SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2011-2012 Zitting 2011-2012
________________
23 décembre 2011 23 december 2011
________________
Question écrite n° 5-4360 Schriftelijke vraag nr. 5-4360

de Dirk Claes (CD&V)

van Dirk Claes (CD&V)

à la vice-première ministre et ministre de l'Intérieur

aan de vice-eersteminister en minister van Binnenlandse Zaken
________________
Elections communales - Vote électronique - Communes flamandes - Remplacement du matériel actuel - Développement de nouveaux ordinateurs de vote - État d'avancement Gemeenteverkiezingen - Elektronisch stemmen - Vlaamse gemeenten - Vervanging van de huidige apparatuur - Ontwikkeling van nieuwe stemcomputers - Stand van zaken 
________________
élection locale
équipement informatique
application de l'informatique
vote
gemeenteraadsverkiezing
gegevensverwerkende installatie
toepassing van informatica
stemming
________ ________
23/12/2011Verzending vraag
28/3/2012Antwoord
23/12/2011Verzending vraag
28/3/2012Antwoord
________ ________
Réintroduction de : question écrite 5-3140 Réintroduction de : question écrite 5-3140
________ ________
Question n° 5-4360 du 23 décembre 2011 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-4360 d.d. 23 december 2011 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Aujourd'hui, en Flandre, la moitié des votes se fait électroniquement. Les avantages du système sont connus : rapidité de vote, diminution du nombre de bureaux de vote nécessaires, des résultats électoraux clairs et disponibles rapidement, ... Le plus grand avantage réside cependant dans le fait qu'on ne doit plus convoquer des milliers de personnes pour compter ou pour être assesseurs le soir et la nuit et qu'on ne doit donc pas davantage leur octroyer d'indemnité.

C'est pour ces raisons que les gouvernements flamand et bruxellois ont décidé de généraliser le vote électronique. Comme vous le savez, le matériel actuel est tout à fait obsolète. La Région flamande s'est engagée à prendre en charge 80 % des frais liés à son renouvellement. Le pouvoir fédéral prendrait les 20 % restants à sa charge.

La procédure en vue de la livraison de nouveaux ordinateurs de vote prend beaucoup de retard. Il s'agit d'une véritable course contre la montre pour faire voter toute la Flandre électroniquement dans exactement un an (2012) pour les élections des conseils communaux, de district et provinciaux !

Pour se préparer suffisamment, les administrations locales ont besoin de clarté aujourd'hui. Les communes doivent aussi savoir quels montants elles doivent inscrire à leurs budgets 2012. Certaines suggèrent de ressusciter l'ancien système une dernière fois, à leurs risques et périls, mais le risque de pannes et d'erreurs me paraît trop élevé. En outre, la disponibilité des pièces de rechange est insuffisante.

Avant les congés d'été, il est apparu clairement que le gouvernement wallon se retire. Au Sud du pays, on en revient à la méthode ancienne et l'on votera de nouveau au crayon sur papier. J'espère fermement que nous ne serons pas aussi condamnés à cela en Flandre !

Récapitulons : dans votre réponse à ma question orale 5-121 du 5 mai 2011 à ce sujet, vous avez expliqué que Smartmatic, la firme retenue pour le développement d'un prototype, tenait déjà compte d'un retard de quelque six semaines. Vous avez dit qu'elle s'exposait ce faisant à des amendes éventuelles.

Quand le prototype sera prêt, le pouvoir adjudicateur a trente jours pour l'évaluer, après quoi Smartmatic, en cas d'évaluation positive, dispose de nonante jours pour organiser une expérimentation à grande échelle. Le pouvoir adjudicateur dispose ensuite d'une nouvelle période de trente jours pour l'évaluation de l'expérimentation avant que les nouveaux ordinateurs de vote puissent être commandés.

Entre-temps, le ministre flamand de l'Administration intérieure a déclaré au Parlement flamand qu'il avait été convenu que Smartmatic terminerait son prototype pour début juillet 2011. Début septembre 2011, le prototype devait être testé définitivement. Entre-temps Smartmatic s'engage à prendre le risque de produire les appareils nécessaires pour l'expérimentation qui aura lieu le 27 octobre 2011. Ce n'est qu'après cela, bien entendu après une évaluation positive de l'expérimentation, que vous pouvez passer à l'adjudication.

Il apparaît en tout cas clairement que cette occasion sera notre toute dernière chance de pouvoir encore procéder au vote électronique l'an prochain. On ne peut plus se permettre la moindre erreur après tous les retards accumulés principalement au niveau fédéral où le dossier est resté bloqué des mois.

J'aimerais obtenir de la ministre une réponse aux questions suivantes :

1) La ministre peut-elle me donner l'état actuel d'avancement du dossier ?

2) Garantit-elle que les communes flamandes pourront faire usage du nouveau système de vote digital en octobre 2012 ?

3) La firme Smartmatic a-t-elle terminé le prototype au cours du mois de juillet 2011 et a-t-il été testé définitivement comme promis ? Smartmatic a-t-elle entre-temps pris le risque de produire les appareils pour l'expérimentation et cette expérimentation se fera-t-elle sûrement le 27 octobre ou bien existe-t-il un risque de la voir reportée ?

4) Des amendes ont-elles déjà été imposées à Smartmatic en raison du retard pris ?

5) La ministre peut-elle me fournir le planning qui sera d'application au cours des prochains mois, y compris pour la formation du personnel ?

 

In Vlaanderen stemt ongeveer de helft vandaag de dag elektronisch. De voordelen hiervan zijn bekend: een vlottere stembusgang, minder kiesbureaus nodig, een sneller bekend en overzichtelijk verkiezingsresultaat, … Het grootste voordeel is echter dat men geen duizenden tellers en bijzitters meer moet oproepen om 's avonds en 's nachts te tellen en dat men ze dus ook geen vergoeding moet betalen.

Om die redenen beslisten de Vlaamse en de Brusselse regering het elektronisch stemmen te veralgemenen. Zoals u weet is de huidige apparatuur totaal verouderd. Het Vlaams Gewest heeft zicht geëngageerd om voor de nieuwe apparatuur 80 % van de kosten te dragen. De federale overheid zou de resterende 20 % voor zich nemen.

De procedure die tot de oplevering van nieuwe stemcomputers moet leiden, loopt grote vertraging op. Het wordt een echte race tegen de tijd om heel Vlaanderen over exact een jaar al (oktober 2012) voor de gemeente-, discricts- en provincieraadsverkiezingen elektronisch te laten stemmen!

De lokale besturen hebben vandaag nood aan duidelijkheid zodat ze zich voldoende kunnen voorbereiden. De gemeenten moeten ook weten welke bedragen ze moeten voorzien in hun begroting 2012. Sommigen suggereren dat het oude systeem nog eens kan gereanimeerd worden op eigen risico van de gemeentebesturen, maar het gevaar voor fouten en pannes lijkt me te groot. Bovendien zijn er onvoldoende wisselstukken beschikbaar.

Voor het zomerreces werd duidelijk dat de Waalse regering afhaakt. In het Zuiden van het land keert men terug naar de ouderwetse methode en zal bij de verkiezingen terug met potlood en papier worden gestemd. Ik hoop stellig dat wij hier in Vlaanderen ook niet toe veroordeeld zullen worden!

Laten we even recapituleren: in uw antwoord op mijn mondelinge vraag nr. 5-121 hieromtrent van 5 mei 2011 verklaarde u dat de firma Smartmatic, de firma die werd aangewezen om een prototype te ontwikkelen, reeds rekening hield met een vertraging van om en bij zes weken. U zei ook dat het bedrijf zich op die manier bloot stelde aan mogelijke boetes.

Wanneer het prototype klaar is, heeft het opdrachtgevend bestuur dertig dagen om dit te evalueren, waarna Smartmatic bij een positieve evaluatie negentig dagen de tijd heeft om een grootschalig experiment te organiseren. Daarna krijgt het opdrachtgevend bestuur nog eens dertig dagen om het experiment te evalueren. Pas daarna kunnen de nieuwe stemcomputers worden besteld.

Ondertussen verklaarde de Vlaamse minister van Binnenlands Bestuur in het Vlaams Parlement dat er werd afgesproken dat Smartmatic begin juli 2011 het prototype af zal hebben. Begin september 2011 zal het prototype dan definitief getest worden. Ondertussen verbindt Smartmatic zich ertoe om op eigen risico de toestellen te produceren die nodig zijn voor de proefstemming die op 27 oktober 2011 zal gehouden worden. Pas hierna kan u, vanzelfsprekend na een positieve evaluatie van de proefstemming, overgaan tot een gunning.

Het lijkt er in ieder geval op dat dit de allerlaatste kans wordt om volgend jaar toch nog elektronisch te kunnen gaan stemmen. Na alle vertragingen die reeds werden opgelopen, voornamelijk op het federaal niveau waar het dossier maanden bleef liggen, mag er nu absoluut niets meer misgaan.

Graag had ik de geachte minister hieromtrent de volgende vragen gesteld:

1) Kan zij mij de huidige stand van zaken van het dossier geven?

2) Garandeert zij dat de Vlaamse gemeenten in oktober 2012 gebruik kunnen maken van het nieuwe systeem voor digitale stemming?

3) Heeft de firma Smartmatic het prototype in de loop van de maand juli 2011 afgewerkt en werd dit prototype ondertussen reeds definitief getest, zoals beloofd? Is Smartmatic ondertussen op eigen risico de toestellen voor de proefstemming aan het produceren en zal deze proefstemming zeker op 27 oktober 2011 plaatsvinden of bestaat het gevaar dat deze zal worden uitgesteld?

4) Werden er reeds boetes opgelegd aan Smartmatic wegens de opgelopen vertragingen?

5) Kan zij mij een overzicht geven van het tijdsschema dat in de komende maanden zal worden gevolgd, eveneens wat betreft de opleidingen voor personeel?

 
Réponse reçue le 28 mars 2012 : Antwoord ontvangen op 28 maart 2012 :

1. et 3. Sur base du cahier spécial des charges RRN 3/2008, Smartmatic aurait dû en effet livrer le prototype et le logiciel électoral pour le 3 avril 2011. Smartmatic n’a pas réussi à respecter ce délai.

Le groupe de pilotage (composé des fonctionnaires dirigeants des trois administrations concernées) en charge du suivi du développement du nouveau système de vote électronique a ensuite mis en place un nouvel échéancier comportant un strict suivi hebdomadaire de la progression du projet.

Une évaluation intermédiaire de l’organisme de contrôle indépendant PwC du 22 septembre 2011 démontrait une amélioration claire et une avancée significative du développement du prototype mais pointait en même temps encore quelques manquements importants.

Sur base de ces constatations, le Groupe de pilotage a décidé :

a) d’accepter sur proposition de Smartmatic l’organisation à leurs propres frais et leurs propres risques d’une expérimentation du nouveau système de vote le 27 octobre 2011 ;

b) de fixer à Smartmatic une nouvelle date-limite pour la livraison finale du prototype (30 novembre 2011) suivie d’une certification de ce prototype par l’organisme de contrôle indépendant PwC.

Le groupe de pilotage a considéré comme justifié d’accepter la proposition de Smartmatic d’organiser à ses propres frais et à ses propres risques une expérimentation vu que l’organisme de contrôle indépendant a dans son rapport du 20 octobre 2011 souligné qu’il y avait assez de garanties pour organiser une expérimentation à échelle limitée avec le matériel et le logiciel du prototype. Une expérimentation a donc ainsi pu être réalisée le 27 octobre 2011 dans vingt-quatre bureaux de vote répartis en Flandre et à Bruxelles. Cette expérimentation a montré que :

  • l'électeur trouve le nouveau système très convivial tant pour voter que pour scanner le bulletin de vote ;

  • les problèmes de stabilité ont été résolus.

En outre, aucun problème pouvant compromettre la poursuite du projet n'a été constaté.

Vu l’issue positive de l’expérimentation, la société Smartmatic a continué le développement du prototype et du logiciel électoral et a soumis le 30 novembre 2011 à PwC la version définitive du prototype et du logiciel.

Le 21 décembre 2011 PwC a déposé le rapport de certification.

Le rapport final de PwC a constaté ce qui suit :

Avis.

Sur la base des activités effectuées par nous, nous pouvons affirmer avec une certitude raisonnable que :

  • le logiciel est compatible avec le hardware mis à disposition ; et

  • pour la portée définie, le prototype (cf. Cahier des charges spécial Lot 1 Poste 1) et

  • l’application (cf. Cahier des charges spécial Lot 2 Poste 1) sont aptes.

Le marché public peut donc être poursuivi.

2 et 5. Le « Best and Final Offer » de la société Smartmatic qui a développé le nouveau système de vote électronique, stipule que pour l’exécution d’une commande de 25 000 machines de vote (5.000 bureaux de vote), il faut tenir compte d’une période de vingt-trois semaines. Ceci inclut la livraison du matériel dans les communes. Vu que le gouvernement flamand dans une première phase ne souhaite pas déployer plus de 5 000 bureaux de vote, l’utilisation du nouveau système de vote électronique lors des élections communales et provinciales du 14 octobre 2012 restait donc encore tout à fait possible.

Ce d’autant plus que, par une notification du 18 janvier 2012, le Conseil des ministres a confirmé son intervention à concurrence de 20 % dans l’acquisition du matériel du nouveau système de vote électronique, qu’il soit acheté par les Régions ou par les communes, conformément à l’Accord de coopération conclu en 2008 avec la Région flamande.

Il appartenait à l’Autorité flamande de décider si cela serait effectivement le cas. Or, cette dernière a décidé, en date du 20 janvier 2012, de procéder à l’achat des nouveaux systèmes de votes électroniques pour 3 286 bureaux de vote, correspondant aux communes qui disposaient déjà du système de vote électronique en 2006, ainsi que 6 grandes villes supplémentaires (Gand, Bruges, Alost, Courtrai, Ostende et Roulers).

Concernant le planning pour les prochains mois et notamment la formation du personnel, conformément au cahier spécial des charges pour le développement d’un nouveau système de vote électronique, la gestion de celui-ci est de la responsabilité de l’autorité compétente pour l’organisation des élections visées, en l’occurrence l’Autorité flamande.

4. Aucune amende n’a encore été infligée à la firme Smartmatic. Ces amendes peuvent uniquement être appliquées et exécutées sur les factures présentées par le prestataire concerné.

1. en 3. Op basis van het bijzonder bestek RRN 3/2008, zou Smartmatic inderdaad het prototype en de stemsoftware hebben moeten opleveren op 3 april 2011. Smartmatic is hier niet in geslaagd.

De stuurgroep (die bestaat uit de leidende ambtenaren van de drie betrokken administraties) die belast is met de opvolging van de ontwikkeling van het nieuwe elektronische stemsysteem heeft vervolgens een nieuw tijdschema vooropgesteld met daaraan gekoppeld een strikte wekelijkse opvolging van de vooruitgang van het project.

Een tussentijdse evaluatie door het onafhankelijk controleorganisme PwC van 22 september 2011 gaf een duidelijke verbetering en een significante vooruitgang aan in de ontwikkeling van het prototype, maar wees tegelijkertijd ook nog op enkele belangrijke tekortkomingen.

Op basis van deze vaststellingen heeft de Stuurgroep vervolgens beslist om :

a) in te gaan op het voorstel van Smartmatic om op eigen kosten en voor eigen risico op 27 oktober 2011 een experiment met het nieuw stemsysteem te organiseren;

b) Smartmatic een nieuwe deadline voor de finale oplevering van het prototype op te leggen (30 november 2011) gevolgd door een certificatie van dit prototype door het onafhankelijk controleorganisme PwC.

De stuurgroep achtte het verantwoord in te gaan op het voorstel van Smartmatic om op eigen kosten en risico een experiment te organiseren aangezien het onafhankelijk controleorganisme in een verslag van 20 oktober 2011 had onderstreept dat er voldoende garanties waren om een experiment op beperkte schaal te organiseren met de soft- en de hardware van het prototype. Zodoende kon er op 27 oktober 2011 in 24 stembureaus verspreid over Vlaanderen en Brussel een experiment worden georganiseerd. Het experiment heeft aangetoond dat:

  • het nieuwe systeem door de kiezer als zeer gebruiksvriendelijk wordt ervaren, zowel om te stemmen als om het stembiljet te scannen;

  • dat de stabiliteitsproblemen werden opgelost.

Bovendien werden er geen problemen vastgesteld die de voortzetting van het project in gevaar zouden brengen.

Gezien de positieve uitkomst van het experiment, heeft de vennootschap Smartmatic de ontwikkeling van het prototype en van de stemsoftware voortgezet en werd op 30 november 2011 aan PwC de definitieve versie van het prototype en de software bezorgd.

Op 21 december 2011 heeft PwC het certificatieverslag neergelegd.

Het eindverslag van PwC heeft het volgende vastgesteld:

Advies.

Op basis van de door ons verrichte werkzaamheden kunnen wij met redelijke zekerheid stellen dat:

  • de software verenigbaar is met de ter beschikking gestelde hardware; en

  • voor de gedefinieerde reikwijdte het prototype (cf. Bijzonder Bestek Perceel 1 Deel 1) en de

  • toepassing (cf. Bijzonder Bestek Perceel 2 Deel 1) geschikt zijn.

De overheidsopdracht kan dus voortgezet worden.

2 en 5. Het “Best and Final Offer” van de firma Smartmatic die het nieuw elektronisch stemsysteem ontwikkelt, stipuleert dat voor de uitvoering van een bestelling van 25 000 stemmachines (5 000 stembureaus) op een periode van drieëntwintig weken moet gerekend worden. Dit inclusief de levering van het materiaal in de gemeenten. Aangezien de Vlaamse regering in een eerste fase zeker niet meer dan 5 000 stembureaus zal uitrusten, bleef het gebruik van het nieuw elektronisch stemsysteem bij de gemeente- en provincieraadsverkiezingen van 14 oktober 2012 dus zeker nog volledig mogelijk.

En dit des te meer daar, per kennisgeving van 18 januari 2012, de ministerraad zijn interventie ten belope van 20 % in de aanschaf van de hardware van het nieuwe elektronisch systeem heeft bevestigd, of dit nu door de Gewesten of door de gemeenten wordt aangekocht, overeenkomstig het Samenwerkingsakkoord dat in 2008 met het Vlaams Gewest werd afgesloten.

Het kwam aan de Vlaamse Overheid toe om te beslissen of dit effectief het geval zou zijn. Welnu deze laatste heeft op datum van 20 januari beslist over te gaan tot de aankoop van de nieuwe systemen van elektronisch stemmen voor 3 286 stembureaus, wat overeenkomt met de gemeenten die in 2006 reeds beschikten over het systeem van elektronisch stemmen, alsook 6 bijkomende grote steden (Gent, Brugge, Aalst, Kortrijk, Oostende en Roeselare).

Wat de planning voor de volgende maanden betreft en met name de opleiding van het personeel, is, overeenkomstig het bijzonder bestek voor de ontwikkeling van een nieuw elektronisch stemsysteem, het beheer hiervan de verantwoordelijkheid van de overheid die bevoegd is voor de organisatie van de bedoelde verkiezingen, in dit geval de Vlaamse Overheid.

4. Er werd nog geen enkele boete opgelegd aan de firma Smartmatic. Deze boetes kunnen enkel worden toegepast en uitgevoerd op de facturen die voorgelegd worden door de betrokken dienstverlener.