SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2008-2009 Zitting 2008-2009
________________
23 juin 2009 23 juni 2009
________________
Question écrite n° 4-3617 Schriftelijke vraag nr. 4-3617

de Dirk Claes (CD&V)

van Dirk Claes (CD&V)

au secrétaire d'État à la Coordination de la lutte contre la fraude, adjoint au premier ministre, et secrétaire d'État, adjoint au ministre de la Justice

aan de staatssecretaris voor de Coördinatie van de fraudebestrijding, toegevoegd aan de eerste minister, en staatssecretaris, toegevoegd aan de minister van Justitie
________________
Police et fonctionnaires fédéraux - Degré élevé de corruption - Chiffres - Mesures Politie en federale ambtenaren - Hoge graad van corruptie - Aantallen - Maatregelen 
________________
police
fonctionnaire
lutte contre le crime
délit économique
corruption
Office central pour la répression de la corruption
politie
ambtenaar
misdaadbestrijding
economisch delict
corruptie
Centrale Dienst voor bestrijding van corruptie
________ ________
23/6/2009Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 23/7/2009)
28/7/2009Antwoord
23/6/2009Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 23/7/2009)
28/7/2009Antwoord
________ ________
Question n° 4-3617 du 23 juin 2009 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 4-3617 d.d. 23 juni 2009 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

La première analyse de profil de la direction de la Lutte contre la criminalité économique et financière vient de paraître. Ce rapport révèle que la corruption est la plus fréquente parmi les services de la police fédérale et les fonctionnaires fédéraux. Ce sont principalement les fonctionnaires ayant une grande ancienneté professionnelle qui seraient susceptibles de se rendre coupables d’une forme de corruption.

Le constat selon lequel ce sont principalement des fonctionnaires du niveau fédéral et de la police fédérale qui sont impliqués dans ces pratiques demande une analyse plus approfondie. La question doit se poser de savoir pourquoi ils sont manifestement plus vulnérables. Des mesures politiques concrètes doivent suivre.

Un grand souci d’intégrité, tel qu’il existe déjà actuellement en Flandre, doit être davantage développé. Les contrôles et la recherche de cas éventuels de fraude dans des secteurs sensibles doivent peut-être être intensifiés ?

1. Selon le Secrétaire d’État, quelles étaient les conclusions principales du rapport réalisé par la direction de la Lutte contre la criminalité économique et financière ?

2. Quelles sont les causes possibles du fait que les fonctionnaires fédéraux et les membres de la police fédérale sont plus ouverts à certaines formes de corruption ?

3. Combien de cas concrets de corruption ont-ils été découverts parmi les fonctionnaires fédéraux ces dernières années (2006, 2007 et 2008) ?

4. Combien de cas concrets de corruption ont-ils été découverts parmi les services de police ces dernières années (2006, 2007 et 2008) ?

5. Le secrétaire d’État envisage-t-il à l’avenir, en collaboration avec ses collègues, de prendre des initiatives concrètes afin de combattre d’éventuels cas de fraude ? À quelles initiatives pense-t-il à cet égard ?

 

Zopas verscheen de eerste profielanalyse van de directie voor de Bestrijding van de economische en financiële criminaliteit. Uit dit rapport blijkt dat corruptie het vaakst voorkomt bij de diensten van de federale politie en bij de federale ambtenaren. Voornamelijk ambtenaren met een hoge professionele anciënniteit zouden gevoelig zijn om zich te bezondigen aan een vorm van corruptie.

De vaststelling dat voornamelijk ambtenaren van het federale niveau / politie bij deze praktijken zouden zijn betrokken, noopt tot verdere analyse. De vraag moet worden gesteld waarom zij hier blijkbaar gevoeliger voor zouden zijn. Concrete beleidsmaatregelen moeten volgen.

Een sterk uitgewerkte integriteitzorg, zoals nu reeds op Vlaams niveau een feit is, moet verder worden uitgewerkt. Ook de controles en het opspeuren van mogelijke gevallen van fraude in gevoelige sectoren moet misschien worden opgedreven?

1.Wat waren, volgens de geachte staatssecretaris, de voornaamste conclusies uit het rapport uitgevoerd door de directie voor de Bestrijding van de economische en financiële criminaliteit?

2.Wat zijn de mogelijke oorzaken van het feit dat federale ambtenaren en leden van de federale politie meer openstaan voor bepaalde vormen van corruptie?

3.Hoeveel concrete gevallen van corruptie werden er de afgelopen jaren (2006, 2007, 2008) blootgelegd bij federale ambtenaren?

4.Hoeveel concrete gevallen van corruptie werden er de afgelopen jaren (2006, 2007, 2008) blootgelegd bij de diensten van de politie?

5.Is hij van plan om in de toekomst, in samenwerking met zijn collega’s, concrete initiatieven te nemen om mogelijke fraudegevallen tegen te gaan? Aan welke initiatieven denkt hij daarbij?

 
Réponse reçue le 28 juillet 2009 : Antwoord ontvangen op 28 juli 2009 :

Avant de répondre plus en détail, il convient de préciser que les chiffres communiqués en juin 2009 proviennent de deux rapports différents. L’un fut édité en 2002 et était le tout premier du genre. Il s’agit d’une analyse stratégique portant sur la corruption en Belgique en général. Elle se base notamment sur les statistiques des cinq plus grands parquets des années 1996 à 2000. C’est de celle-ci que proviennent les graphiques et études portant sur les fonctionnaires et les policiers fédéraux. Le second date de 2008. Celui-là est une analyse de vulnérabilité portant uniquement sur les marchés publics exclusivement, basée sur les dossiers traités par l’OCRC en 2002.

Question n° 1 :

Selon les analyses de la police fédérale, les secteurs les plus représentatifs sont les secteurs des travaux publics et construction, de la fiscalité, du commerce, de la police et des affaires étrangères. L’impact financier de la corruption est le plus lourd dans les secteurs des travaux publics et construction, l’électronique et l’aviation, le secteur militaire, les secteurs de la sécurité, le textile et l’enseignement. La politique de lutte contre la corruption doit dès lors être plus orientée vers ces ‘secteurs à risques’.

Les études laissent présumer de l’existence d’un lien entre la corruption, la criminalité organisée et le blanchiment, ce qui n’est pas à exclure compte tenu de l’interaction possible de ces trois phénomènes. Àdéfaut de données représentatives, cette hypothèse n’a pas encore pu être corroborée.

Malgré les fréquences peu élevées des cas de corruption et tentative de corruption constatées, le chiffre noir étant important pour ce phénomène, la corruption a une signification importante au titre de forme de criminalité et de phénomène sociétal. L’importance de la gravité du phénomène ne se manifeste pas à travers le nombre de faits enregistrés mais bien à travers l’effet ou l’impact moral et financier qu’il a sur la vie en société. La corruption n’est pas seulement un problème criminologique, il s’agit plutôt d’un phénomène de société, mettant en péril les fondements de la démocratie en créant des injustices, avec un large éventail de causes, stimulants et mécanismes. Il s’agit d’un phénomène qui va au delà de l’aspect purement répressif de la problématique.

L’étude confirme la complexité du phénomène et montre le besoin de dépasser l’approche purement répressive au niveau individuel. La corruption a en effet plusieurs causes, dont les plus importantes sont de nature structurelle. Une politique anti-corruption doit, par conséquent, être orientée vers ces causes structurelles et doit contenir un aspect aussi bien préventif que répressif.

Un autre enseignement important réside dans le fait que les irrégularités commises tiennent parfois plus de la personnalité des auteurs que des procédures elles-mêmes. Ainsi, il fut intéressant de constater que, souvent, les auteurs se caractérisent par leur ancienneté et leur expérience ainsi que par l’autonomie et le pouvoir de décision dont ils disposent. Sans oublier l’influence éventuelle, évoquée par certains experts, d’une culture administrative qui tendrait toutefois aujourd’hui à disparaître.

Enfin, outre les caractéristiques des procédures et des auteurs, la complexité de la législation –et la méconnaissance qu’en ont par conséquent certains acteurs- ainsi que le manque relatif de moyens en personnel dévolus à la lutte contre le phénomène –en termes de contrôles, de poursuites et d’enquêtes- pourraient également jouer un rôle au niveau de la vulnérabilité des marchés.

Question n°2 :

Dépositaire d’une parcelle de la puissance publique, le fonctionnaire peut attirer un ou des corrupteurs qui vont tenter de détourner ce pouvoir pour leur propre bénéfice. Quelqu’un qui n’a aucun pouvoir décisionnel, aucune autonomie et rien à offrir comme avantage ne saurait intéresser un corrupteur ; or, il est facile de constater qu’un certain nombre de fonctionnaires disposent bel et bien de ces caractéristiques qui intéressent les corrupteurs potentiels. Ce pouvoir étant en moyenne plus élevé au niveau fédéral, les corrupteurs sont donc plus souvent attirés par les fonctionnaires fédéraux.

Par ailleurs, il y a lieu de relativiser la « corruptibilité » des fonctionnaires fédéraux en particulier (voir question n°3).

Quant aux fonctionnaires de police, précisons que les deux études ne distinguent pas les policiers fédéraux des policiers locaux. Ensuite, il semblerait qu’un titre de graphique mal choisi dans le rapport de 2002 induise le lecteur en erreur. En effet, page 46 dudit rapport, se trouve le graphique intitulé « Fonction exercée par le corrompu 1 janvier 1996 – 31 décembre 2000 ». Or, ce graphique reprend en fait la répartition des affaires de corruption selon les activités professionnelles sans faire de différence entre corruption accomplie et tentative avortée de corruption, qui est également punissable. En d’autres termes, une affaire de corruption se retrouvait dans ce graphique même si la personne approchée avait refusé d’être corrompue et dénoncé le corrupteur. La surreprésentation des forces de l’ordre est donc due au fait que, comme elles dressent elles-mêmes les procès-verbaux quand on tente de les corrompre et nourrissent donc les statistiques, un graphique qui ne différencie pas les corruptions effectives des tentatives de corruptions donnera l’illusion que la police est particulièrement touchée. Ce graphique ne peut donc pas établir si les forces de l’ordre sont réellement particulièrement touchées par la corruption. Rappelons que depuis la loi du 10 février 1999, il n’est plus possible de faire la distinction avec une tentative de corruption car la simple proposition d’avantage, même non suivie d’effet, sans pacte de corruption, est déjà punissable comme délit consommé.

Par ailleurs, à la lecture des pages 37 à 39 de ce même rapport, il apparaît que la plupart des plaintes ou dénonciations menant à l’ouverture d’un dossier de corruption proviennent des services de police agissant comme premier verbalisant (32,3 %), puis il y a la plainte ou la dénonciation de la part d’un particulier (14,9 %) et la dénonciation anonyme (12,9 %). À la page 39, le rapport évoque l’importance de l’origine policière des dossiers de corruption. « Ce pourcentage plus élevé comprend, pour la plupart des faits, des tentatives par un particulier de corrompre un fonctionnaire de police alors que ce dernier ne réagit pas à la proposition de corruption et verbalise par la suite ce comportement.» Ceci confirme la nuance apportée à la surreprésentation ((prétendue) des services d’ordre.

Au vu de ces éléments, il semblerait que les services de polices soient en fait de loin les services les plus prompts à signaler la corruption : par contre les plaintes de fonctionnaires et de l’administration confondues ne représentent que 19 % du nombre de plaintes.

Question n°3 :

Si l’on tient compte du taux d’implication, nombre de cas de corruption enregistrés par rapport au nombre total de fonctionnaires, et ce uniquement pour la fraude aux marchés publics l’exercice n’ayant pas été fait pour la corruption en général, celui des fonctionnaires fédéraux est de 1,31 pour 10.000 fonctionnaires. Il est de 1,00 pour les fonctionnaires régionaux et de 0,80 pour les communaux et provinciaux.

Les statistiques de criminalité par profession ne sont pas disponibles à l’heure actuelle. Cela fera l’objet d’une actualisation de la première analyse stratégique de 2002.

Question n°4 :

Les infractions commises par les fonctionnaires de police ne font en principe pas partie des prérogatives de l’OCRC, mais du Comité P. Ce comité a été prévenu de la possibilité que cette question lui soit posée, à toutes fins utiles.

Question n°5 :

Je tiens à m’engager pour mettre en exécution l’arrêté royal du 17 août portant fondation d’un Comité d’ Audit de l’Autorité fédérale.

Le comité d’audit fédéral doit en effet jouer un rôle important quant au pilotage et à la supervision au niveau du contrôle interne et de l’audit, au sein de l’autorité et en cas de collusion entre les collaborateurs de l’autorité et des tiers.

Le rôle du comité d’audit fédéral n’est en tout cas pas limité à l’évaluation pure. Il existe également un rôle de la fonction d’alarme. S’il s’avère que le comité d’audit prend connaissance, lors de l’exécution de ses obligations, d’un disfonctionnement sérieux portant atteinte à l’objectif ; à savoir « le respect de l’obligation à rendre compte et de se porter garant quant à la qualité des informations financières et de gestion », ce comité est autorisé à en informer le Conseil des ministres

De cette manière, le comité d’audit fédéral constitue un maillon important entre l’administration d’une part et les responsables politiques d’autre part et peut apporter une part importante de connaissance et d’expérience à la matière spécifique de la fraude et de la corruption.

Alvorens meer in detail te antwoorden, is het passend te verduidelijken dat de in juni 2009 meegedeelde cijfers voortkomen uit twee verschillende rapporten. Het eerste dateert uit 2002 en was het allereerste in zijn genre. Het betreft een strategische analyse over corruptie in België in het algemeen. Het rapport baseert zich in het bijzonder op de statistieken van de vijf grootste parketten voor de jaren 1996 tot 2000. De grafieken en studies over federale (politie)-ambtenaren komen hieruit voort. Het tweede rapport dateert uit 2008. Dit betrof een kwetsbaarheidsanalyse die enkel sloeg op overheidsopdrachten, gebaseerd op door de CDBC in 2002 behandelde dossiers.

Vraag nr. 1 :

Volgens de analyses van de federale politie, betreffen de meest vertegenwoordigde sectoren deze van openbare werken en bouw, fiscaliteit, handel, politie en buitenlandse zaken. De financiële impact van corruptie is het grootst in de sectoren openbare werken en bouw, elektronica en luchtvaart, de militaire sector, de veiligheidssector, het textiel en het onderwijs. Het beleid inzake corruptiebestrijding moet zich bijgevolg meer toespitsen op deze ‘risicosectoren’.

De studies laten een verband vermoeden tussen corruptie, georganiseerde criminaliteit en witwassen, die niet uit te sluiten is gelet op de mogelijke interactie tussen deze drie fenomenen. Wegens een gebrek aan representatieve gegevens, kon deze hypothese nog niet gestaafd worden.

Ondanks de lage frequentie van vaststellingen van corruptie en pogingen hiertoe, alsook het hoge aantal onbekende gevallen binnen dit fenomeen, heeft corruptie een belang van betekenis als criminaliteitsvorm en maatschappelijk fenomeen. De belangrijkheid van de ernst van dit fenomeen manifesteert zich niet door het aantal geregistreerde feiten, maar door het effect en de morele en financiële impact dat het heeft op het maatschappelijk leven. Corruptie is niet enkel een criminologisch probleem, het betreft veeleer een maatschappelijk fenomeen dat door ongelijkheden te scheppen, de fundamenten van de democratie in gevaar brengt, met een brede waaier aan oorzaken, invloeden en werkwijzen. Het gaat over een fenomeen dat het louter repressief aspect van de problematiek ver overstijgt.

De studie bevestigt de complexiteit van het fenomeen en toont de noodzaak aan om de loutere repressieve en individuele aanpak te overstijgen. Corruptie heeft inderdaad vele oorzaken, waarvan de meest belangrijke van structurele aard zijn. Bijgevolg moet een anticorruptiepolitiek zich richten naar deze structurele oorzaken en moet deze zowel een preventief als een repressief luik bevatten.

Een andere belangrijke te trekken les bestaat uit het feit dat onregelmatigheden dikwijls meer verband houden met de persoonlijkheid van de daders dan met de procedures zelf. Zo is het ook interessant vast te stellen dat daders zich dikwijls onderscheiden door hun anciënniteit en hun ervaring, alsook door hun onafhankelijkheid en hun bevoegdheid om beslissingen te nemen waarover ze beschikken. Hierbij mogen we ook de eventuele invloed van sommige experten niet vergeten, alsook zekere gebruiken binnen de administratie waarvan de tendens heden ten dage is dat zij zullen verdwijnen.

Tenslotte, behoudens de kenmerken met betrekking tot procedures en daders; kan ook de ingewikkelde wetgeving (en hierdoor de verkeerde inschatting door sommige daders), alsook het relatief gebrek aan gewenste middelen en mensen voor de strijd tegen het fenomeen (ten aanzien van controles, vervolgingen en onderzoeken) een rol spelen qua kwetsbaarheid van de aanbestedingen.

Vraag nr. 2 :

Als houder van een deel van het openbare gezag, kan de ambtenaar aanlokkelijk zijn voor één of meerdere omkopers die pogen deze macht af te wenden voor hun eigen profijt. Iemand die geen enkele beslissingsbevoegdheid heeft, geen enkele autonomie en niets als voordeel te bieden heeft, zou een omkoper niet interesseren. Welnu, het is gemakkelijk vast te stellen dat een aantal ambtenaren wel degelijk beschikken over deze kenmerken die potentiële omkopers interesseren. Dergelijke macht is gemiddeld genomen meer aanwezig op het federale niveau, zodat federale ambtenaren ook aantrekkelijker zijn voor omkopers.

Overigens, zijn er redenen om in het bijzonder de ‘corruptheid’ van federale ambtenaren te relativeren (zie vraag nr. 3).

Wat politieambtenaren betreft moet verduidelijkt worden dat de beide studies geen onderscheid maken tussen federale en lokale politieambtenaren. Vervolgens lijkt het erop dat een slecht gekozen grafiektitel in het rapport van 2002 de lezer op een dwaalspoor zou kunnen brengen. Inderdaad, op pagina 46 van het rapport in kwestie, vindt men de grafiek met de titel « Ambt uitgeoefend door de omgekochte ambtenaar 1 januari 1996 – 31 december 2000 ». Welnu, deze grafiek geeft in feite de verdeling weer van corruptiezaken volgens de professionele activiteit zonder rekening te houden met het verschil tussen voltrokken corruptie en poging tot corruptie, dat eveneens strafbaar is. Met andere woorden, een zaak van corruptie komt voor in deze grafiek zelfs indien de benaderde persoon geweigerd heeft om zich te laten omkopen en de omkoper heeft aangegeven. De oververtegenwoordiging van de ordediensten is bijgevolg te wijten aan het feit, omdat zij zelf proces-verbaal opstellen wanneer men hen probeert om te kopen en zij hierdoor zelf de statistieken voeden, dat de grafiek geen onderscheid maakt tussen effectieve corruptie en pogingen tot corruptie zodat dit de illusie geeft dat de politie hierbij meer betrokken is. Deze grafiek kan dus niet aantonen dat de ordediensten in werkelijkheid meer betrokken zijn bij corruptie. Brengen we in herinnering dat sinds de wet van 10 februari 1999, het niet meer mogelijk is dit onderscheid te maken met een poging tot corruptie, omdat een eenvoudig aanbod van een voordeel, zelfs zonder effectief gevolg, zonder afspraak tot corruptie, reeds strafbaar is als een voltrokken feit.

Overigens, bij lezing van de pagina’s 37 en 39 van hetzelfde rapport, blijkt dat de meeste klachten of aangiften die leiden tot de opening van een corruptiedossier afkomstig zijn van‘de politiediensten als eerste verbalisant’ zijn met 32,2 %, gevolgd door de (‘klacht of aangifte door een burger’ (14,9 %), en de ‘anonieme klacht of aangifte’ (12,9 %). Het rapport meldt op pagina 39 over de belangrijkheid van de politie als oorsprong van corruptiedossiers: « Dit hoger percentage bevat, in de meeste gevallen, pogingen vanwege een particulier tot omkoping van een politieambtenaar, waarbij deze laatste niet op het voorstel tot corruptie ingaat en vervolgens deze handelswijze verbaliseert. » Dit bevestigt de hierboven aangebrachte nuancering bij de (vermeende) oververtegenwoordiging van de ordediensten.

Gelet op deze elementen, ziet het er in feite naar uit dat politiediensten de diensten zijn die veruit het snelst corruptie signaleren: klachten vanwege ambtenaren en van betrokken administraties maken daarentegen slechts 19 % uit van het aantal klachten.

Vraag nr. 3 :

Als men rekening houdt met de verhouding van betrokkenheid bij het aantal geregistreerde gevallen van corruptie in vergelijking met het aantal ambtenaren, en dit enkel voor fraude met overheidsopdrachten omdat de oefening voor corruptie in het algemeen nog niet gemaakt is, dan is deze verhouding voor federale ambtenaren 1,31 op 10.000 ambtenaren. Voor gewestelijke ambtenaren is dit 1,00 en voor gemeentelijke en provinciale ambtenaren 0,80.

Criminaliteitsstatistieken per beroep zijn tot nu toe niet beschikbaar. Dit zal het voorwerp uitmaken van een actualisering van de eerste strategische analyse uit 2002.

Vraag nr. 4 :

Inbreuken gepleegd door politieambtenaren maken in principe geen deel uit van de opdrachten van de CDBC, maar van het Comité P. Voor alle nuttige doeleinden werd dit comité ingelicht van de mogelijkheid dat haar deze vraag kan gesteld worden.

Vraag nr. 5 :

Ik wil mij inspannen om het koninklijk besluit van 17 augustus 2007 tot oprichting van het Audit Comité van de Federale Overheid (ACFO) tot uitvoering te brengen.

      Het federaal audit comité heeft immers een belangrijke rol te spelen wat betreft de sturing en het toezicht op het vlak van de interne controle en audit, binnen de overheid zelf en in geval van collusie tussen overheidsmedewerkers en derden.

      De rol van het federaal audit comité is zeker niet beperkt tot het zuivere evalueren. Er bestaat ook de dimensie van alarmfunctie. Als het audit comité in de uitvoering van haar verplichtingen kennis neemt van ernstig disfunctioneren, welke een invloed heeft op de doelstelling namelijk “het eerbiedigen van de verplichting om rekening af te leggen en borg te staan voor kwaliteit van de financiële en beheersinformatie ", dan mag dit comité de Ministerraad hiervan op de hoogte brengen.

Op deze manier vormt het federaal audit comité een belangrijke schakel tussen de administratie enerzijds en de politieke verantwoordelijken anderzijds en kan ze rond de specifieke materie van fraude en corruptie een belangrijk stuk kennis en ervaring inbrengen.