolingues.[1]  

Une bonne connaissance de la langue maternelle constitue en effet une base solide pour apprendre une deuxième langue, mais interdire à l’école l’utilisation de la langue qui est parlée en famille n’entraîne pas forcément une meilleure connaissance de la langue officielle de l’école. De plus, la langue maternelle véhicule aussi tout un patrimoine culturel. Pour beaucoup de jeunes, elle est un élément indispensable dans le développement de leur identité personnelle et plurielle. La classe, la cour de récréation et la rue sont des univers différents dans lesquels on utilise des langues et des registres différents. L’important, c’est que l’école permette aux jeunes d’apprendre à maîtriser tous ces registres et les y aide, sans pour autant cloisonner la communication.

1. Pour répondre à votre première question, il est clair qu’il s’agit d’une matière communautaire puisqu’elle touche à l’enseignement et à l’intégration. Voici les réponses que le Centre m’a apportées : en 2011, le Centre a traité 115 nouveaux dossiers dans le domaine de l’enseignement, soit 40 % de plus par rapport à 2010. Cette augmentation s’est remarquée surtout dans les dossiers ‘raciaux’ et convictions religieuses ou philosophiques, qui ont doublé. Les dossiers enseignement recouvrent des réalités très diverses : l’inscription d’un enfant handicapé, le harcèlement raciste entre élèves, les conflits entre élèves et leurs parents ou entre leurs parents et les enseignants ou la direction de l’école, les questions touchant aux signes ou pratiques religieuses. Dans un tiers des dossiers, les faits s’étaient produits dans l’enseignement secondaire. Par rapport à 2010, les dossiers concernant l’enseignement fondamental étaient plus présents. 

2. Pour répondre à votre deuxième question, vous n’êtes pas sans savoir qu’un Accord de coopération qui a été signé par tous les gouvernements  va permettre au Centre interfédéral de prendre des initiatives complémentaires dans les matières qui incombent aux entités fédérées. Actuellement, le Centre pour l’Égalité des chances réalise déjà un travail important au niveau de l’école.  

Du côté francophone, dans le cadre du protocole de collaboration conclu entre le Centre et la Fédération Wallonie-Bruxelles, les formations des acteurs de l’enseignement ont été poursuivies en 2011. La plateforme de concertation informelle réunit différents acteurs qui reçoivent et traitent des signalements individuels au sein de la Fédération Wallonie-Bruxelles. De plus, une réflexion a été entamée avec les services concernés, pour inclure de façon permanente les questions liées à la discrimination et à l’égalité des chances dans la formation continuée des acteurs de l’enseignement (inspecteurs scolaires, directeurs d’établissement, enseignants, etc.).

Du côté néerlandophone, un réseau ‘enseignement et discrimination’ a été mis sur pied à Anvers en 2011. Ce réseau réunit de façon périodique des responsables issus de différents réseaux d’enseigne- ment : les Centra voor leerlingenbegeleiding (ClB), les experts de la plateforme lokale overlegplatform (lop) ainsi que les représentants d’organisations de défense des lesbigays, des personnes handicapées et des minorités ethniques avec le Centre. Par ce biais, les partenaires du réseau souhaitent, d’une part, échanger et promouvoir leurs expertises respectives et, d’autre part, analyser et signaler aux responsables politiques les points structurellement problématiques.  

Le Centre siège également au sein de la Commis- sion Diversiteit en gelijke onderwijskansen du Vlaamse onderwijsraad (Vlor). Cette commission « DivGok » a élaboré des avis concernant la diversité et l’égalité des chances en matière d’enseignement dans l’enseignement flamand. Le Centre s’est ainsi attaché à assurer le suivi de la réalisation des objectifs de la politique d’égalité des chances.

[1]F. Demie et S. Strand « English language acquisition and educational attainment at the end of 
secondary school », Educational Studies 32(2), 2006, pages 215–231.

Eerst en vooral heb ik net als u kennis genomen van de enquête die gepubliceerd werd in december van vorig jaar door onderzoekers van de universiteiten van Antwerpen, Gent en Leuven die11 000 middelbare scholieren hebben geïnterviewd en ook ouders, leerkrachten en directies van scholen in verschillende Vlaamse steden. Ze hebben inderdaad gezien dat ongeveer 80 % van de kinderen van Marokkaanse of Turkse afkomst hun moedertaal in de klas of tijdens de pauze op scholen in het Vlaamse Gewest, op het risico van het oplopen van een straf. Bovendien pleiten de auteurs ervoor dat scholen meer zouden openstaan ​​voor de talen die hun leerlingen thuis spreken. Deze analyse wordt gecombineerd met een andere opmerking: Chinese kinderen bijvoorbeeld zouden veel minder gestraft worden dan Turkse en Marokkaanse kinderen. 

Zoals u het in uw vraag aanhaalt, is onderwijs een bevoegdheid van de Gemeenschap waarbij het niet aan mij is mezelf daarin te mengen. Maar ik wil met jullie delen dat voor mij de school bij uitstek een instelling is die streeft naar gelijkheid. De kerntaken zijn om op de meest objectieve manier mogelijk op te voeden, te socialiseren door gemeenschappelijke waarden, het cultiveren van gelijkheid van kansen en succes, om leerlingen ertoe te brengen zichzelf op te bouwen, en om zich in de samenleving te verheffen zonder te worden bepaald, bevoordeeld of benadeeld door gedifferentieerde kenmerken zoals gender, klasse, etniciteit, taal, culturele of religieuze identiteit. 

We weten ook dat ondersteuning en het leren van de officiële taal die wordt gebruikt in het onderwijs een centraal element blijft van het schoolsucces van migrantenleerlingen. Onderzoek in het Verenigd Koninkrijk suggereert ook dat de acceleratie van de prestaties van minderheidsleerlingen, die tijdens de laatste drie jaar van hun opleiding werd opgetekend, tot aan de examens die op 16 jarige leeftijd worden afgelegd, deels te wijten is aan verhoogde beheersing van het Engels, wat zelf voortvloeit uit een intensiever gebruik van de taal. 

De gegevens suggereren ook dat tweetalige leerlingen die een goede beheersing van de landstaal verwerven beter presteren dan hun eentalige medeleerlingen[1]. 

Een goede kennis van de moedertaal is inderdaad een solide basis voor het leren van een tweede taal, maar het verbieden van het gebruik op school van de taal die gesproken wordt thuis betekent niet noodzakelijk een betere kennis van de officiële taal van de school. Bovendien brengt de moedertaal ook een hele cultureel erfgoed met zich mee. Voor veel jonge mensen, is het een essentieel element in de ontwikkeling van de persoonlijke identiteit en meervoudige identiteit. De klas, de speeltuin en de straten zijn werelden waarin we taal en verschillende registers gebruiken. Het belangrijkste is dat de school jongeren kan leren om al deze gegevens onder de knie te krijgen en hen hierbij helt zonder partitie in de communicatie. 

1. Voor wat het beantwoorden van uw eerste vraag betreft, is het duidelijk dat dit een gemeenschapsmaterie is omdat het invloed heeft op onderwijs en integratie. Hier zijn de antwoorden die het Centrum mij heeft aangebracht: in 2011, heeft het Centrum 115 nieuwe gevallen behandeld op het gebied van onderwijs, 40 % meer ten opzichte van 2010. Deze toename werd opgemerkt in het bijzonder in de 'raciale' gevallen en de religieuze of filosofische overtuiging, die zijn verdubbeld. Educatieve dossiers bestrijken heel verschillende werkelijkheden: de inschrijving van kinderen met een handicap, racistische pesterijen onder leerlingen, conflicten tussen leerlingen en hun ouders of tussen ouders en leerkrachten of de schoolleiding, kwesties met betrekking tot religieuze tekenen of praktijken. In een derde van de gevallen, deden de gebeurtenissen zich voor in het secundair onderwijs. In vergelijking met 2010, waren de gegevens met betrekking tot het basisonderwijs meer aanwezig. 

2. Om uw tweede vraag te beantwoorden, weet u allicht dat een samenwerkingsovereenkomst die werd ondertekend door alle regeringen het Interfederaal Centrum in staat stellen zal aanvullende initiatieven te nemen op het gebied van taken die tot de bevoegdheid van de deelstaten behoren. Op dit moment verricht het Centrum voor Gelijkheid van Kansen al belangrijk werk op schoolniveau. 

Aan de Franstalige kant, onder de samenwerkingsovereenkomst ondertekend tussen het Centrum en de Federatie Wallonië-Brussel, werd de training van de onderwijsactoren voortgezet in 2011. Het informeel overlegplatform brengt verschillende stakeholders samen die individuele rapportages verwerken binnen de Federatie Wallonië-Brussel. Daarnaast werd een bezinning opgestart met de bevoegde diensten om permanente kwesties in verband met discriminatie en gelijke kansen in de bijscholing van het voortgezet onderwijs van de actoren in te lassen (schoolinspecteurs, schoolhoofden, leerkrachten, enz.). 

Aan Nederlandstalige zijde, werd een netwerk ‘onderwijs en discriminatie’ in Antwerpen in 2011 opgericht. Dit netwerk brengt periodiek verantwoordelijken bijeen van verschillende netwerken van het onderwijs: de centra voor leerlingenbegeleiding (CLB), deskundigen uit het platform Lokale overlegplatform (LOP) en vertegenwoordigers van belangenorganisaties lesbigays, mensen met een handicap en etnische minderheden met het Centrum. Op deze manier, willen de netwerkpartners aan de ene kant hun respectieve deskundigheid uitwisselen en promoten, en anderzijds, de punten die structureel problematisch zijn analyseren en aan de politieke verantwoordelijken melden. 

Het Centrum is ook lid van de Commissie Diversiteit en Gelijke onderwijskansen de van de Vlaamse Onderwijsraad (Vlor). Deze commissie "DivGok" heeft adviezen uitgebracht over diversiteit en gelijke kansen in het onderwijs in het Vlaams onderwijs. Het Centrum is aldus vastbesloten om te zorgen voor de opvolging van de verwezenlijking van de beleidsdoelstellingen inzake gelijke kansen.

[1]  F. Half en S. Strand “English language acquisition and educational attainment at the end of 
secondary school (Engelse taalverwerving en opleidingsniveau op het einde van de middelbare school) " Educational Studies 32 (2), 2006, pagina's 215 tot 231