SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session extraordinaire de 2010 Buitengewone zitting 2010
________________
21 septembre 2010 21 september 2010
________________
Question écrite n° 5-189 Schriftelijke vraag nr. 5-189

de Guido De Padt (Open Vld)

van Guido De Padt (Open Vld)

à la vice-première ministre et ministre des Affaires sociales et de la Santé publique, chargée de l'Intégration sociale

aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Maatschappelijke Integratie
________________
Méthadone - Prescriptions - Marché noir Methadon - Voorschriften - Zwarte markt 
________________
toxicomanie
médicament
trafic illicite
statistique officielle
répartition géographique
drugverslaving
geneesmiddel
zwarte handel
officiële statistiek
geografische spreiding
________ ________
21/9/2010Verzending vraag
13/7/2011Antwoord
21/9/2010Verzending vraag
13/7/2011Antwoord
________ ________
Question n° 5-189 du 21 septembre 2010 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-189 d.d. 21 september 2010 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Un arrêté royal régissant la prescription de méthadone et de buprénorphine par les médecins a été rédigé en 2004. Cet arrêté précise que les médecins ne peuvent prescrire ces médicaments de substitution qu'à certaines conditions et qu'ils doivent s'enregistrer. Cet arrêté reste toutefois lettre morte puisqu'aucune circulaire n'a encore été envoyée aux médecins.

Les médicaments doivent en outre être délivrés par un pharmacien agréé. Celui-ci remet le médicament quotidiennement au patient qui le prend sous sa surveillance. Le pharmacien peut aussi remettre le médicament à une personne habilitée à condition que le patient réside ou soit suivi dans un centre de traitement des problèmes d'assuétude.

La méthadone et la buprénorphine sont toutefois des médicaments dangereux qui font courir des risques sérieux en cas de mauvaise utilisation. Si d'autres produits sont consommés en plus de ces médicaments, le risque d'overdose s'accroît. Or il s'avère que les médecins prescrivent facilement les médicaments de substitution, avec les risques connus qui s'ensuivent.

Lorsque les instances d'aide ont connaissance d'un comportement prescripteur injustifié, contact est pris avec les médecins concernés à qui il est précisé que leur comportement prescripteur n'est pas correct. Si ces médecins s'obstinent, la justice est avertie. Il va de soi que ces médicaments sont convoités dans certains milieux, ce qui génère également un marché noir.

Le système d'enregistrement serait cependant tout à fait défaillant. Les pharmaciens et les médecins ne seraient avertis de la double délivrance et du comportement prescripteur qu'après un long laps de temps. Ce système manque dès lors son objectif. La solution pourrait consister en un système d'enregistrement en ligne.

Dans ce contexte, je souhaite adresser à la ministre les questions suivantes.

1. La ministre dispose-t-elle de statistiques, ventilées par région, sur le nombre de prescriptions établies dans notre pays en 2007, 2008, 2009 et durant le premier semestre de 2010 ? La ministre peut-elle dire combien de médecins ont établi ces prescriptions et combien de prescriptions chacun d'entre eux a établies ? Le comportement prescripteur de certains médecins pose-t-il question ?

2. La ministre dispose-t-elle de statistiques, ventilées par région, sur le nombre de pharmaciens qui ont délivré des substituts à l'héroïne et sur le nombre de clients de ces pharmaciens ?

3. La ministre peut-elle dire combien de personnes sont décédées, en 2007, 2008, 2009 et au premier semestre de 2010, des suites d'une mauvaise utilisation de ces médicaments et ventiler les chiffres en fonction de la cause ?

4. La ministre peut-elle dire combien de médecins ont eu affaire à la justice au cours de la même période en raison de leur comportement prescripteur et quelle suite a été donnée à ces dossiers ?

5. La ministre dispose-t-elle d'informations sur l'existence d'un marché noir et sur l'ampleur éventuelle de celui-ci ?

6. La ministre reconnaît-elle qu'aucun arrêté d'exécution n'a encore été pris concernant l'arrêté royal ? Quand pense-t-elle que ces arrêtés seront prêts ?

7. La ministre reconnaît-elle les problèmes que pose le système d'enregistrement ? Pense-t-elle qu'un système d'enregistrement en ligne peut apporter une solution ?

 

In 2004 is er een koninklijk besluit opgesteld tot wettelijke regeling van het voorschrijven van methadon en buprenorfine door artsen. Het koninklijk besluit bepaalt dat de artsen deze vervangingsmiddelen onder bepaalde voorwaarden mogen voorschrijven en dat ze zich moeten laten registreren. Dat besluit blijft echter dode letter aangezien er nog altijd geen rondzendbrief naar de artsen zou zijn verzonden.

De producten moeten ook door een erkende apotheker worden geleverd. Die overhandigt het middel dagelijks aan de patiënt, die het onder zijn toezicht inneemt. De apotheker kan de medicatie ook geven aan een gemachtigd persoon, op voorwaarde dat de patiënt verblijft of gevolgd wordt in een centrum voor behandeling van verslavingsproblemen.

Methadon en buprenorfine zijn echter gevaarlijke producten die bij onjuist gebruik ernstige risico’s inhouden. Wanneer daarbij ook nog andere producten worden ingenomen, verhoogt de kans op een overdosis. Artsen blijken de vervangingsmiddelen echter vlot voor te schrijven, met de bekende risico’s tot gevolg.

Wanneer hulpverleningsinstanties kennis krijgen van onverantwoord voorschrijfgedrag, worden de betrokken artsen opgebeld en wordt hen duidelijk gemaakt dat hun voorschrijfgedrag niet kan. Als die artsen hardleers zijn, wordt een signaal gegeven aan justitie. Het spreekt voor zich dat deze medicijnen gegeerd zijn in bepaalde middens, waardoor er ook een zwarte markt ontstaat.

Het registratiesysteem zou echter cruciaal tekortschieten. Apothekers of artsen zouden slechts na geruime tijd verwittigd worden van de dubbele verstrekking en van het voorschrijfgedrag. Een dergelijk systeem schiet daarmee zijn doel voorbij. Een mogelijke oplossing bestaat in een onlineregistratiesysteem.

In dat kader heb ik volgende vragen:

1.Heeft de minister cijfers, opgesplitst per gewest, over het aantal voorschriften dat in ons land in 2007, 2008, 2009 en de eerste helft van 2010 werd uitgereikt? Kan de minister meedelen hoeveel artsen precies hoeveel voorschriften uitschreven? Kunnen er vragen worden gesteld bij het voorschrijfgedrag van sommige artsen?

2. Heeft de minister cijfers, opgesplitst per gewest, over het aantal apothekers dat vervangingsproducten voor heroïne aflevert en over het aantal klanten dat zij hebben?

3. Kan de minister meedelen hoeveel personen in 2007, 2008, 2009 en de eerste helft van 2010 zijn overleden aan de gevolgen van het onjuiste gebruik van die middelen, opgesplitst per oorzaak?

4. Kan de minister meedelen hoeveel artsen in dezelfde periode met justitie in aanraking zijn gekomen wegens hun voorschrijfgedrag en welke gevolgen eraan werden gegeven?

5. Heeft de minister informatie over het bestaan van een zwarte markt en de eventuele omvang ervan?

6. Erkent de minister dat bij het koninklijk besluit nog altijd geen uitvoeringsbesluiten zijn genomen? Wanneer denkt zij dat die er zullen zijn?

7. Erkent de minister de problemen met het registratiesysteem? Ziet zij heil in een onlineregistratiesysteem?

 
Réponse reçue le 13 juillet 2011 : Antwoord ontvangen op 13 juli 2011 :

1. + 2. L'enregistrement national des Traitements de Substitution (ENTS) a deux finalités essentielles :

1 Enregistrement et monitoring de toutes les prescriptions de méthadone et de buprénorphine

Cet enregistrement est réalisé au départ des données fournies mensuellement par les pharmaciens via leurs offices de tarification (OT). Suivant un protocole spécifique, ces derniers codent les données des patients et transmettent mensuellement les fichiers anonymisés à l’IPhEB (Institut de Pharmaco-Epidémiologie belge). L’ensemble de ces fichiers alimentent la base de données ENTS. Elle permet l’extraction mensuelle des « codes – patients » dont il est constaté qu’ils se sont adressés à plus d’un médecin. Une vérification des multi-prescriptions détectées est réalisée sur base de l’affiliation de médecins collaborant au sein d’une même institution. Les autres cas sont considérés comme du « nomadisme médical ». Le système mis au point génère pour chacun de ces cas une « fiche d’alerte » reprenant, le code – patient, l’identité du prescripteur, de la pharmacie et le numéro de la prescription. Dans le cadre de la pharmacovigilance, ces fiches sont envoyées aux médecins concernés. Ces derniers sont invités à contacter les pharmaciens mentionnés afin de connaître l’identité de ces patients. La finalité du système est de permettre aux médecins de tenir compte de cette information pour la suite de leur relation thérapeutique avec ces patients.

2. Analyses épidémiologiques et rapports

Dans le respect de la protection de la vie privée, les chercheurs n’ont pas accès aux données personnelles de la base. Ils procèdent à l’analyse d’un ensemble volontairement limité de données agrégées extraites de la base de données. Ces analyses déterminent les profils des prestataires en général, les caractéristiques sociodémographiques des patients, ainsi que les produits prescrits (formes galéniques, dosages, fréquences de délivrance). Elles permettent des comparaisons selon les répartitions géographiques, par arrondissement. La situation et les évolutions du traitement de substitution en Belgique sont rapportées semestriellement au commanditaire.

En ce qui concerne les données personnelles (identification), la base de données ne contient que des données codées. L’encryptage est fait par les OT en ce qui concerne les patients, par l’IPhEB en ce qui concerne les prestataires de soins. C’est avec ces données que se réalise le monitorage de la prescription multiple de méthadone et de buprénorphine. Les analyses épidémiologiques sont exécutées par d’autres personnes qui n’ont accès qu’à un ensemble limité de données agrégées, donc anonymes.

Concrètement, je peux dire que le nombre de pharmacies qui délivrent ce traitement s’élève à environ 3000. En 2008 pour la région flamande, 4646 patients ont été traités, 2806 dans la région de Bruxelles capitale et 9195 pour la région wallonne. Ces données ne sont pas complètes puisque en fonction de la méthodologie utilisée, il n’a pas pu être tenu compte de certains groupes de patients (par exemple les patients non-assurés par la sécurité sociale ou dans des institutions de soins, …).

3. Les statistiques de décès par overdose sont rassemblées par l’Institut scientifique de santé publique qui publie un rapport annuel à ce sujet. Le nombre de décès par overdose est signalé sans séparation en catégories de drogues. En outre il reste très difficile de fournir une réponse simple à cette question puisque un décès lié à l’usage de drogues peut ne pas être directement en relation avec l’usage de cette drogue mais qu’il peut être une suite indirecte comme le SIDA …

4. Les dossiers connus sont actuellement transmis pour suite utile aux Commissions médicales provinciales compétentes. Leur nombre exact devrait être communiqué par ces Commissions.

5. Les données enregistrées représentent la délivrance des médicaments de substitution aux patients suivant une thérapie de substitution.

Les modalités de délivrance et d’administration au patient sont les suivantes :

  • Les médicaments de substitution sont délivrés par un pharmacien d’officine ou par toute personne autorisée par le Roi à délivrer des médicaments en vertu de l’article 4, § 2, 6° de l’arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif aux professions de santé, et ce dans un emballage avec une fermeture de sécurité pour les enfants. Les médicaments liquides sont conditionnés en doses journalières. Les centres d’accueil et les centres spécialisés peuvent procéder à la division de grands conditionnements en plus petits conditionnements, en doses journalières et par patient, sans qu’aucune modification ne soit apportée aux propriétés du médicament de substitution.

  • Le médicament de substitution est délivré au patient lui-même et administré quotidiennement, dans le respect de l’intimité du patient, sous forme orale :

    a) soit, si possible, dans une partie de l’officine hors de vue du public, en présence du pharmacien qui le délivre ou d’une autre personne agissant sous sa responsabilité,

    b) soit dans un centre d’accueil ou un centre spécialisé, en présence du médecin prescripteur ou d’une autre personne agissant sous sa responsabilité.

  • Par dérogation le médecin prescripteur peut fixer d’autres règles pour la délivrance ou l’administration du médicament si la situation médicale ou psycho-sociale du patient le justifie. Dans tous les cas, les modes de délivrance et d’administration sont mentionnés sur la prescription et dans le dossier médical du patient.

6. + 7. En rapport avec l’étude des modalités d’enregistrement des traitements de substitution il a été demandé, début 2010, à l’AFMPS (Agence Fédérale pour les médicaments et les Produits de Santé) de réunir un groupe de travail pour étudier les difficultés actuelles et les possibilités futures pour réaliser un système d’enregistrement adapté tenant compte des possibilités techniques et de la complexité de la problématique en matière de traçabilité et de délivrance.

Le groupe de travail m’a fourni un résumé des problèmes rencontrés et a, sur base d’une consultation large où figurent notamment des représentants des Secteurs de soins aux toxicomanes, rédigé un projet d’arrêté royal qui me sera transmis officiellement très prochainement. Néanmoins, au vu de la période d’affaires courantes, je ne peux m’engager en ce qui concerne le suivi qui doit être réservé à ce projet.

1.+ 2. Het systeem van Nationale Registratie van Substitutie Behandelingen (NRSB) heeft twee fundamentele streefdoelen :

1. Registratie en monitoring van alle voorschriften voor methadon en buprenorfine

Deze registratie gebeurt op basis van de gegevens die maandelijks aangeleverd worden door de apothekers via hun tariferingsdiensten (TD). Via een specifiek protocol worden patiëntgegevens becijferd door deze TD’s en de gecodeerde gegevens worden maandelijks doorgestuurd naar het IFEB (Instituut van Farmaco-Epidemiologie van Belgïe). De gecodeerde gegevens vormen samen de NRSB-databank waarmee maandelijks de “patiëntcodes” kunnen worden opgevraagd van patiënten die meerdere artsen hebben geraadpleegd. De opgespoorde meervoudige voorschriften van artsen waarvan ons bekend is dat zij samenwerken, worden gecontroleerd. De andere gevallen worden beschouwd als “medische nomadisme”. Het systeem maakt voor elk geval een meldingsfiche op waarop de patiëntcode voorkomt, de identiteit van de voorschrijver en van de apotheker, en het nummer van het voorschrift. Deze meldingsfiches in het kader van geneesmiddelenbewaking worden verstuurd naar de betrokken artsen. De arts contacteert de apotheker die met het voorschriftnummer de identiteit van de patiënt aan deze arts kenbaar maakt. De bedoeling van dit systeem is om artsen toe te laten rekening te houden met deze informatie voor hun verdere therapeutische relatie met zijn patiënt.

2. Epidemiologische analyses en rapporten

Met het oog op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer hebben de onderzoekers geen toegang tot de persoonsgebonden gegevens. Zij analyseren een opzettelijk beperkte set van geaggregeerde (anonieme) gegevens uit de gegevensbank. Deze analyses bepalen het profiel van de zorgverstrekkers in het algemeen, de sociaal-demografische kenmerken van de patiënten en de voorgeschreven producten (galenische vorm, dosering, frequentie van aflevering). Ze laten vergelijkingen toe volgens geografische spreiding, per arrondissement. Van de situatie en de evolutie van de substitutiebehandeling in België wordt elk halfjaar een rapport geleverd aan de opdrachtgever.

Wat de persoonsgebonden gegevens (identificatie) betreft, bevat de gegevensbank enkel gecodeerde persoonsgegevens. De codering gebeurt door de TD’s voor wat de patiënten betreft, en door het IFEB voor wat de zorgverstrekkers betreft. De monitoring van het meervoudig voorschrijven van methadon en buprenorfine wordt uitgevoerd aan de hand van deze gecodeerde gegevens. De epidemiologische studies worden uitgevoerd door andere personen die enkel toegang hebben tot een beperkte set van geaggregeerde gegevens, dus anoniem.

Om uw vraag concreet te beantwoorden kan ik zeggen dat in ongeveer 3000 officina deze substitutie behandeling wordt afgeleverd. In 2008 werden in het Vlaamse gewest 4646 patiënten behandeld, 2806 in het Brussels hoofdstedelijk gewest en 9195 in het Waalse gewest. Deze gegevens zijn echter niet volledig aangezien, op basis van de gebruikte methodologie, geen rekening kon worden gehouden met sommige patiëntengroepen (bv. niet-verzekerde patiënten, verzorgingsinstellingen, …).

3. Het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid verzamelt statistieken rond het aantal drugsdoden en publiceert hierover een jaarverslag. Het aantal drugsgerelateerde doden wordt hierin vermeld zonder opsplitsing in drugscategorieën. Daarenboven blijft het moeilijk een eenduidig antwoord te geven op deze vraag aangezien een drugsgerelateerd overlijden niet noodzakelijk het directe gevolg is van drugsgebruik (overdosis), maar ook het indirecte gevolg kan zijn van bijvoorbeeld aids …

4. De gekende dossiers van onverantwoord voorschrijfgedrag worden momenteel voor verder gevolg doorgestuurd naar de bevoegde Provinciale Geneeskundige Commissies. Het exacte aantal zou moeten worden meegedeeld door deze Commissies.

5. De geregistreerde data hebben betrekking op de aflevering van substitutiebehandelingen aan patiënten die een substitutietherapie volgen.

Deze geneesmiddelen worden als volgt afgeleverd en toegediend aan de patiënt :

  • De vervangingsmiddelen worden afgeleverd door een officina-apotheker of door elke persoon die door de Koning gemachtigd is om geneesmiddelen af te leveren krachtens artikel 4, § 2, 6° van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de gezondheidszorgberoepen, en dit in een kindveilige verpakking. Vloeibare vervangingsmiddelen worden verpakt in dagelijkse dosissen. Opvangcentra en gespecialiseerde centra kunnen overgaan tot de verdeling van grotere verpakkingen naar kleinere verpakkingen in dagelijkse dosissen en per patiënt, zonder dat enige wijziging aan de eigenschappen van het vervangingsmiddel wordt aangebracht.

  • Het vervangingsproduct wordt aan de patiënt zelf afgeleverd en dagelijks toegediend, met respect voor de intimiteit van de patiënt, in orale vorm :

    a) ofwel, indien mogelijk, in een gedeelte van de officina dat niet zichtbaar is voor het publiek, in de aanwezigheid van de apotheker die het aflevert of van een andere persoon die onder zijn verantwoordelijkheid optreedt,

    b) ofwel in een opvangcentrum of een gespecialiseerd centrum, in aanwezigheid van de voorschrijvende arts of van een andere persoon die onder zijn verantwoordelijkheid optreedt.

  • In afwijking van bovenstaande kan de voorschrijvende arts andere regels betreffende de aflevering of toediening van het geneesmiddel bepalen indien de medische of psychosociale toestand van de patiënt dit rechtvaardigt. In alle gevallen worden de afleverings- en toedieningswijzen op het voorschrift en in het medisch dossier van de patiënt vermeld.

6. + 7. In verband met het onderzoek naar de registratiemodaliteiten van substitutiebehandelingen kreeg het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) begin 2010 de opdracht een werkgroep op te richten om de huidige moeilijkheden en toekomstige mogelijkheden te bestuderen om een aangepast registratiesysteem te realiseren dat rekening houdt met de technische mogelijkheden en de complexiteit van de problematiek op het vlak van traceerbaarheid en aflevering.

De werkgroep heeft mij een overzicht van de knelpunten bezorgd en heeft, op basis van een brede raadpleging, met onder meer vertegenwoordigers van de hulpverleningssector voor drugsverslaafden, een ontwerp van koninklijk besluit opgesteld dat mij binnen afzienbare tijd officieel zal worden overgemaakt. Niettemin, gezien de huidige toestand, namelijk een regering van lopende zaken, kan ik geen garanties bieden wat betreft de opvolging van dit project.