Zuid-Afrika heeft een relatief positief imago dat gelinkt wordt aan de economische groei en de stijgende welvaart. Toch is er twintig jaar na het einde van de Apartheid nog enorm veel geweld en xenofobie in het land. Vooral immigranten, vluchtelingen, vrouwen en kinderen hebben het zwaar te verduren.

Interpol noemt het land "de verkrachtingshoofdstad van de wereld". Onlangs kwam weer een nieuw horrorverhaal naar buiten: twee vrouwen, 82 en 21 jaar, waren het slachtoffer van een brutale groepsverkrachting en waren daarna in stukjes gehakt door de daders. Een studie schatte dat elke drie minuten een kind verkracht wordt. Van de Zuid-Afrikaanse mannen zou 28% toegeven dat hij al een vrouw verkracht heeft. Volgens diezelfde studie zouden vele van deze mannen zich niet tot een slachtoffer beperkt hebben. Drie op vier verkrachters doet dit reeds in zijn tienerjaren. Een op tien gaf toe dat hij gedwongen was geweest om seks te hebben met een andere man. Omdat homoseksualiteit een taboe is, durft niemand naar de politie te gaan. Het rechtssysteem in Zuid-Afrika moedigt dit ook niet bepaald aan: van het beperkt aantal zaken dat behandeld wordt, leidt slechts zeven procent tot een veroordeling. Het genderbeeld van de dominante man wordt bestendigd door president Zuma, die zelf werd vrijgesproken in een dubieuze verkrachtingszaak.

Een tweede probleem is het gruwelijke geweld dat plaatsvindt tegen immigranten, vooral Somaliërs. Deze mensen hebben vaak geen toegang tot de formele economie en vestigen zich in de informele wijken die aan de rand van de grote steden ontstaan. De politie komt hier niet en dus geldt de wet van de sterkste. Op 1 juni werd een filmpje op Youtube geplaatst waarop te zien is hoe een Somalische immigrant gestenigd wordt. Het verkeer rijdt gewoon langs dit incident door en omstaanders lijken onverschillig. Het laatste decennium zijn al minstens duizend immigranten vermoord. Elke week vinden minstens drie geweldplegingen tegen immigranten plaats. De Zuid-Afrikaanse bevolking, media en politiek kijken weg door andere economische en politieke problemen.

Graag had ik de minister volgende vragen gesteld:

1) Klopt het beeld van Zuid-Afrika als "verkrachtingshoofdstad van de wereld?" Is er aandacht voor deze problematiek in de internationale politiek?

2) Is er in de internationale politiek aandacht voor het buitensporige geweld in Zuid-Afrika?

3) Hoe evalueert de minister de berichten over de xenofobie en het geweld op grote schaal tegen de immigrantengemeenschap?

4) Is het volgens de minister zo dat de Zuid-Afrikaanse politiek onvoldoende aandacht schenkt aan deze problemen, en dat het rechtssysteem niet performant met deze problemen omgaat?

Geweld blijft een enorm maatschappelijk probleem in Zuid-Afrika. Zo is het aantal moorden per 100 000 inwoners 4,5 maar groter dan het internationaal gemiddelde (ondanks een relatieve daling tijdens het voorbije decennium). Ook de cijfers betreffende seksueel geweld in Zuid-Afrika zijn verontrustend, net zoals in vele landen in sub-Sahara Afrika. In het laatste decennium werden er in Zuid-Afrika jaarlijks meer dan 60 000 verkrachtingen of aanrandingen aangegeven. Bovendien weerhouden sociale druk en een gebrek aan vertrouwen in de politie en het gerecht heel wat slachtoffers ervan om klacht in te dienen.

Hoewel Zuid-Afrika een vrij sterk wetgevend kader heeft, wordt er verder gewerkt aan een aantal wetgevende initiatieven om vrouwen beter te beschermen. President Zuma identificeerde in februari de strijd tegen misdaad als één van zijn vijf prioriteiten en lanceerde een anti-verkrachtingscampagne in Zuid-Afrikaanse scholen.Vorig jaar werd een nationale raad en een interministerieel comité voor de strijd tegen geweld tegenover vrouwen en kinderen opgericht. Dit volgde op de oprichting van een specifiek overheidsdepartement voor vrouwen, kinderen en andersvaliden in 2009. Zuid-Afrika werkt aan de verdere uitbouw van 45 post-verkrachtingscentra en er wordt overwogen om speciale rechtbanken voor seksueel geweld te heropenen. In 2010 werden de politie-eenheden gericht op huiselijk geweld, kinderbescherming en zedendelicten heropend.

In 2012 waren de Europese unie (EU) en de lidstaten op het vlak van mensenrechten met meer dan 60 projecten en programma’s actief in Zuid-Afrika. De EU is bovendien hoofddonor wat betreft genderproblematiek. De EU ondersteunt verschillende maatschappelijke initiatieven tegen seksueel geweld in Zuid-Afrika, in totaal goed voor meer dan 1 miljoen euro. De steun gaat onder meer naar projecten in verband met gendergelijkheid, toegang tot justitie voor verkrachtingsslachtoffers, huiselijk geweld en het versterken van de responsiviteit van de overheid.

Behalve geweld tegen vrouwen, vormt xenofoob geweld een voornaam probleem op het vlak van mensenrechten. Er zijn naar schatting ruim 3 miljoen buitenlanders in Zuid-Afrika. Versterkt door de economische crisis zijn banen in Zuid-Afrika erg schaars. Toch blijven veel Afrikanen naar Zuid-Afrika trekken in de hoop op een betere toekomst. Hierdoor treden ze in competitie met de lokale bevolking voor veelal laagbetaalde jobs. Tevens worden ze vaak gezien als de oorzaak van de hoge misdaadcijfers in Zuid-Afrika.

Xenofobische incidenten zijn geen nieuw probleem in Zuid-Afrika. De golf van xenofobische aanvallen in 2008, waarbij 62 mensen het leven verloren, noopten de overheid tot actie. Het probleem werd formeel erkend en verschillende initiatieven, waaronder een interministerieel comité, werden opgezet om het probleem aan te pakken. Sindsdien bleven grote golven van xenofobisch geweld uit. Wel hadden een aantal in omvang beperkte (maar niet minder buitensporige) incidenten plaats die uitvoerig aan bod kwamen in de media, onder meer de recente steniging van een Somalische immigrant, en uitdrukkelijk veroordeeld werden door de Zuid-Afrikaanse autoriteiten.

Vanuit zijn eigen geschiedenis is politiek Zuid-Afrika zeer gevoelig voor uitingen van racisme en vreemdelingenhaat. Het zoeken naar een oplossing voor het xenofobisch geweld blijft niet beperkt tot de rol van de veiligheidsdiensten en het rechtssysteem, maar dient rekening te houden met andere fundamentele factoren zoals werkloosheid, marginalisering en de geldende maatschappelijke cultuur in het land.