7‑5

Sénat de Belgique

Session ordinaire 2019‑2020

Séances plénières

Vendredi 22 novembre 2019

Séance du matin

7‑5

Belgische Senaat

Gewone Zitting 2019‑2020

Plenaire vergaderingen

Vrijdag 22 november 2019

Ochtendvergadering

Annales

Handelingen

Sommaire

Inhoudsopgave

Approbation de l’ordre du jour 3

Rappel de la procédure. 3

Demande d’établissement d’un rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale et les Communautés en matière de lutte contre les infox (fake news) (de Mmes Stephanie D’Hose et Els Ampe, MM. Rik Daems et Willem-Frederik Schiltz, Mmes Carina Van Cauter, Fatima Ahallouch et Latifa Gahouchi, MM. Georges-Louis Bouchez et Philippe Dodrimont, Mmes Véronique Durenne et Sabine Laruelle, MM. Alexander Miesen, Gaëtan Van Goidsenhoven et Jean-Paul Wahl, Mme Karin Brouwers, MM. Bert Anciaux et Kurt De Loor, Mmes Annick Lambrecht et Katia Segers, M. André Antoine et Mme Anne-Catherine Goffinet ; Doc. 7‑110) 3

Discussion. 3

Demande d’établissement d’un rapport d’information sur la nécessaire modernisation de notre système démocratique en complétant la démocratie représentative par une participation accrue des citoyens (de MM. Alexander Miesen, Georges-Louis Bouchez et Philippe Dodrimont, Mmes Véronique Durenne et Sabine Laruelle, MM. Gaëtan Van Goidsenhoven et Jean-Paul Wahl, Mme Els Ampe, M. Rik Daems, Mme Stephanie D’Hose, M. Willem-Frederik Schiltz, Mme Carina Van Cauter, MM. Bert Anciaux et Kurt De Loor et Mmes Annick Lambrecht et Katia Segers ; Doc. 7‑117) 18

Discussion. 18

Prise en considération de propositions. 29

Distribution et communication des documents parlementaires. 29

Votes. 30

Demande d’établissement d’un rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale et les Communautés en matière de lutte contre les infox (fake news) (Doc. 7‑110) 30

Demande d’établissement d’un rapport d’information sur la nécessaire modernisation de notre système démocratique en complétant la démocratie représentative par une participation accrue des citoyens (Doc. 7‑117) 30

Ordre des travaux. 31

Excusés. 31

Annexe. 32

Votes nominatifs. 32

Propositions prises en considération. 33

Propositions de révision de la Constitution. 35

Composition des commissions. 36

Démission et nomination de membres du gouvernement 36

Cour constitutionnelle – Recours. 41

Cour constitutionnelle – Questions préjudicielles. 42

Cour d’appel 43

Auditorat du travail 43

Parlement européen. 43

Commission nationale permanente du Pacte culturel 45

 

Goedkeuring van de agenda. 3

Herinnering aan de procedure. 3

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag betreffende de noodzakelijke samenwerking tussen de federale overheid en de Gemeenschappen inzake de bestrijding van fake news (van de dames Stephanie D’Hose en Els Ampe, de heren Rik Daems en Willem-Frederik Schiltz, de dames Carina Van Cauter, Fatima Ahallouch en Latifa Gahouchi, de heren Georges-Louis Bouchez en Philippe Dodrimont, de dames Véronique Durenne en Sabine Laruelle, de heren Alexander Miesen, Gaëtan Van Goidsenhoven en Jean-Paul Wahl, mevrouw Karin Brouwers, de heren Bert Anciaux en Kurt De Loor, de dames Annick Lambrecht en Katia Segers, de heer André Antoine en mevrouw Anne-Catherine Goffinet; Stuk 7‑110) 3

Bespreking. 3

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag over de noodzaak om ons democratisch systeem te moderniseren door de representatieve democratie aan te vullen met meer burgerparticipatie (van de heren Alexander Miesen, Georges-Louis Bouchez en Philippe Dodrimont, de dames Véronique Durenne en Sabine Laruelle, de heren Gaëtan Van Goidsenhoven en Jean-Paul Wahl, mevrouw Els Ampe, de heer Rik Daems, mevrouw Stephanie D’Hose, de heer Willem-Frederik Schiltz, mevrouw Carina Van Cauter, de heren Bert Anciaux en Kurt De Loor en de dames Annick Lambrecht en Katia Segers; Stuk 7‑117) 18

Bespreking. 18

Inoverwegingneming van voorstellen. 29

Ronddeling en mededeling van de parlementaire stukken. 29

Stemmingen. 30

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag betreffende de noodzakelijke samenwerking tussen de federale overheid en de Gemeenschappen inzake de bestrijding van fake news (Stuk 7‑110) 30

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag over de noodzaak om ons democratisch systeem te moderniseren door de representatieve democratie aan te vullen met meer burgerparticipatie (Stuk 7‑117) 30

Regeling van de werkzaamheden. 31

Berichten van verhindering. 31

Bijlage. 32

Naamstemmingen. 32

In overweging genomen voorstellen. 33

Voorstellen tot herziening van de Grondwet 35

Samenstelling van de commissies. 36

Ontslag en benoeming van regeringsleden. 36

Cour constitutionnelle – Arrêts. 36

Grondwettelijk Hof – Arresten. 36

Grondwettelijk Hof – Beroepen. 41

Grondwettelijk Hof – Prejudiciële vragen. 42

Hof van Beroep. 43

Arbeidsauditoraat 43

Europees Parlement 43

Vaste nationale cultuurpactcommissie. 45

 

Présidence de Mme Sabine Laruelle

(La séance est ouverte à 10 h 05.)

Voorzitster: mevrouw Sabine Laruelle

(De vergadering wordt geopend om 10.05 uur.)

Approbation de l’ordre du jour

Goedkeuring van de agenda

Mme la présidente. – L’ordre du jour établi par le Bureau a été communiqué aux sénateurs.

Puisqu’il n’y a pas d’observations, l’ordre du jour est approuvé.

De voorzitster. – De agenda zoals vastgesteld door het Bureau werd rondgestuurd.

Aangezien er geen opmerkingen zijn, is de agenda goedgekeurd.

Rappel de la procédure

Herinnering aan de procedure

Mme la présidente. – Permettez-moi de commencer par une brève communication destinée aux nouveaux membres de cette assemblée et relative à la méthode de travail.

Je voudrais rappeler le principe selon lequel un texte approuvé par le Bureau et transmis à l’assemblée plénière en vue de sa mise aux voix ne peut être modifié entre-temps. En revanche, tout texte peut être modifié en séance plénière par le biais d’un ou de plusieurs amendements. En pratique, nous commençons par analyser le texte, nous examinons ensuite les éventuels amendements et, en fin de séance, nous procédons au vote. Si un amendement est déposé, on vote d’abord sur celui-ci. Si l’amendement est approuvé, on vote sur le texte amendé. Si l’amendement est rejeté, on vote sur le texte dans sa version initiale.

De voorzitster. – Laat ik beginnen met een korte mededeling aan de nieuwe leden van deze vergadering over de werkwijze.

Ik wil u herinneren aan het principe dat een tekst die door het Bureau is goedgekeurd en aan de plenaire vergadering met het oog op de stemming erover is overgezonden, in de tussentijd niet kan worden gewijzigd. Daarentegen kan elke tekst tijdens de plenaire zitting middels een of meer amendementen worden gewijzigd. In de praktijk bekijken we eerst de tekst, onderzoeken we vervolgens eventuele amendementen en stemmen we aan het eind van de vergadering. Als er een amendement wordt ingediend, stemmen we daar eerst over. Als het amendement wordt goedgekeurd, wordt over de geamendeerde tekst gestemd. Indien het amendement wordt verworpen, wordt over de tekst in de oorspronkelijke versie gestemd.

Demande d’établissement d’un rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale et les Communautés en matière de lutte contre les infox (fake news) (de Mmes Stephanie D’Hose et Els Ampe, MM. Rik Daems et Willem-Frederik Schiltz, Mmes Carina Van Cauter, Fatima Ahallouch et Latifa Gahouchi, MM. Georges-Louis Bouchez et Philippe Dodrimont, Mmes Véronique Durenne et Sabine Laruelle, MM. Alexander Miesen, Gaëtan Van Goidsenhoven et Jean-Paul Wahl, Mme Karin Brouwers, MM. Bert Anciaux et Kurt De Loor, Mmes Annick Lambrecht et Katia Segers, M. André Antoine et Mme Anne-Catherine Goffinet ; Doc. 7‑110)

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag betreffende de noodzakelijke samenwerking tussen de federale overheid en de Gemeenschappen inzake de bestrijding van fake news (van de dames Stephanie D’Hose en Els Ampe, de heren Rik Daems en Willem-Frederik Schiltz, de dames Carina Van Cauter, Fatima Ahallouch en Latifa Gahouchi, de heren Georges-Louis Bouchez en Philippe Dodrimont, de dames Véronique Durenne en Sabine Laruelle, de heren Alexander Miesen, Gaëtan Van Goidsenhoven en Jean-Paul Wahl, mevrouw Karin Brouwers, de heren Bert Anciaux en Kurt De Loor, de dames Annick Lambrecht en Katia Segers, de heer André Antoine en mevrouw Anne-Catherine Goffinet; Stuk 7‑110)

Discussion

Bespreking

Mme Carina Van Cauter (Open Vld). – Les infox sont un poison pour notre société. Non seulement elles déstabilisent et minent la démocratie, mais elles sapent aussi la confiance dans l’État de droit. Ainsi que nous le constatons déjà aujourd’hui, elles sont un instrument puissant dans la course au profit ou au pouvoir politique à tous les niveaux. Les infox sont destinées à tromper et à induire en erreur. Elles sont utilisées à des fins de propagande mais aussi pour escroquer des gens, déstabiliser les sociétés et semer la haine. Elles contaminent le débat public. En effet, en occultant la vérité, elles font triompher le mensonge et détruisent la démocratie. Et, lorsque le mensonge règne en maître, la raison disparaît. Les campagnes de propagande et de désinformation numériques deviennent de plus en plus sophistiquées. Cela s’explique en partie par le fait que des puissances étrangères ont trouvé un intérêt croissant dans l’exploitation des faiblesses des systèmes électoraux internationaux et en partie aussi par l’extrême vulnérabilité des médias sociaux face aux campagnes de désinformation organisées.

La vérité oblige à dire que les pouvoirs publics sont démunis face à ce phénomène et ignorent comment l’éradiquer. C’est pourquoi nous devons recueillir un maximum d’informations sur celui-ci afin de donner à notre démocratie les moyens de se défendre.

L’internet et les médias sociaux ont longtemps été perçus comme les moyens par excellence pour démocratiser davantage la société et donner une voix au citoyen. Le débat au sein de la société s’en trouverait ainsi élargi. La médaille a malheureusement son revers. Si les individus ont acquis davantage de pouvoir, c’est le cas également pour les entreprises mais aussi, hélas, pour les partis ayant un agenda caché. Il y a des risques importants de radicalisation, de polarisation et de manipulation par des autorités étrangères ou par des groupements extrémistes qui menacent notre société. La propagande est de toutes les époques et l’histoire nous a déjà montré maintes fois jusqu’où elle pouvait mener l’individu.

Le problème est que nous n’avons pas encore de stratégie pour contrer ce nouveau danger, parce que nous en savons trop peu sur lui. La propagande s’immisce jusque dans nos foyers sans que nous nous en rendions compte et sans que nous l’identifiions comme telle. Dans plusieurs pays, la violence, l’intimidation, la polarisation et la radicalisation sont en augmentation, et la Belgique n’échappe pas à la règle. Il suffit de regarder ce qui s’est passé à Bilzen récemment. Et je ne vise pas uniquement l’acte dans toute son horreur ; je pense aussi à la manière dont certaines personnes ont exploité ce drame, notamment pour favoriser la polarisation.

Dans notre pays, le phénomène de radicalisation s’amplifie de jour en jour, ce que constate d’ailleurs aussi la Direction générale Sécurité et Prévention du Service public fédéral Intérieur. Il nous semble particulièrement intéressant d’examiner le rôle des infox dans le développement de ce phénomène. Celles-ci peuvent revêtir des formes multiples : il y a les faux sites web, les sites d’information qui induisent une forte polarisation et les médias sociaux neutres en apparence, mais il y a aussi des groupes qui vont jusqu’à truquer des images. Tous ces phénomènes ont déjà été observés dans plusieurs pays.

Mevrouw Carina Van Cauter (Open Vld). – Fake news is een gif in de bloedbaan van onze maatschappij. Het destabiliseert, ondermijnt de democratie en tast het vertrouwen in de rechtsstaat aan. Het is, zoals we vandaag al merken, een krachtig instrument voor winstbejag en politiek gewin op alle niveaus. Fake news dient om mensen te bedriegen en te misleiden. Het wordt gebruikt voor propaganda, om mensen op te lichten, samenlevingen te ontwrichten en haat te zaaien. Het publiek debat is door fake news besmet, want zonder waarheid triomfeert de leugen en sterft de democratie. En als de leugen regeert, is de rede zoek. De digitale propaganda- en desinformatiecampagnes worden steeds gesofisticeerder, deels omdat ook buitenlandse mogendheden meer en meer interesse hebben gekregen in het misbruiken van kwetsbaarheden van internationale stemsystemen, deels omdat sociale media uiterst vatbaar zijn voor georganiseerde desinformatiecampagnes.

De waarheid is dat onze overheid niet is voorbereid. We weten onvoldoende hoe we dit probleem bij de wortel moeten aanpakken. Daarom moeten we voor informatie zorgen en onze democratie hiertegen wapenen.

Het internet en de sociale media leken de ideale middelen om onze maatschappij meer te democratiseren, om burgers een stem te geven. Het maatschappelijk debat zou breder kunnen worden gevoerd. Helaas heeft dit, zoals alles, ook een keerzijde. Niet alleen individuen hebben er meer macht door gekregen, maar ook bedrijven en partijen met – helaas – een verborgen agenda. Er schuilen grote gevaren in van radicalisering, polarisering en beïnvloeding door buitenlandse overheden én van extremistische groeperingen die een gevaar vormen voor onze samenleving. Propaganda is van alle tijden en in de geschiedenis zagen we al vaak waartoe dit mensen kan brengen.

Voor dit nieuwe gevaar is er echter nog geen counterstrategie, omdat we er te weinig over weten. Propaganda sluipt de huiskamer binnen zonder dat we het zelf beseffen en zonder dat we het als dusdanig herkennen. In diverse landen zien we een toename van geweldpleging, intimidatie, polarisering en radicalisering. Ook in ons land. Kijk maar naar wat er onlangs in Bilzen gebeurde. En dan heb ik het niet alleen over de vreselijke daad zelf, maar ook over de manier waarop sommigen er baat bij vonden om dit te gebruiken en polarisering te stimuleren.

Radicalisering neemt in België dag na dag toe. Dat wordt momenteel ook aangekaart door de Directie Veiligheid en Preventie van de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken. Het lijkt ons bijzonder interessant de rol van fake news hierin te onderzoeken. Fake news komt in alle vormen voor. Het gaat van valse websites, zwaar polariserende nieuwssites en schijnbaar neutrale sociale media, tot groepen die zelfs tot beeldmanipulatie overgaan. In diverse landen werd dat al onderkend.

C’est pourquoi nous devons recueillir le plus d’informations possible sur ce phénomène afin de pouvoir mieux l’anticiper. Les infox entraînent en effet une perte de confiance dans la démocratie. Nous pensons fermement que, si rien n’est fait pour préserver la raison et la démocratie, notre société court à sa perte.

Un rapport d’information en la matière peut permettre, d’une part, de lister tous les dangers et priorités auxquels nous nous devons d’être attentifs en tant que mandataires publics et, d’autre part, de proposer des solutions en vue de la mise en œuvre d’une politique efficace. Telle est la raison pour laquelle nous demandons l’établissement d’un rapport d’information à ce sujet. Nous espérons que cette assemblée marquera son accord.

Daarom moeten we daar zoveel mogelijk informatie over verzamelen en erop anticiperen, want fake news zorgt voor het verlies van vertrouwen in de realiteit van de democratie. Zonder bescherming van de rede en de democratie, gaat onze samenleving ten onder. Daar zijn wij van overtuigd.

Een informatieverslag kan de verschillende gevaren en aandachtspunten waarop onze veiligheidsdiensten en wij, als overheid, ons moeten focussen, oplijsten, en kan doelgericht oplossingen aanbieden. Dat is de reden waarom wij hebben verzocht om een informatieverslag in die zin op te stellen. Wij hopen dat deze assemblee hiermee akkoord zal kunnen gaan.

Mme Maaike De Vreese (N‑VA). – Il est évident que pour notre groupe, la problématique des infox est un thème majeur. Tout le monde connaît d’ailleurs notre point de vue à ce sujet. Si nous n’avons pas signé la demande d’établissement d’un rapport d’information, c’est parce que nous ne voyons pas en quoi un rapport du Sénat apporterait une plus-value en l’espèce.

De surcroît, un grand nombre d’initiatives sont déjà prises à l’heure actuelle pour lutter contre les infox. En mai 2018, le gouvernement Michel a chargé un groupe d’experts de mener une consultation publique en vue de la formulation de propositions de consensus. Par ailleurs, le site web « Stop fake news » a été lancé. Sur cette plateforme, les citoyens pouvaient voter sur différentes propositions et présenter leurs propres propositions à un public plus large. Les citoyens sont donc consultés et associés à l’élaboration de la nouvelle législation. Nous sommes convaincus que chaque gouvernement doit prendre des mesures d’exécution pour lutter contre les infox, tout en veillant à préserver la liberté d’expression et la liberté de la presse.

Nous estimons que le Sénat n’est absolument pas le lieu adéquat pour formuler des recommandations à l’adresse, notamment, des entités fédérées. Cela va à l’encontre de la logique fédérale de notre pays. C’est pourquoi notre groupe s’abstiendra lors du vote. Nous sommes pleinement conscients de l’importance de l’enjeu, mais nous ne voyons pas en quoi un rapport d’information du Sénat serait utile en l’espèce.

Mevrouw Maaike De Vreese (N‑VA). – Onze fractie vindt de problematiek van fake news uiteraard een zeer belangrijk thema en iedereen kent ook onze visie daarop. We hebben het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag echter niet ondertekend omdat we de meerwaarde van een informatieverslag van de Senaat hierover niet zien.

Bovendien gebeurt er, gelukkig, al heel veel op vlak van bestrijding van fake news. De Regering-Michel heeft in mei 2018 een expertengroep ingeschakeld en een burgerbevraging opgestart om tot gedragen voorstellen te komen. Daarnaast werd ook de website ‘Stop fake news’ gelanceerd. Op dit platform konden burgers op verschillende voostellen stemmen en ook hun eigen voorstellen voorleggen aan een breder publiek. Op die manier wordt de burger geconsulteerd en betrokken bij het opstellen van nieuwe regelgeving. We zijn ervan overtuigd dat elke regering uitvoerende maatregelen moet nemen in de strijd tegen fake news, maar we mogen daarbij de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid niet uit het oog verliezen.

De Senaat lijkt ons de minst geschikte plaats om aanbevelingen te formuleren die, onder meer, gericht worden aan de deelstaten. Dit gaat in tegen de federale logica van ons land. Onze fractie zal zich daarom bij de stemming onthouden. We zijn ons terdege bewust van het belang van het onderwerp, maar we zien het nut van een informatieverslag in de Senaat niet in.

M. John Pitseys (Ecolo-Groen). – Ce rapport se propose de répondre à deux questions : la perte de maîtrise de l’État sur l’information est-elle une bonne chose et faut-il encadrer l’exercice de la liberté d’expression ?

Il y a de bonnes raisons de répondre par l’affirmative à la première question. La perte de maîtrise de l’État sur l’information est une bonne chose car cela démocratise et libéralise l’information. Mais il y a aussi plusieurs raisons d’y répondre par la négative, puisque, d’une part, l’État est lui-même en train de perdre depuis un certain nombre d’années son monopole sur l’exercice de la souveraineté et que, d’autre part, il peut s’agir, dans le cadre des fake news, d’une arme politique retournée contre les régimes libéraux.

Dans ce cadre-là, la deuxième question posée est celle de savoir s’il faut encadrer l’exercice de la liberté d’expression. Nous serons en tout cas vigilants, et même réticents à l’idée d’instaurer un cadre judiciaire ou pénal visant à encadrer cette liberté. Nous serons attentifs également aux contours de ce que serait une politique de prévention et/ou de renseignement, compte tenu surtout de la porosité croissante qui existe entre les politiques judiciaires et les politiques de renseignement dans notre pays.

De heer John Pitseys (Ecolo-Groen). – Het doel van dit informatieverslag is een antwoord te formuleren op twee vragen: is het verlies van controle door de overheid op de informatie een goede zaak en moet de uitoefening van de vrijheid van meningsuiting worden gereguleerd?

Er zijn goede redenen om de eerste vraag positief te beantwoorden. Het verlies van overheidscontrole op informatie is een goede zaak, omdat het de informatie democratiseert en liberaliseert. Maar er zijn ook verschillende redenen om een negatief antwoord te geven, want enerzijds verliest de Staat zelf al een aantal jaren zijn monopolie op de uitoefening van de soevereiniteit en anderzijds kan het in de context van fake news een politiek wapen zijn dat zich tegen de vrije regimes keert.

Wat de tweede vraag betreft, namelijk of de uitoefening van de vrijheid van meningsuiting moet worden gereguleerd, zullen we in ieder geval waakzaam en zelfs terughoudend zijn bij het opzetten van een gerechtelijk of strafrechtelijk kader om die vrijheid te regelen. We zullen ook toezien op de ontwikkeling van een preventie- of inlichtingenbeleid, vooral omdat de scheiding tussen het justitiebeleid en het inlichtingenbeleid in ons land minder strak wordt.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Durant la précédente législature, nous avons toujours été très critiques envers l’établissement de tels rapports d’information pour la simple raison qu’ils ne sont lus par personne.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Tijdens de vorige legislatuur hebben wij om diverse redenen steeds een zeer kritische houding aangenomen tegenover het opstellen van dergelijke informatieverslagen om de eenvoudige reden dat ze eigenlijk door niemand worden gelezen.

M. Bert Anciaux (sp.a). – Parlez pour vous !

De heer Bert Anciaux (sp.a). – Spreek voor uzelf!

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Cette semaine encore, un membre de votre parti a parlé d’inutilité absolue.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Een partijgenoot van u heeft deze week nog gesproken over de totale overbodigheid.

M. Bert Anciaux (sp.a). – Lorsque M. Slootmans dit que « personne » ne lit les rapports, il ne peut parler que de lui-même.

De heer Bert Anciaux (sp.a). – Als de heer Slootmans het heeft over ‘niemand’, dan kan hij alleen over zichzelf spreken.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Durant la précédente législature, Mme Van dermeersch a demandé au président du Parlement flamand ce qu’il advenait des rapports d’information. Sa réponse revenait à dire qu’on en faisait un classement vertical. Bref, il s’agit peut-être d’un passe-temps agréable pour les sénateurs qui s’ennuient mais ces rapports n’ont en fait aucune force juridique. Tout le monde le sait.

Si c’est à cela que se résume l’utilité de notre institution, je propose de la remplacer sur-le-champ par un bureau d’étude de quatre personnes. Le travail sera mieux fait et on économisera quelques dizaines de millions.

En vertu de l’article 56 de la Constitution, le Sénat peut établir des rapports d’information de sa propre initiative mais aussi à la demande de la Chambre, d’un parlement d’entité fédérée ou même du Roi. Si la demande émanait de l’extérieur, le rapport d’information pourrait encore avoir une certaine plus-value car il aurait un objectif. Mais quelle utilité peut bien avoir un rapport que personne n’a demandé et que personne n’attend ? L’établissement des rapports d’information n’est donc guère plus qu’une thérapie occupationnelle pour une institution qui se survit et refuse de l’admettre.

À l’instant, c’était le branle-bas sur les bancs du CD&V pour que la valeur ajoutée de notre institution soit à nouveau mise en évidence. Or, dans tous les débats auxquels j’ai participé au cours de la dernière campagne électorale dans le Brabant flamand et ailleurs, j’ai été frappé de constater que tous les représentants de la partie néerlandophone de cet hémicycle insistaient sur l’inutilité de cette institution particulièrement onéreuse.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Tijdens de vorige legislatuur heeft mijn collega Anke Van dermeersch aan de voorzitter van het Vlaams Parlement gevraagd wat met de informatieverslagen gebeurt. Het antwoord kwam erop neer dat ze verticaal worden geklasseerd. Kortom, het is wellicht een leuke tijdsbesteding voor de senatoren die zich vervelen omdat ze geen andere hobby’s, zoals tafeltennis, hebben. Ten gronde hebben die verslagen echter geen enkele rechtskracht. Dat weet iedereen.

Indien dit het nut van deze instelling is, dan stel ik voor om ze stante pede te vervangen door een studiebureau van een viertal man. Het werk zal dan beter gedaan zijn dan nu en bovendien zullen enkele tientallen miljoenen worden bespaard.

Krachtens artikel 56 van de Grondwet kan de Senaat op eigen initiatief informatieverslagen opstellen. De Senaat kan dat echter ook doen op verzoek van de Kamer, van een deelstaatparlement of zelfs van de Koning. Met veel goede wil zou een dergelijk extern verzoek nog enige meerwaarde kunnen hebben omdat een dergelijk verslag nog een zeker doel heeft. Wat is echter het nut van een informatieverslag waarnaar niemand heeft gevraagd en waarop niemand zit te wachten? Het opstellen van informatieverslagen is dan ook niet veel meer dan een bezigheidstherapie van een instelling die zichzelf aan het overleven is, maar dat eigenlijk niet geweten wil hebben.

Zonet was er op de banken van de CD&V‑fractie geklop om de meerwaarde van deze instelling nog eens in de verf te zetten. Welnu, tijdens de afgelopen verkiezingscampagne heb ik in Vlaams-Brabant en elders aan debatten deelgenomen. Het viel mij op dat alle vertegenwoordigers van het Nederlandstalige deel van dit halfrond niet genoeg konden onderstrepen hoe overbodig deze peperdure instelling is.

Mme Sabine de Bethune (CD&V). – Vous n’êtes pas notre porte-parole.

Mevrouw Sabine de Bethune (CD&V). – U bent niet onze woordvoerder.

Mme Nadia Sminate (N‑VA). – Madame la Présidente, je suis encore novice au Sénat. Je constate que certains collègues ont l’habitude d’allumer leur micro pour interrompre l’orateur. Est-ce normal ? Si c’est le cas, nous allons faire de même.

Mevrouw Nadia Sminate (N‑VA). – Mevrouw de voorzitter, ik ben vrij nieuw in de Senaat. Ik stel vast dat collega’s de gewoonte hebben de micro aan te zetten en het woord te nemen. Is dat hier de geplogenheid? Zo ja, dan zullen wij dat ook doen.

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Je propose que chacun intervienne quand il le souhaite, le Sénat n’étant plus qu’un lieu de bavardages. Mme de Bethune et M. Anciaux interviennent sans demander la parole… il n’est plus possible de débattre. Autant parler tous en même temps et ne plus s’écouter.

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – Ik stel voor dat iedereen het woord neemt wanneer hij dat wil. Dat is hier een praatbarak geworden. Mevrouw de Bethune vraagt het woord niet, de heer Anciaux vraagt het woord niet… er is geen debat mogelijk. We kunnen door elkaar praten en niet meer naar elkaar luisteren. Dat is ook een mogelijkheid.

Mme la présidente. – M. Slootmans a la parole.

De voorzitster. – De heer Slootmans heeft het woord.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Mon but est que chacun sache que tous les partis néerlandophones ont du mal à justifier l’existence de notre institution. En déposant des demandes d’établissement de rapports d’information, nous donnons l’impression de vouloir continuer à faire tourner la boutique pour ensuite pouvoir montrer la montagne de documents que nous aurons produite.

Je le répète, ces rapports d’information sont classés verticalement dans les parlements des entités fédérées.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Mijn punt is dat iedereen voldoende heeft gehoord dat althans alle Nederlandstalige partijen ongelofelijk veel moeite hadden met het bestaan van deze instelling. Door verzoeken tot het opstellen van informatieverslagen in te dienen, geven we een beetje de indruk dat we de winkel draaiend willen houden om nadien te kunnen wijzen op de papierberg die we produceren.

Nogmaals, in de deelstaatparlementen worden die informatieverslagen verticaal geklasseerd.

Sur le fond, l’approche des rapports d’information nous pose problème. Régulièrement, les auteurs jugent nécessaire de viser à une meilleure, voire nécessaire, collaboration entre l’autorité fédérale et les entités fédérées sur un certain thème. Or la principale caractéristique d’une organisation fédérale, et a fortiori confédérale, de l’État est que chaque niveau de pouvoir puisse exercer de manière autonome ses compétences pour répondre à ses propres besoins.

Une collaboration avec d’autres entités est certainement envisageable mais si les entités fédérées estiment devoir collaborer dans certains domaines avec d’autres institutions, que ce soit au niveau belge ou international, elles en prendront bien elles-mêmes l’initiative. Elles n’ont pas besoin du Sénat pour ce faire.

Voilà pour les principes.

J’en viens maintenant à la demande d’établissement du rapport d’information sur les infox. Il est évident que pour le Vlaams Belang, la propagation de d’informations manifestement fausses n’est pas souhaitable. Mais il faut nuancer. La désinformation au moyen d’infox, surtout pratiquée sur les médias sociaux, est aussi vieille que la politique. Elle a toujours existé sous diverses formes, depuis l’inscription orientée de certains thèmes à l’ordre du jour jusqu’à la propagation de mensonges en passant par le framing. Il suffit pour s’en convaincre de regarder les affiches et pamphlets électoraux des partis traditionnels dans les années trente ou quarante.

Jusqu’il y a peu, peu de gens s’en émouvaient mais comme aujourd’hui, les médias sociaux non seulement diffusent des informations mais font aussi de la désinformation, le phénomène apparaît subitement comme un problème extrêmement grave, menaçant de disloquer notre société.

Quand je me promène à Saint-Josse et Molenbeek, je vois de mes yeux ce qui disloque notre société et ce n’est nullement une infox ou une vidée truquée.

Tot zover over de finaliteit van dergelijke informatieverslagen.

Meer inhoudelijk hebben we het als Vlaams Belang redelijk moeilijk met de insteek van de informatieverslagen. De auteurs vinden het regelmatig nodig om over een bepaald thema te ijveren voor meer of betere, of zelfs noodzakelijke samenwerking tussen de federale overheid en de deelstaten. Welnu, dames en heren – u zou dat beter dan wie ook moeten weten – het belangrijkste wezenskenmerk van een federale staatsinrichting en a fortiori van een confederale staatsinrichting is dat de diverse geledingen van het bestel elk op hun eigen terrein hun eigen bevoegdheden zelfstandig uitoefenen, naar hun eigen noden en inzichten.

Er is zeker ruimte voor samenwerking met andere entiteiten, maar als de deelstaten vinden dat ze op bepaalde vlakken moeten samenwerken met andere instellingen, in het Belgische staatsverband met de federale instellingen of met andere deelstaatinstellingen, of op het internationale forum met andere landen of met internationale instellingen, dan zullen ze daar zelf wel het initiatief toe nemen. Daarvoor hebben ze deze instelling absoluut niet nodig.

Tot zover enkele principiële opmerkingen. Nu kom ik tot het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag rond het zogenaamde fake news. Het Vlaams Belang vindt het vanzelfsprekend niet wenselijk dat er manifest valse berichtgeving wordt verspreid. Daar moeten echter een aantal zeer forse kanttekeningen bij worden geplaatst. Desinformatie in de vorm van fake news, dat nu vooral in de sociale media wordt verspreid, is zo oud als de politiek. Desinformatie is van alle tijden. Het bestaat sinds mensenheugenis in al haar verschillende vormen en variaties, gaande van gekleurde agendasetting, over eenzijdige berichtgeving en framing, tot het verspreiden van regelrechte leugens. U moet er de verkiezingsaffiches en -pamfletjes van de drie traditionele partijen in de jaren dertig, veertig en vijftig maar eens op nalezen om vast te stellen dat het geen nieuw fenomeen is.

Slechts weinigen maakten daar tot voor kort een probleem van, maar nu de sociale media niet alleen informatie verspreiden, maar hier en daar ook voor desinformatie zorgen door verkeerde info te delen, is dat ineens een ongelooflijk groot probleem dat onze samenleving ontwricht!

Als ik hier wat verder in Sint-Joost en Molenbeek loop, dan zie ik met mijn eigen ogen wat onze samenleving ontwricht en dat is echt geen desinformatie of fake news. Het is geen deepfake.

M. Orry Van de Wauwer (CD&V). – M. Slootmans a exprimé un certain nombre d’objections de principe concernant cette institution, et c’est son droit. Cependant, s’agissant des infox, ses déclarations revêtent un caractère très ironique. En effet, hier, en commission des Médias du Parlement flamand, il s’est fait recadrer par le ministre car il est lui-même un grand propagateur de fake news

De heer Orry Van de Wauwer (CD&V). – De heer Slootmans heeft een aantal principiële bezwaren in verband met deze instelling geuit en dat is zijn goed recht. Maar nu het hier over fake news gaat, is het wel heel ironisch dat hij deze uitspraken doet. Hij is gisteren zelf in de commissie voor Media van het Vlaams Parlement op zijn plaats gezet door de minister van Media omdat hij zelf de grootste verspreider is van fake news die hier vandaag in dit halfrond aanwezig is.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – J’ai prouvé ensuite que j’avais raison, en me basant sur un article de presse.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Daarna heb ik met een krantenartikel bewezen dat ik het wel degelijk bij het rechte eind had.

Si vous aviez été attentif l’après-midi aussi et pas seulement le matin, vous auriez été au courant.

Als u ook in de namiddag oplettend was geweest, en niet alleen in de voormiddag, had u dit geweten.

Mme Katia Segers (sp.a). – Vous avez opéré une lecture très sélective de cet article. Vous me l’avez transféré, Monsieur Slootmans, et j’en déduis simplement que soit vous ne savez pas lire, soit vous propagez délibérément des fake news.

Mevrouw Katia Segers (sp.a). – Dat is een zeer selectieve lezing van dat artikel. U heeft mij dat artikel doorgestuurd, mijnheer Slootmans, daaruit bleek alleen dat u, ofwel niet kan lezen, ofwel doelbewust fake news verspreidt.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Par politesse, je m’abstiendrai de tout commentaire. Bref, maintenant que l’information s’est, enfin, partiellement démocratisée et que tout le monde peut la partager facilement et gratuitement, la presse traditionnelle, parfois même la presse officielle, et le pouvoir en place perdent leur emprise, non seulement sur l’information mais aussi sur la désinformation. C’est subitement devenu un énorme problème. Les fake news posent problème à certains non pas en tant que telles mais parce qu’elles leur échappent. Dans de nombreux cas, ceux qui monte le problème en épingle font preuve d’une bonne dose d’hypocrisie.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Sta mij toe niet in te gaan op de inhoud omwille van beleefdheidsredenen. Kortom, nu informatie eindelijk gedeeltelijk is gedemocratiseerd en iedereen informatie laagdrempelig en gratis kan delen, verliezen de traditionele pers, soms zelfs de regimepers, en de gevestigde macht hun greep op informatie, maar ook op desinformatie. Nu is dat ineens een ongelofelijk majeur probleem. Fake news is voor sommigen vooral een probleem, niet zozeer omdat het om fake news gaat, maar omdat ze hun greep daarop hebben verloren. Het problematiseren ervan gaat in hoofde van velen hier gepaard met een flinke portie hypocrisie.

M. Stijn Bex (Ecolo-Groen). – Je voudrais vous poser une question, Monsieur Slootmans. M. Pitseys vient de dire que nous devions traiter la question des fake news, mais aussi veiller à ne pas jeter l’enfant avec l’eau du bain. Nous devons rester attentifs au respect de la liberté d’expression.

Que pensez-vous fondamentalement des fake news ? Indépendamment des incidents d’hier, trouvez-vous qu’elles sont acceptables ou non ? Essayez de répondre clairement. Êtes-vous pour ou contre les fake news ?

De heer Stijn Bex (Ecolo-Groen). – Mijnheer Slootmans, ik wil u toch iets vragen. De heer Pitseys zei daarnet dat we over fake news moeten praten, maar ook dat we moeten opletten dat we het kind met het badwater niet weggooien. We moeten er blijven voor zorgen dat de vrije meningsuiting gegarandeerd wordt.

Wat denkt u fundamenteel over fake news? Vindt u fake news, los van de incidenten van gisteren, iets dat moet kunnen of iets dat niet goed is? En probeer het nu ook eens zwart-wit te zeggen. Ja of nee, bent u vóór of tegen fake news?

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Je vais y venir, Monsieur Bex, si vous me laissez poursuivre mon intervention.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Als u mij mijn discours laat afmaken, mijnheer Bex, kom ik daartoe.

M. Jean-Frédéric Eerdekens (PS). – En ce qui concerne tout d’abord la liberté de parole et d’information, je rappelle qu’elle est encore protégée par le droit européen et les conventions en la matière.

S’agissant ensuite de la définition d’une fake news, nous venons d’en avoir un très bel exemple dans cet hémicycle, avec un intervenant qui estime que le Sénat ne sert à rien mais qui vient y prendre la parole pendant vingt minutes pour ne rien dire.

De heer Jean-Frédéric Eerdekens (PS). – In de eerste plaats wil ik er op wijzen dat de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid nog steeds wordt beschermd door de Europese wetgeving en de betrokken verdragen.

Wat betreft de definitie van fake news, daar hebben we hier zopas een heel goed voorbeeld van gehad in dit halfrond, met een spreker die vindt dat de Senaat nutteloos is, maar hier gedurende twintig minuten het woord komt voeren om niets te zeggen.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Ce qui se passe aujourd’hui est très problématique car l’homme de la rue peut partager l’information qui échappe alors au contrôle des responsables politiques et de la presse. Certains estiment donc que si les infox posent problème, ce n’est pas tant parce qu’elles sont fausses que parce qu’on ne les contrôle plus.

Par ailleurs, le texte de la demande d’établissement du rapport d’information est terriblement exagéré. Comme si notre démocratie risquait de disparaître. Mme Van Cauter a débuté son intervention par ces mots : « Les infox (fake news) sont un poison pour notre société. « On peut également lire dans le texte que c’est avec la technologie que l’on combat la technologie et qu’il y va de la survie de notre démocratie attaquée de toutes parts ou encore que les infox menacent gravement le bon fonctionnement de notre État de droit démocratique. Je viens de souligner que certains quartiers de Bruxelles provoquaient le dislocation de notre société et de notre démocratie et ce n’est pas une infox.

Au Vlaams Belang, nous sommes très attachés à notre démocratie. Je ne veux certainement pas minimiser ou légitimer les infox mais le texte qui nous est soumis est excessif. Notre démocratie est davantage menacée par d’autres phénomènes que les infox. Je pense à la particratie, au manque de diversité des opinions dans les médias, au politiquement correct, au cordon sanitaire, au cordon médiatique et, bien sûr, à l’islamisation qui s’en prend sauvagement à la liberté d’expression et à la démocratie.

De plus, la liberté d’expression, un acquis qui nous est cher et qui est essentiel à notre État de droit démocratique, connaît une évolution dangereuse. Cela m’amène à la réponse à la question de M. Bex. Où se situe la limite entre l’infox et la formation de l’opinion ? Cette limite est aujourd’hui particulièrement floue. Nous frémissons donc à l’idée de voir imposer des mesures censées lutter contre les infox, qui aboutissent en réalité à une restriction de la liberté d’expression. C’est là qu’est le danger pour notre démocratie.

Le Vlaams Belang estime lui aussi qu’il faut mettre notre population en garde contre la désinformation mais que c’est surtout en développant son sens critique, et non par une action répressive ou l’intervention d’un ministère orwellien de la vérité, que l’on y parviendra. Or l’intention qui transparaît entre les lignes du texte qui nous est soumis est celle de rogner la liberté d’opinion des citoyens. Je constate que les libéraux sont complices alors qu’un grand penseur libéral, John Stuart Mill, a un jour déclaré : « There are many truths of which the full meaning cannot be realized until personal experience has brought it home ». (Il y a des vérités dont on ne peut percevoir pleinement le sens tant qu’on ne les a pas expérimentées). Réfléchissez bien au sens de cette phrase. Chacun a sa vérité. Nous savons tous que rien n’est tout blanc ou tout noir. Ce document vise toutefois à mettre en lumière une facette de la réalité et à dissimuler l’autre facette parce qu’elle « influence les lecteurs ». Telle est la véritable raison d’être de cette demande.

Nous pensions nous abstenir lors du vote mais puisqu’il est manifeste que la demande vise à une correction électorale, nous voterons contre.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Wat zich nu dus voordoet is een ongelooflijk probleem, omdat de man in de straat de informatie natuurlijk kan delen en de politici of de pers daarop veel minder controle hebben. Voor sommigen is fake news dan ook vooral een probleem, niet omdat het fake is, maar omdat ze er de controle over hebben verloren.

Bovendien wordt er in de tekst van het verzoek schromelijk overdreven. Alsof onze democratie hierdoor in doodsgevaar zou verkeren. Mevrouw Van Cauter begon haar uiteenzetting daarnet met: “Fake news is een gif in de bloedbaan onze maatschappij.” Verder lees ik dat onze zwaar bevochten democratie pas overeind kan blijven als we technologie bestrijden met technologie en verder dat fake news een groot gevaar is voor de goede werking van onze democratische rechtsstraat. Ik heb net verwezen naar een paar wijken in Brussel die onze samenleving en onze democratie ontwrichten en dat is dus geen fake news.

Wij van het Vlaams Belang zijn zeer aan onze democratie gehecht. Ik wil fake news niet goedpraten en zeker niet legitimeren, maar de tekst die voorligt, lijkt me zwaar overdreven. Onze democratie wordt meer door andere fenomenen ondergraven dan door fake news. Ik denk dan aan de particratie, het gebrek aan opiniediversiteit in de media, de verstikkende politieke correctheid, het cordon sanitaire, het cordon médiatique en uiteraard ook de wild om zich heen slaande islamisering als grootste vijand van de vrije meningsuiting en de democratie.

Bovendien bevinden we ons hier op een heel gevaarlijk hellend vlak wat de vrijheid van meningsuiting betreft, een verworvenheid die ons allemaal zeer dierbaar is en die essentieel is voor onze democratische rechtsstaat. Hiermee kom ik tevens tot mijn antwoord op de vraag van de heer Bex. Waar ligt immers de grens tussen fake news en opinievorming? Die grens is vandaag bijzonder vaag. Wij huiveren daarom van maatregelen die, onder het mom van de bestrijding van fake news, de facto leiden tot het inperken van de vrijheid van meningsuiting. Want voor we het weten, gaat de vrijheid van meningsuiting hiermee ten minste voor een stuk voor de bijl. En dat is pas dodelijk voor onze democratie.

Ik besluit. Ook het Vlaams Belang is van oordeel dat onze bevolking alert moet worden gemaakt voor desinformatie, maar dat moet in de eerste plaats gebeuren door onze mensen de nodige kritische zin bij te brengen, door hun kritisch vermogen aan te scherpen en niet door van overheidswege repressief in te grijpen en op te treden als een soort orwelliaans ministerie van de waarheid. Want dat is de onderliggende teneur van de tekst die voorligt en daar stevenen we met dit verzoek op af, op het fnuiken van de vrije mening van de mensen, die soms cassant is, dat geef ik toe. Ik zie dat de liberalen mee aan de kar trekken, maar een groot liberaal denker, John Stuart Mill, zei ooit: “Er zijn veel waarheden waarvan men de volle inhoud niet kan vatten voordat persoonlijke ervaring ons heeft ingewijd.” Denk eens goed over deze zin na. Het klopt ook: ieder heeft zijn waarheid. Verhalen hebben vaak twee kanten, dat weten we allemaal. De pointe van dit document is echter vooral de ene zijde te laten zien en de andere te verstoppen, omdat het – ik citeer – “de kiezers beïnvloedt”. Dát is de echte reden van dit verzoek. Wie eerlijk is en het licht van de zon niet ontkent, geeft dat ook toe.

Wij dachten ons bij de stemming te onthouden, maar nu duidelijk is geworden dat het om een electorale correctie gaat, zullen wij tegenstemmen.

M. John Pitseys (Ecolo-Groen). – Notre collègue est-il capable de répondre précisément à la question de M. Stijn Bex de savoir ce que sont les fake news ?

La différence entre une information fausse et une fake news, c’est que cette dernière est construite pour être fausse et pour être erronée. Elle est construite collectivement par des entreprises, par des institutions politiques.

John Stuart Mill soulevait lui-même, dans le chapitre II de De la Liberté, puisqu’on le cite, qu’il y a un cas dans lequel la liberté d’expression doit pouvoir être mise en question, et c’est lorsque les personnes qui débattent sont elles-mêmes de mauvaise foi. La liberté d’expression ne vaut que si les uns et les autres se répondent avec bonne foi. Or dans le cas des fake news, il n’y a pas de bonne foi. Et dans l’intervention précédente, il n’y a pas de bonne foi non plus. Une question précise a été posée, et notre collègue a manifestement des problèmes à y répondre. Il ne faut pas confondre l’interdiction de pratiques et la lutte contre des pratiques. Il n’est pas question ici d’interdire ou d’orienter la liberté d’expression, mais bien d’évaluer les meilleures manières de prévenir certaines choses, de les combattre politiquement. Je crois que vous le savez très bien.

De heer John Pitseys (Ecolo-Groen). – Kan onze collega de vraag van de heer Stijn Bex beantwoorden wat fake news precies is?

Het verschil tussen onjuiste informatie en fake news is dat dit laatste is opgezet om vals en onjuist te zijn. Het wordt gezamenlijk ontwikkeld door bedrijven, door politieke instellingen.

Daarnet werd John Stuart Mill geciteerd. Welnu, in hoofdstuk II van Over de vrijheid, stelt hij dat er één geval is waarin de vrijheid van meningsuiting ter discussie moet kunnen worden gesteld, namelijk wanneer de mensen die debat voeren zelf ter kwader trouw zijn. Vrijheid van meningsuiting gaat alleen op als beide partijen ter goeder trouw communiceren. In het geval van fake news, is er echter geen goede trouw. De vorige spreker getuigde evenmin van goede trouw. Er werd een specifieke vraag gesteld en onze collega heeft duidelijk problemen met het beantwoorden ervan. Het verbod op praktijken mag niet worden verward met de strijd tegen praktijken. Het gaat er niet om de vrijheid van meningsuiting te verbieden of te sturen, maar om na te gaan wat de beste manier is om bepaalde dingen te voorkomen, om ze politiek te bestrijden. Ik denk dat u dat heel goed weet.

M. Bert Anciaux (sp.a). – Monsieur Slootmans, j’ai écouté votre intervention et il ne fait aucun doute que les infox ne datent pas d’hier. Il ne faut pas confondre les infox avec la liberté d’expression. J’estime qu’en tant que parlementaire, vous avez le droit de raconter constamment des mensonges. Cela ne pose problème que lorsque les mensonges émanent d’organes et de mandataires officiels du pouvoir exécutif, surtout si le but est systématiquement de stigmatiser certaines personnes et de dresser les groupes de la population les uns contre les autres. La loi pénale l’interdit.

Je comprends donc parfaitement que la liberté d’expression porte en elle la possibilité de raconter des contrevérités. En effet, chacun a sa vérité mais il y a des constats objectifs et les instances officielles ne peuvent en aucun cas raconter des mensonges. Dresser systématiquement les gens les uns contre les autres constitue une infraction pénale qui doit être sanctionnée.

De heer Bert Anciaux (sp.a). – Mijnheer Slootmans, ik heb geluisterd naar uw tussenkomst en het is zonder enige twijfel juist dat fake news geen nieuw feit is. Dat bestaat al zeer lang. Fake news moet niet worden verward met vrijheid van meningsuiting. Ik denk dat u, als parlementslid, het recht heeft om constant leugens te vertellen. U hebt dat recht. Er ontstaat een probleem als officiële organen en mandatarissen van de uitvoerende macht dat doen. Er ontstaat ook een ernstig probleem als het systematisch tot doel heeft, mensen te stigmatiseren en bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Dat is bij de strafwet verboden.

Ik begrijp dus perfect dat vrijheid van meningsuiting in zich draagt dat je heel veel onwaarheden mag vertellen. Ieder heeft inderdaad zijn waarheid, maar er zijn ook objectieve vaststellingen en door officiële instanties mag er geen leugen worden verteld. Het systematisch opzetten van mensen tegen elkaar is een strafrechtelijk feit dat moet worden aangepakt.

M. Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Où est la limite entre l’infox et la liberté d’expression ? Je vous donne un exemple : mon voisin est entré chez moi par effraction ; j’ai des images vidéo de ce cambriolage et je les ai postées sur Facebook. Je n’aurais jamais pu faire cela par le biais de la presse traditionnelle. Si les auteurs sont reconnaissables sur ces images, doit-on considérer qu’en les publiant, je me rends coupable d’incitation à la haine contre l’un ou l’autre groupe de population ? Où est la frontière ? Par qui est-elle fixée ? Par un « ministère de la vérité » sur le modèle de l’ancienne Allemagne de l’Est ? La demande d’établissement d’un tel rapport d’information vise à mettre en place un système qui met en péril la liberté d’expression. Rappelons-nous les paroles de Churchill : « Les fascistes de demain s’appelleront eux-mêmes les antifascistes ». C’est là que nous en sommes aujourd’hui et cela me glace.

De heer Klaas Slootmans (Vlaams Belang). – Waar ligt de grens tussen fake news en de vrijheid van meningsuiting? Ik geef een voorbeeld. Mijn buurman heeft bij mij ingebroken. Ik heb daar beelden van genomen en op facebook gezet. Via de traditionele pers had ik dat nooit kunnen doen. Als de daders op de beelden herkenbaar zijn, staat dit dan gelijk aan het aanzetten van haat tegen andere bevolkingsgroepen? Waar ligt de grens? Wie zal die grens bepalen? Een orgaan naar DDR‑model, een ‘ministerie van de waarheid’ dat bepaalt wat mag en wat niet mag? Er wordt hier een systeem opgezet dat de vrijheid van meningsuiting in gevaar brengt. Ik citeer Churchill: “De fascisten van de toekomst zullen zichzelf ‘antifascistisch’ noemen”. Dit is wat nu gebeurt en daar krijg ik koude rillingen van.

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Le Sénat n’est pas vraiment habilité à établir un rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale et les Communautés en matière de lutte contre les infox (fake news). Je ne nie pas l’existence des infox mais si une entité fédérée est confrontée à un problème ou si la Chambre constate une difficulté, il leur appartient normalement de demander au Sénat d’établir un rapport d’information. C’est l’inverse qui se passe en réalité puisque ce sont essentiellement les sénateurs cooptés qui prennent l’initiative de lancer un débat sur les infox. Cela me dérange profondément : le Sénat est le lieu de rencontre des entités fédérées. L’objectif était que le Sénat soit saisi des problèmes rencontrés par une entité fédérée qui intéressent aussi d’autres entités – les matières transversales. Le Sénat n’a pas encore bien assimilé sa nouvelle compétence de lieu de rencontre et les entités fédérées n’éprouvent manifestement pas le besoin de saisir le Sénat de leurs problèmes. Le Sénat ne répond donc pas aux attentes quant à son rôle de lieu de rencontre.

Le Vlaams Belang prône la suppression du Sénat, tout comme la N‑VA, l’Open Vld et Groen. La position d’Ecolo et du PTB n’est pas très claire. Pourtant, il serait possible d’économiser 40 millions d’euros…

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – Het is niet echt de bevoegdheid van de Senaat om een informatieverslag op te stellen betreffende de noodzakelijke samenwerking tussen de federale overheid en de Gemeenschappen inzake de bestrijding van fake news. Ik ontken niet dat er fake news is, maar als er in een deelstaat een probleem is, of wanneer de Kamer een probleem vaststelt, dan zou normaliter de vraag worden gesteld aan de Senaat of er een informatieverslag kan worden gemaakt. De realiteit is omgekeerd, ik stel vast dat niet de deelstaten, maar wel, hoofdzakelijk de gecoöpteerde senatoren, een initiatief nemen tot het opgang brengen van een debat over fake news. Dat stoort me fundamenteel: de Senaat is de ontmoetingsplaats van de deelstaten. De bedoeling is dat als er een probleem is in één van de deelstaten, als er een raakvlak is – een transversale aangelegenheid – dan brengt men dit in de Senaat ter discussie. De Senaat zelf worstelt evenwel nog altijd met de nieuwe bevoegdheid als ontmoetingsplaats. De deelstaten vinden het blijkbaar niet nodig om de Senaat samen te roepen om een bepaald probleem te bespreken. De Senaat faalt dus als ontmoetingsplaats voor de deelstaten.

Het Vlaams Belang is voor de afschaffing van de Senaat, de N‑VA, Open Vld en Groen eveneens. Voor Ecolo en de PTB is het niet zo duidelijk, nochtans kan er veertig miljoen euro bespaard worden…

Mme la présidente. – Notre débat ne porte pas sur l’avenir du Sénat, sujet, certes, passionnant. La question qui nous occupe en ce moment est la suivante : une majorité se dégagera-t-elle, lors du vote, pour envoyer, à la commission compétente, une demande d’établissement d’un rapport d’information ? J’aimerais que nous en revenions à notre ordre du jour.

De voorzitster. – Ons debat gaat niet over de toekomst van de Senaat, wat ongetwijfeld een boeiend onderwerp is. De vraag die op dit moment voor ons ligt is de volgende: zal er zich tijdens de stemming een meerderheid aftekenen om bij de bevoegde commissie een verzoek in te dienen voor het opstellen van een informatieverslag? Ik zou nu graag willen terugkomen tot onze agenda.

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Nous débattons ici de la recevabilité d’un rapport d’information. Nous nous intéressons au contenu, ce qui, d’après moi, doit se faire dans les entités fédérées car ces dernières sont compétentes pour les médias. C’est également possible à la Chambre, lorsqu’une pénalisation doit être prévue. Mais au Sénat, chaque débat commence invariablement par la question de savoir si le travail que nous effectuons est bien utile. Ce sont toujours les mêmes partis – y compris ceux qui sont favorables à la suppression du Sénat – qui veulent faire établir des rapports d’information. Le rapport d’information que nous évoquons aujourd’hui n’a pas été demandé par les entités fédérées, lesquelles peuvent très bien fonctionner sans le Sénat. La NV‑A ne soutiendra pas cette demande d’établissement de rapport d’information. Nous verrons combien de sénateurs seront présents lors des discussions en commission, si le quorum sera atteint et si les experts ou les collaborateurs y seront plus nombreux que les sénateurs. À chaque fois, nous avons une nouvelle preuve de la totale inutilité du travail que nous effectuons ici.

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – We voeren hier een debat over de onontvankelijkheid van een informatieverslag. Men gaat in op de inhoud, hetgeen volgens mij in de deelstaten moet gebeuren, want de deelstaten zijn bevoegd voor media. Het kan ook in de Kamer, wanneer er een strafbaarstelling moet gebeuren. Maar in de Senaat begint elk debat met de vraag: “Is het werk dat wij hier doen wel nuttig?”. Het zijn telkens dezelfde partijen die proberen informatieverslagen op te stellen, ook zij die voor de afschaffing zijn van de Senaat. Dit informatieverslag werd door de deelstaten niet gevraagd. De deelstaten kunnen werken zonder de Senaat. De NV‑A zal dit verzoek tot het opstellen van een informatieverslag niet steunen. We zullen zien hoeveel senatoren er bij de commissiebesprekingen aanwezig zullen zijn, of het quorum zal worden bereikt en of er meer experts of medewerkers dan senatoren zullen zijn. Dat is telkens weer een bewijs dat het werk dat we hier doen totaal nutteloos is.

Mme Carina Van Cauter (Open Vld). – Monsieur Vanlouwe, je suis une démocrate et je considère qu’il en va de même pour vous. La structure actuelle de l’État et le rôle du Sénat dans cette structure sont le fruit d’une décision prise démocratiquement. Aujourd’hui, le Sénat existe encore, ce qui n’empêche pas de plaider pour sa disparition à terme. Comme vous l’avez dit à juste titre, mon parti est également favorable à la suppression du Sénat.

Mais aujourd’hui, notre institution existe encore, avec la composition et la mission qui sont les siennes. Et en tant que démocrate, je respecte cela. C’est la raison pour laquelle nous collaborons loyalement à la recherche de mécanismes d’amélioration dans le cadre de la lutte contre certains problèmes de société. Par ailleurs, personne, pas même le Vlaams Belang, ne nie le problème des fake news.

Nous constatons que toutes les entités sont confrontées à cette problématique. En tant que membre du Parlement flamand, j’ai – avec ma collègue Stephanie D’Hose – l’opportunité de l’inscrire à l’agenda du Sénat. Le groupe Open Vld tente d’utiliser au mieux les instruments disponibles. Voilà pourquoi nous avons cosigné la présente demande d’établissement d’un rapport d’information.

Mevrouw Carina Van Cauter (Open Vld). – Collega Vanlouwe, ik ben een democraat en ik ga ervan uit dat u dat ook bent. De huidige staatsstructuur en de rol van de Senaat daarin zijn op een democratische wijze tot stand gekomen. Vandaag bestaat de Senaat nog. Wij kunnen ervoor ijveren dat hij op termijn verdwijnt. Zoals u terecht zei, is ook mijn partij voorstander van de afschaffing van de Senaat.

Vandaag bestaat de instelling echter nog, in zijn huidige samenstelling en met zijn huidige opdracht. Als democraat respecteer ik dat. Om die reden werken wij loyaal mee aan manieren waarop we verbeteringsmechanismen met betrekking tot bepaalde maatschappelijke problemen in gang kunnen zetten. Het probleem van fake news wordt overigens door niemand ontkend, zelfs niet door Vlaams Belang.

We stellen vast dat alle entiteiten met dat probleem worstelen. Als lid van het Vlaams Parlement heb ik – en eigenlijk met mijncollega Stephanie D’Hose – de kans om het probleem hier op de agenda te zetten. De Open-Vld-fractie probeert de beschikbare instrumenten op een correcte manier te gebruiken. Om die reden hebben we het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag mee ondertekend.

Mme Latifa Gahouchi (PS). – J’espère que notre Assemblée va revenir à de meilleurs sentiments.

Ces dernières années, le phénomène des fake news a gagné le web, aux dépens des internautes – cela dit, j’ai constaté que les dires de certains sénateurs pouvaient également relever de cette pratique.

Des buts différents peuvent être ciblés, comme tromper l’électeur, influencer son opinion sur un sujet déterminé. Certaines de ces informations sont fabriquées de toutes pièces, avec un titre accrocheur pour densifier le trafic et augmenter le nombre de visiteurs sur un site. C’est au cours de l’élection présidentielle américaine de 2016 que ce phénomène a pris son ampleur médiatique. Cette tendance a également fait son apparition en France, quelques mois plus tard, lorsque les citoyens ont également été appelés aux urnes pour élire leur nouveau président.

Si l’internet est aujourd’hui incontournable et regorge de ressources, il est également un parfait vecteur pour les fake news. Google News, Facebook ou encore Twitter ont indirectement participé à la propagation de ces informations trompeuses. Il convient toutefois de préciser que face à ce phénomène, les géants du web ont tous mis en place des dispositifs visant à pénaliser les médias qui véhiculent ces mensonges, dans le but de regagner une forme de crédibilité auprès de leurs utilisateurs respectifs.

Lors des élections présidentielles françaises en 2017, la firme de Mark Zuckerberg aurait fermé 30 000 comptes. De son côté, Twitter aurait identifié plus de 50 000 bots liés au gouvernement russe et qui visaient à influencer les élections présidentielles américaines de 2016.

L’identification d’une fausse information relève évidemment d’un travail journalistique et plusieurs questions doivent être soulevées afin d’identifier la véracité d’une information. Sa source a-t-elle été vérifiée et est-elle fiable ? A‑t-elle pour vocation d’être objective et a-t-on un intérêt particulier dans la propagation de cette information ?

Le texte de la demande d’établissement d’un rapport d’information le précise clairement : les infox ou fake news déstabilisent la démocratie et sapent la confiance dans l’État de droit. Elles sont un instrument dans la course au profit ou au pouvoir politique à tous les niveaux, depuis l’échelon local jusqu’au régime répressif. Elles contaminent le débat public, favorisent la polarisation et influencent les électeurs. Je renvoie à ce texte qui ne peut manquer d’interpeller ; plusieurs exemples y sont très bien décrits.

On note également qu’au centre de cette évolution se trouve l’intelligence artificielle grâce à laquelle un ordinateur peut s’adapter en temps réel et générer un contenu qui semble de plus en plus naturel et crédible. Certes, l’intelligence artificielle a déjà fait l’objet d’un rapport d’information porté par mon groupe lors de la législature précédente. La problématique des fake news, particulièrement étudiée par notre chère collègue, Katia Segers, y avait été abordée mais non approfondie par manque de temps.

Un rapport d’information spécifique peut nous permettre aujourd’hui d’étoffer la recherche. Il s’agirait notamment de lister tous les dangers et priorités auxquels nos services de sécurité et les différentes autorités doivent être attentifs. En outre, notre réflexion permettra également de formuler des recommandations sur la recherche de solutions, en vue de la mise en œuvre d’une politique efficace.

Chers collègues, vous aurez dès lors compris que notre groupe soutiendra la demande.

Mevrouw Latifa Gahouchi (PS). – Ik hoop dat we kunnen terugkeren naar wat meer voorkomendheid in onze assemblee.

De laatste jaren is fake news het wereldwijde web binnengedrongen en daar zijn internetgebruikers het slachtoffer van. Ik stel hier vandaag vast dat het discours van sommige senatoren daar ook onder kan vallen.

Men kan daarbij verschillende doelen voor ogen hebben, zoals de kiezer bedriegen, of zijn opinie over een bepaald onderwerp beïnvloeden. Sommige van die berichten zijn volledig verzonnen, met een catchy titel om veel keren bekeken te worden en zoveel mogelijk bezoekers naar een site te lokken. Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 kreeg dit fenomeen steeds meer aandacht in de media. Die trend duikt enkele maanden later ook in Frankrijk op, wanneer daar een nieuwe president moet worden gekozen.

Het internet is niet meer weg te denken en een bijna onuitputtelijke bron van gegevens, maar het is ook het ideale medium om fake news te verspreiden. Google News, Facebook of Twitter hebben onrechtstreeks bijgedragen aan de verspreiding van nepnieuws. De internetgiganten hebben wel al maatregelen getroffen waardoor ze media die leugens verspreiden kunnen terugfluiten om zo bij hun gebruikers hun geloofwaardigheid te herwinnen.

Tijdens de Franse presidentsverkiezingen sloot het bedrijf van Mark Zuckerberg 30.000 accounts af. Twitter zou van zijn kant meer dan 50.000 bots gevonden hebben die gelinkt waren aan de Russische regering en die erop gericht waren de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 te beïnvloeden.

Het blootleggen van nepinformatie is de taak van de journalistiek; de waarachtigheid van informatie moet terdege getoetst worden. Werd de bron gecheckt en is die betrouwbaar? Heeft ze de bedoeling objectief te zijn en spelen er bijzondere belangen bij de verspreiding van bepaalde informatie?

De tekst van het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag is duidelijk: Fake news destabiliseert de democratie en ondermijnt het vertrouwen in de rechtsstaat. Het is een krachtig instrument voor winstbejag en politiek gewin op alle niveaus, van dorpen tot repressieve regimes. Fake news besmet het publieke debat, wakkert de polarisering aan en beïnvloedt de kiezers. Ik verwijs naar de tekst, die niemand onberoerd zal laten en die een aantal goed gedocumenteerde voorbeelden bevat.

Daarbij komt nog dat een computer dankzij artificiële intelligentie zich in real time kan aanpassen en inhoud kan creëren die natuurlijk en geloofwaardig lijkt. Over artificiële intelligentie is tijdens de vorige legislatuur al een informatieverslag verschenen dat door onze fractie werd gesteund. Daarin werd de problematiek van fake news al aangeraakt door onze goede collega Katia Segers, maar wegens tijdsgebrek nog niet voldoende uitgediept.

Met een specifiek informatieverslag kunnen we dit thema verder en beter onderzoeken. Het doel is om de gevaren op te lijsten zodat duidelijk wordt waar onze veiligheidsdiensten en overheden bij voorrang aandacht aan moeten besteden. Op basis van onze reflectie kunnen we ook aanbevelingen formuleren met betrekking tot het zoeken naar oplossingen en het voeren van een efficiënt beleid terzake.

Onze fractie zal dit verzoek steunen.

M. Gaëtan Van Goidsenhoven (MR). – La demande d’établissement d’un rapport d’information sur laquelle nous nous apprêtons à voter traite d’un sujet qui domine l’actualité politique et médiatique tant belge et européenne que mondiale, à grands coups d’enquêtes, de révélations, de scandales. C’est le propre des sujets dits modernes, dont on ne sait plus à force d’en entendre parler sans cesse, s’ils sont nouveaux ou anciens. Pourtant, il s’agit généralement de phénomènes bien connus, que l’on désigne aujourd’hui par un terme anglophone pompeux, relayé à tort et à travers par les réseaux sociaux. Le phénomène des fake news, joliment traduit par « infox » en français, dépasse toutefois l’effet de mode.

Certes, le mensonge et la manipulation ont malheureusement toujours fait partie de nos sociétés, et aussi de nos campagnes électorales, même si la raison nous commande de dire qu’ils n’occupent qu’une place marginale dans la vie de la cité, mais un changement radical et inquiétant est en cours. Comme c’est certainement le cas pour vous aussi, j’ai pris connaissance du terme fake news à la faveur de l’élection présidentielle américaine de 2016. Je pense toutefois ne pas me tromper en disant qu’à l’époque, il y a seulement trois ans, il était difficile d’imaginer l’étendue du champ et des effets de la désinformation.

Un exemple frappant figure dans la demande d’établissement de rapport d’information que nous examinons aujourd’hui, à savoir celui des deepfake. Derrière ce terme tout aussi anglophone se cache une méthode redoutable, à savoir la capacité de truquer des vidéos à la perfection dans le but de faire prononcer à une personne des propos qu’elle n’a jamais tenus, et cela, sans que quiconque puisse identifier le trucage. Si la portée humoristique de certaines de ces vidéos est indéniable, il faut bien admettre que bon nombre d’entre elles ont une vocation autre que celle de faire rire. Elles ont des conséquences dommageables pour la personne visée et sont dangereuses pour la société dans son ensemble. Dangereuses parce que cet ensemble alliant technologie, effet de masse par les réseaux sociaux et implication éventuelle de puissances étatiques pose un très sérieux défi à nos systèmes politiques.

Permettez-moi à cet égard d’ouvrir une petite parenthèse. La démocratie doit être fondée sur la raison de chaque citoyen. Ses convictions résultent du débat d’idées, de ses conditions de vie, de la confiance qu’il place dans ses représentants élus ou non et dans le système décisionnel. La démocratie permet aussi la pleine capacité d’expression des individus, parfois affranchis des contraintes institutionnelles mais disposant d’une information de qualité. La démocratie respecte la souveraineté d’un peuple, se plie à sa volonté et à sa force de compromis, aujourd’hui plus que jamais. Enfin, la démocratie est indissociable de l’État de droit, fondé sur la légitimité et la primauté de la loi par rapport aux institutions et à leurs représentants. La loi, née de la volonté populaire, est certes modifiable – et cela est bien nécessaire dans un certain nombre de cas –, mais elle reste le garde – fou essentiel face aux abus et aux erreurs des individus.

Cet éloge de la démocratie n’a d’autre but que celui de rappeler à quel point le phénomène des fake news est lié à l’efficacité et à la survie de nos systèmes politiques. C’est bien de ce défi-là que je parlais. Le phénomène des fake news se développe dans un contexte bien particulier et a des effets pernicieux qui ne font que renforcer des tendances déjà bien ancrées : critique permanente des élites, rupture de confiance, ingérence de puissances étrangères, radicalisation des opinions, perte de l’esprit critique. Le renforcement de toutes ces tendances présentes dans nos sociétés est dû à la prolifération des fake news, quelle que soit leur force, leur portée ou leur auteur. L’éventail est donc extrêmement large : cela peut aller du photomontage sur Facebook à la campagne de désinformation dirigée depuis l’étranger.

Le problème exige une réponse politique globale, d’où l’intérêt de la préparer, ici, au Sénat. Toutes les entités, tous les acteurs institutionnels et politiques ont vocation à combattre les fake news à leur échelle, dans le respect de leurs compétences.

De heer Gaëtan Van Goidsenhoven (MR). – Het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag waarover we zo dadelijk zullen stemmen, gaat over een onderwerp dat in de politiek en in de media, zowel in België als in Europa en in de wereld, zeer actueel is geworden door onderzoeken, onthullingen en schandalen. Het is eigen aan actuele thema’s dat men doordat men er voortdurend over hoort praten, niet meer weet of ze nieuw zijn of oud. Het gaat nochtans meestal over goed gekende fenomenen, die men aanduidt met een Engelse hoogdravende term, en die blindelings wordt overgenomen door de sociale netwerken. Het fenomeen van fake news, dat in het Frans met een neologisme ook ‘infox’ wordt genoemd, is echter meer dan een modeverschijnsel.

Het is jammer genoeg waar dat leugens en manipulatie in de samenleving al altijd hebben bestaan, ook in onze kiescampagnes. We weten ook wel dat ze slechts een bijkomstige rol spelen in het openbare leven, maar nu er is een radicale en onrustwekkende verandering aan de gang. Net zoals wellicht de meesten onder ons, heb ik de term fake news voor het eerst gehoord naar aanleiding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Het wellicht niet verkeerd te stellen dat we ons toen, amper drie jaar geleden, de omvang van het probleem en de effecten van desinformatie nog niet konden voorstellen.

In het voorliggende verzoek tot het opstellen van een informatieverslag staat een treffend voorbeeld, namelijk deepfake. Dit is alweer een Engelse term voor een beduchte methode waarmee men video’s tot in de perfectie kan trukeren en zo personen uitspraken kan laten doen die ze nooit hebben gedaan, en dat zonder dat iemand de trucage kan zien. Sommige van die video’s zijn zeker humoristisch, maar we moeten toch toegeven dat heel wat van die video’s een heel ander doel hebben dan humor. Ze beschadigen de persoon in kwestie en ze zijn gevaarlijk voor de samenleving als geheel. Ze zijn gevaarlijk omdat de combinatie van technologie, het massaeffect via de sociale netwerken en de eventuele betrokkenheid van staten, onze politieke systemen voor een ernstige uitdaging stelt.

Ik zou in dat verband een zijsprongetje willen maken. Democratie moet gebaseerd zijn op de rede van elke burger. Diens opvattingen worden gevormd door gedachtewisselingen, door zijn levensomstandigheden, door het vertrouwen dat hij al dan niet heeft in de verkozen vertegenwoordigers en in het besluitvormingssysteem. In een democratie kunnen individuen zich ook volledig uiten, soms zonder institutionele beperkingen, maar op basis van kwalitatieve informatie. De democratie respecteert de soevereiniteit van een volk, plooit zich naar zijn wil en zijn vermogen tot het vormen van een compromis, vandaag meer dan ooit. Kortom, de democratie is onlosmakelijk verbonden met de rechtsstaat, gebaseerd op de legitimiteit en het primaat van de wet ten opzichte van de instellingen en de vertegenwoordigers daarvan. De wet, ontsproten uit de volkswil, is wel aanpasbaar – en dat is zeker nodig in een aantal gevallen – maar ze blijft de essentiële bescherming tegen misbruiken of vergissingen van individuen.

Deze ode aan de democratie heeft enkel tot doel eraan te herinneren hoezeer het verschijnsel van fake news te maken heeft met de efficiëntie en het overleven van onze politieke systemen. Het is over die uitdaging dat ik sprak. Het fenomeen van fake news ontwikkelt zich in een bijzondere context en heeft schadelijke gevolgen die reeds sterk aanwezige tendensen enkel nog versterken: voortdurende kritiek op de leiders, vertrouwensbreuk, inmenging van buitenlandse machten, radicalisering van opinies, het teloorgaan van een kritische geest. De versterking van al die tendensen die in onze samenleving aanwezig zijn, is te wijten aan de verspreiding van fake news, wat ook de kracht, de draagwijdte of wie de auteur ervan is. De waaier is dus zeer breed: het kan gaan van een fotomontage op Facebook tot een desinformatiecampagne geleid vanuit het buitenland.

Het probleem vereist een globaal politiek antwoord. Daarom is het belangrijk dat antwoord hier, in de Senaat, voor te bereiden. Alle entiteiten, alle institutionele en politieke actoren hebben de taak fake news te bestrijden op hun niveau, binnen hun bevoegdheid.

Certes, nous pouvons imaginer les grandes lignes de solutions nécessaires ou souhaitables. Cela semble évident, mais s’en tenir à un tel exercice de surface nous éloignerait peut-être encore de la réalité et se révélerait inévitablement inefficace.

Il nous faut analyser les mécanismes multiples qui se cachent derrière les fake news, comprendre les raisons pour lesquelles elles fonctionnent, interroger nos habitudes de consommation de l’information, identifier les publics à risque, consulter les acteurs, même étrangers, qui contribuent à la propagation de ces infox, cerner les risques pour la démocratie et la sécurité intérieure du pays, afin de pouvoir mettre en œuvre des mesures adéquates.

L’évidente complexité qui se dessine dans la réponse à apporter à ce phénomène en constante évolution et qui semble échapper à toute forme de régulation peut mener au pessimisme : y arriverons-nous ? J’ai l’audace de croire que oui car il existe dans une démocratie saine une arme redoutable dont disposent les pouvoirs publics et d’autres acteurs de la société civile, à savoir l’éducation.

Former nos jeunes est une richesse pour le futur ; c’est aussi lancer un pari sur l’avenir qui nous obligera à être toujours meilleurs pour répondre à leurs attentes, dès lors qu’elles seront mûries, réfléchies, argumentées et, parfois, contraires à certaines de nos idées.

Cette peur du désaccord nous serait nuisible ; elle limiterait notre ambition dans l’éducation et dans la formation de nos jeunes, et ruinerait leur confiance.

N’agissons donc pas avec pudeur. Formons-les à un esprit critique qui ne consiste pas en une critique unilatérale de tout ce qui est établi, mais plutôt en un éloge de la raison. Donnons-leur les clés d’analyse de la société des médias, qu’ils puissent séparer le vrai du faux, comprendre les fondements et les dessous d’une argumentation, d’autant plus lorsque celle-ci viendrait conforter leurs conceptions idéologiques. Qu’ils osent s’intéresser à l’avis contraire, qu’ils refusent le « tout noir » ou le « tout blanc », qu’ils développent l’art du débat, qu’ils cherchent constamment à comprendre et à ériger en valeur cardinale la mesure de ce qui est juste.

Ce serait là une véritable plus-value pour la démocratie et probablement le meilleur rempart contre les fake news. Au-delà de toutes les mesures qui constitueront le rapport final de ce travail, il me semble évident que l’éducation sera un thème central. Nous tâcherons, avec mes collègues du groupe MR, de défendre cette idée et de la développer dans tous ses aspects car elle constitue le socle de nos valeurs libérales.

C’est sur cette note d’optimisme que je conclus mon intervention et que je réitère le soutien du groupe MR à cette demande d’établissement d’un rapport d’information.

We kunnen ons uiteraard een idee vormen over de grote lijnen van de nodige of gewenste oplossingen, maar ons beperken tot een dergelijke oppervlakkige oefening zou ons misschien nog verder van de realiteit verwijderen en zou onvermijdelijk inefficiënt blijken.

We moeten de verschillende mechanismen onderzoeken die achter fake news schuilgaan, de redenen begrijpen waarom ze werken, onze consumptiegewoontes met betrekking tot informatie in vraag stellen, de risicogroepen omschrijven, de actoren – zelfs de buitenlandse – die bijdragen tot de verspreiding van fakenieuws consulteren, de risico’s voor de democratie en de binnenlandse veiligheid van het land inschatten, dat alles om adequate maatregelen te kunnen nemen.

Het ligt voor de hand dat het antwoord op dit fenomeen dat voortdurend evolueert en dat aan elke vorm van regulering lijkt te ontsnappen, complex zal zijn. Dat kan tot pessimisme leiden: zullen we er geraken? Ik durf te geloven van wel, want in een gezonde democratie bestaat er een geducht wapen waarover de overheden en actoren van het middenveld beschikken, namelijk het onderwijs.

Onze jongeren opleiden is een rijkdom en een uitdaging voor de toekomst. Het zal ons dwingen steeds beter aan de verwachtingen van jongeren te beantwoorden, voor zover ze gerijpt, overdacht, beargumenteerd en, soms zelfs tegengesteld aan onze ideeën zijn.

De angst voor onenigheid kan nefast zijn, ze kan onze ambitie op het vlak van de opvoeding en vorming van onze jongeren afremmen en hun vertrouwen teniet doen. We moeten dus niet te schroomvol zijn. Laten we hen een kritische geest bijbrengen die niet louter bestaat uit het eenzijdig kritiek uiten op al het gevestigde, maar een ware ode is aan de rede. Laten we hen de sleutels tot analyse van de mediamaatschappij geven, zodat ze het echte van het valse kunnen onderscheiden, de fundamenten en onderliggende uitgangspunten van een argumentatie kunnen begrijpen, vooral als die argumentatie hun ideologische concepten zou bevestigen. We moeten hen vormen, zodat ze zich durven interesseren in tegengestelde meningen, zodat ze weigeren zwartwit te denken, zodat ze de kunst van het debat leren, zodat ze voortdurend trachten te begrijpen en als belangrijkste waarde een rechtvaardige maatstaf aannemen.

Dat zou een meerwaarde zijn voor de democratie en waarschijnlijk de beste dam tegen fake news. Doorheen alle maatregelen die het eindverslag zullen vormen, is onderwijs volgens mij een centraal thema. Die gedachte zal ik samen met mijn collega’s van de MR‑fractie, trachten te verdedigen en voluit te ontwikkelen want ze vormt de hoeksteen van onze liberale waarden.

Ik eindig met die positieve noot en ik herhaal de steun van de MR‑fractie voor het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag.

Mme Karin Brouwers (CD&V). – Les fake news ont toujours existé et ne pourront jamais être éradiquées. À notre époque cependant, les médias sociaux ont une portée de plus en plus large. Ils sont plus importants, surtout aux yeux des jeunes, que les médias traditionnels. Ils échappent également au contrôle des régulateurs des médias. La lutte contre les fake news est donc de plus en plus justifiée et nécessaire. Les deepfakes (vidéos truquées) sont même une menace pour la démocratie.

Le groupe CD&V soutient donc la demande d’établissement d’un rapport d’information, notamment en raison de son caractère clairement transversal. Le Sénat est l’instance idéale pour débattre de cette question, qui touche à la Constitution, aux compétences fédérales et aux compétences communautaires.

Le Sénat peut étudier la question en détail du point de vue politique. En effet, il n’est pas un bureau d’études, mais une institution politique. Il a déjà été clairement démontré aujourd’hui que le Sénat était le lieu idéal pour un débat politique entre, tout d’abord, les sénateurs des entités fédérées, qui relaient, dans cette assemblée, les préoccupations des Communautés et des Régions. Nous n’avons pas à attendre une demande émanant du Parlement flamand ; nous pouvons prendre nos responsabilités en tant que sénateurs des entités fédérées.

Le rapport d’information peut aboutir à des recommandations adressées aux différents gouvernements de ce pays. Ce qu’ils en feront relève de leur responsabilité. Nous collaborerons avec enthousiasme à un tel rapport d’information.

Mevrouw Karin Brouwers (CD&V). – Fake news is van alle tijden en zal nooit volledig uit te roeien zijn. In deze tijden hebben sociale media echter een steeds groter bereik. Zeker bij jongeren zijn ze belangrijker dan de klassieke media. Sociale media ontsnappen ook aan controle door mediaregulatoren. De strijd tegen fake news is om die reden dan ook steeds meer verantwoord en noodzakelijk. Deepfakes zijn zelfs ronduit een gevaar voor de democratie.

De CD&V‑fractie steunt dan ook het voorliggende verzoek tot het opstellen van een informatieverslag, mede wegens het duidelijk transversale karakter. De Senaat is namelijk het ideale forum om deze problematiek, die raakpunten heeft met de Grondwet, de federale bevoegdheden en de gemeenschapsbevoegdheden, te bespreken.

De Senaat kan het probleem grondig onderzoeken op een politiek niveau. Hij is immers geen studiebureau, maar een politieke instelling. Vandaag is hier reeds duidelijk aangetoond dat de Senaat de perfecte plaats is voor een politiek debat tussen in de eerste plaats de deelstaatsenatoren, die de bezorgdheden van de gemeenschappen en de gewesten in de Senaat aan bod laten komen. Wij hoeven geen vraag vanuit het Vlaams Parlement af te wachten, wij kunnen als deelstaatsenator zelf onze verantwoordelijkheid nemen.

Het informatieverslag kan leiden tot aanbevelingen aan de verschillende regeringen van dit land. Wat zij ermee doen, is hun verantwoordelijkheid. Wij zullen met enthousiasme meewerken aan zo een informatieverslag.

Mme Katia Segers (sp.a). – À l’heure actuelle, nous ne vivons pas seulement avec les médias, nous vivons dans les médias : dès le lever, avec la radio, jusqu’au coucher, avec notre smartphone. Nous ne pouvons plus nous en passer. Les médias sociaux occupent une place de plus en plus importante. Comme l’a indiqué Mme Brouwers, c’est souvent la seule et unique porte d’entrée, en particulier pour les jeunes.

Disposer de nouvelles de qualité, d’un journalisme de qualité est vital pour notre démocratie. J’ai entendu tous nos collègues le dire. Nous nous rejoignons tous à ce sujet. Une démocratie n’est saine que si les citoyens sont bien informés et peuvent ainsi participer à la vie politique. Le journalisme et les médias d’information jouent un rôle essentiel à cet égard. Des recherches menées notamment à l’Université d’Anvers montrent que les médias flamands remplissent assez bien ce rôle et que la plupart des Flamands possèdent des connaissances suffisantes pour participer au processus politique.

Malheureusement, le modèle du citoyen informé est sous pression, sous l’influence de plusieurs évolutions. Même s’il est vrai que la propagande et la désinformation existent depuis toujours, le problème est aujourd’hui plus aigu, pour plusieurs raisons.

Tout d’abord, la consommation d’informations, en particulier chez les jeunes, se fait de plus en plus par le biais des médias sociaux et non plus des sites internet des journaux. Pour beaucoup, c’est même le seul accès. Selon une enquête, les jeunes estiment que si elle est importante, l’information leur parviendra. Ils ne lisent plus le journal mais supposent que lorsque l’information leur parvient via Facebook, elle est importante. Or les nouvelles diffusées par les médias sociaux sont plus sélectives, souvent de moins bonne qualité, trompeuses, voire fausses. Les médias sociaux propagent les fake news plus rapidement, plus massivement et plus souvent, sous des formes diverses, allant d’une publication Facebook trompeuse à un deepfake. Par le biais des médias sociaux, les fake news atteignent de nombreuses personnes, de manière incontrôlée mais aussi au travers d’algorithmes programmés de façon tout à fait délibérée, et elles sont partagées en masse.

Malheureusement, ce n’est pas uniquement le fait de citoyens mais aussi de certaines forces politiques, qui désinforment délibérément et en profondeur. Les fake news sont susceptibles d’influencer les résultats d’élections et de référendums. Il suffit de penser au Brexit, au rôle joué par la Russie… Mme Gahouchi a déjà cité ces exemples.

La désinformation en ligne par le biais des médias sociaux touche non seulement l’actualité politique mais également les problèmes sociaux. Personne n’a encore soulevé ce sujet aujourd’hui. Des thèmes tels que la migration et même la santé – il suffit de penser à la montée des mouvements anti-vaccination – sont affectés par des fake news. Une étude réalisée conjointement par l’Institut Reuters pour l’étude du journalisme et le centre de recherche SMIT de la VUB montre que les citoyens s’inquiètent de cette évolution. Les citoyens flamands ne sont pas seulement préoccupés par les fausses informations, mais également par des phénomènes tels que le journalisme bâclé et les campagnes politiques qui déforment les faits.

Que faut-il faire ? La sensibilisation des citoyens aux médias est importante pour lutter contre les fake news. Il est tout aussi important de mettre l’accent sur un journalisme de qualité. Cela doit principalement se faire à l’échelon régional, Monsieur Vanlouwe. Nous en avons longuement discuté hier au Parlement flamand, lors de l’examen de la note de politique générale du ministre Dalle. En effet, cette question relève à la fois de la politique des médias et de l’enseignement. Cependant, elle touche également les compétences fédérales et la Constitution. Il suffit de penser au droit à la liberté d’expression ou aux mesures fédérales de soutien à la presse, dont personne n’a parlé aujourd’hui, qui sont en discussion et que nous pouvons, par exemple, subordonner à un certain nombre de conditions.

Mevrouw Katia Segers (sp.a). – Beste collega’s, we leven vandaag niet alleen met media, we leven in de media, van ’s morgens vroeg, wanneer we opstaan, met de radio, tot we gaan slapen, de hele dag door met onze smartphone. We kunnen niet meer zonder. Sociale media nemen daar een steeds grotere plaats in. Het is vaak de eerste en enige ingang voor mensen, zeker voor jongeren. Collega Brouwers gaf het ook aan.

Kwalitatief nieuws, kwalitatieve journalistiek is vitaal voor onze democratie. Dat heb ik alle collega’s horen zeggen. Daarover zijn we het allen eens. Een democratie is alleen gezond wanneer burgers goed geïnformeerd zijn en zo kunnen participeren aan het politieke leven. Journalistiek en nieuwsmedia spelen daarin een essentiële rol. Onderzoek van onder andere de Universiteit Antwerpen toont aan dat de Vlaamse media die rol vrij goed vervullen en dat de meeste Vlamingen voldoende kennis hebben om te kunnen deelnemen aan het politieke proces.

Helaas staat het model van de geïnformeerde burger onder druk, onder invloed van een aantal evoluties. Ook al klopt het dat propaganda en desinformatie zaken zijn van alle tijden, de problematiek is vandaag acuter, om een aantal redenen.

Een eerste reden is dat nieuwsconsumptie, vooral door jongeren, steeds meer gebeurt via sociale media en niet via journalistieke websites. Voor velen is het zelfs de enige manier waarop nieuws hen bereikt. Uit een onderzoek blijkt dat jongeren zeggen dat nieuws hen wel zal bereiken als het belangrijk is. Jongeren lezen niet meer zelf de krant, maar gaan er vanuit dat wanneer nieuws hen via Facebook bereikt, het belangrijk is. De informatie die via die sociale media wordt verspreid, is echter selectiever, vaak minder kwalitatief, misleidend en zelfs vals. Via sociale media wordt fakenieuws steeds sneller, massaler en vaker, in vele vormen, gaande van een misleidende facebookpost tot deepfake, verspreid. Via sociale media bereikt fakenieuws op een ongecontroleerde manier, maar ook via zeer doelbewust geprogrammeerde algoritmen, vele mensen en wordt het massaal gedeeld.

Helaas gebeurt dat niet alleen door burgers, maar ook door sommige politieke krachten, die doelbewust desinformeren en mis informeren, in ingrijpende vormen. Fake news is in staat om verkiezingsresultaten en referenda te beïnvloeden, denk maar aan de brexit, de invloed van Rusland op de verkiezingen – collega Gahouchi haalde de voorbeelden al aan.

De verspreiding van desinformatie, online via sociale media, heeft niet alleen betrekking op het politieke nieuws, maar ook op maatschappelijke thema’s. Dat heeft niemand vandaag al opgeworpen. Thema’s als migratie en zelfs gezondheid – denk maar aan de opmars van de antivaccinatiebewegingen – worden door fake news aangetast. Dat burgers daarover bezorgd zijn, toont een onderzoek aan van Reuters Institute for the Study of Journalism, samen met het onderzoekscentrum SMIT van de VUB. Vlaamse burgers zijn niet alleen bezorgd om nepnieuws, maar ook om fenomenen zoals slordige journalistiek en politieke campagnes die de feiten verdraaien.

Wat moet er gebeuren? In de eerste plaats is burgers mediawijs maken een belangrijke vorm van de strijd tegen fake news. Minstens even belangrijk is inzetten op kwalitatieve journalistiek. Dat dient in de eerste plaats te gebeuren op regionaal niveau, collega Vanlouwe. Over die problematiek hadden we het gisteren nog uitgebreid in het Vlaams Parlement, bij de bespreking van de beleidsnota van minister Dalle. Dat is immers een zaak van zowel mediabeleid als onderwijs. Die problematiek raakt echter ook aan federale bevoegdheden en grondwettelijke aspecten. Denk maar aan het recht op vrije meningsuiting of de federale steunmaatregelen voor de pers – waarnaar vandaag nog niemand verwezen heeft – die ter discussie staan en die we bijvoorbeeld afhankelijk kunnen maken van een aantal voorwaarden.

Nous pouvons également examiner la manière dont le pouvoir judiciaire pourrait agir contre cette désinformation et cette influence étrangère.

C’est la raison pour laquelle notre groupe participera avec enthousiasme à ce rapport d’information. Nous estimons que le Sénat est l’organe approprié pour réfléchir en profondeur – au-dessus de l’agitation politique mais avec un agenda politique – à une approche intégrée de la lutte contre la désinformation, par toutes les entités fédérées et le pouvoir fédéral.

We kunnen ook de manier bekijken waarop de rechterlijke macht zou kunnen optreden tegen deze desinformatie en buitenlandse beïnvloeding.

Daarom is onze fractie enthousiast om mee te werken aan dit informatieverslag, want wij zijn van mening dat de Senaat het aangewezen orgaan is om in de diepte te werken – boven het politieke gewoel, maar wel degelijk met een politieke agenda – aan een integrale aanpak van de strijd tegen desinformatie, door alle deelstaten, samen met het federale niveau.

Mme Anne-Catherine Goffinet (cdH). – Dans notre société, la communication va toujours plus vite. Les moyens de communication évoluent fortement. Beaucoup de gens de la jeune génération ne s’informent plus que sur tous ces médias sociaux. Je pense que cette demande d’établissement d’un rapport d’information permet d’avoir une réflexion d’ensemble pour protéger notre jeunesse ainsi que notre démocratie. Car le rôle de la démocratie est de dire la vérité. Les fake news sont plutôt un danger pour cette démocratie.

Je reprendrai les propos d’une sociologue, Eva Illouz, qui dans un article disait ceci : « Notre époque est marquée par le recul sans précédent d’un des principaux héritages des Lumières : la vérité en tant que pilier moral et politique. » Aujourd’hui, il semble que ce soit plutôt John Stuart Mill qui ait la cote. Je terminerai donc mon intervention par cette phrase : « La liberté de l’individu doit être bornée et ne doit pas se rendre nuisible aux autres. »

Mevrouw Anne-Catherine Goffinet (cdH). – In onze samenleving verloopt communicatie steeds sneller. Communicatiemiddelen evolueren enorm. Veel jongeren informeren zich alleen nog via sociale media. Ik denk dat dit verzoek om een informatieverslag een algemene denkoefening mogelijk maakt om onze jeugd en onze democratie te beschermen. De rol van de democratie bestaat er immers in de waarheid te zeggen. Fake news vormt eerder een gevaar voor deze democratie.

Ik sluit me aan bij de woorden van een sociologe, Eva Illouz, die in een artikel schrijft dat onze tijd wordt gekenmerkt door de ongekende achteruitgang van een van de belangrijkste erfenissen van de Verlichting, namelijk de waarheid als morele en politieke pijler. Vandaag lijkt het erop dat John Stuart Mill populairder is. Ik sluit mijn toespraak dan ook af met volgend citaat: “De vrijheid van het individu moet worden begrensd en mag anderen niet schaden.”

  La discussion est close.

  De bespreking is gesloten.

  Il sera procédé ultérieurement au vote sur la demande d’établissement d’un rapport d’information.

  De stemming over het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag heeft later plaats.

Demande d’établissement d’un rapport d’information sur la nécessaire modernisation de notre système démocratique en complétant la démocratie représentative par une participation accrue des citoyens (de MM. Alexander Miesen, Georges-Louis Bouchez et Philippe Dodrimont, Mmes Véronique Durenne et Sabine Laruelle, MM. Gaëtan Van Goidsenhoven et Jean-Paul Wahl, Mme Els Ampe, M. Rik Daems, Mme Stephanie D’Hose, M. Willem-Frederik Schiltz, Mme Carina Van Cauter, MM. Bert Anciaux et Kurt De Loor et Mmes Annick Lambrecht et Katia Segers ; Doc. 7‑117)

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag over de noodzaak om ons democratisch systeem te moderniseren door de representatieve democratie aan te vullen met meer burgerparticipatie (van de heren Alexander Miesen, Georges-Louis Bouchez en Philippe Dodrimont, de dames Véronique Durenne en Sabine Laruelle, de heren Gaëtan Van Goidsenhoven en Jean-Paul Wahl, mevrouw Els Ampe, de heer Rik Daems, mevrouw Stephanie D’Hose, de heer Willem-Frederik Schiltz, mevrouw Carina Van Cauter, de heren Bert Anciaux en Kurt De Loor en de dames Annick Lambrecht en Katia Segers; Stuk 7‑117)

Discussion

Bespreking

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Des débats de fond sont déjà menés sur le sujet. Peut-être pourrions-nous nous limiter à ce que prévoit le règlement, c’est-à-dire à la demande d’établissement d’un rapport d’information. Si la demande est approuvée, la commission décidera en dernier ressort.

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – Er worden al inhoudelijke debatten gevoerd over het thema. Zouden we ons misschien kunnen beperken tot wat er in het reglement staat, namelijk tot het verzoek een informatieverslag op te stellen? Als het wordt goedgekeurd, zal er uiteindelijk in de commissie worden beslist. Er wordt hier nu al een uur aan een stuk gedebatteerd, eerst over de rol en de noodzaak van de Senaat en dan nog een keer over het inhoudelijke. Laat het ons allemaal beperken tot wat er in het reglement staat.

Mme la présidente. – Je vous remercie, Monsieur Vanlouwe, pour ce judicieux rappel et j’invite tout le monde, dont aussi votre groupe politique, à s’en tenir au contenu, et pas à remettre à chaque fois la suppression éventuelle du Sénat sur le tapis. Je demanderai donc aux orateurs de se concentrer sur le thème qui est soumis à notre discussion.

De voorzitster. – Ik dank u, mijnheer Vanlouwe, voor deze verstandige opmerking en ik nodig iedereen uit, ook uw fractie, om zich aan de inhoud te houden en de eventuele afschaffing van de Senaat niet telkens weer ter sprake te brengen. Ik verzoek de sprekers dan ook om zich te focussen op het onderwerp dat aan de orde is.

Herr Alexander Miesen (MR). – Heute funktioniert die belgische Demokratie nach dem Prinzip der Repräsentativität. Alle fünf oder sechs Jahre sind die Bürger dazu aufgerufen, ihre Vertreter zu wählen, die im Falle ihrer Wahl die politische Agenda und die zu treffenden Entscheidungen festlegen. Nach einem Wahlgang sind die Bürger dann nur wenig beteiligt und im Grunde Zuschauer.

Das repräsentative Modell hat durchaus in der Vergangenheit seine Verdienste. Es ist ihm zu verdanken, dass es in Belgien, Europa und vielen anderen Ländern seit Jahrzehnten politische Stabilität und ständigen Wohlstand gibt.

Allerdings befinden wir uns gegenwärtig in einem Prozess des gesellschaftlichen Wandels. Ich glaube, die Debatte von eben hat das schon gezeigt. Der Rückgang der Wahlbeteiligung trotz Wahlpflicht in Belgien, der Verlust des Vertrauens in demokratische Einrichtungen, vermehrte Proteste gegen politische Entscheidungen und anderes mehr sind allesamt Symptome dafür, dass die rein repräsentative Demokratie derzeit sehr stark unter Druck gerät.

Die fortschreitende Digitalisierung sowie die Beschleunigung der Kommunikation, von der wir eben ja auch schon gehört haben, tragen zusätzlich dazu bei, dass unser derzeitiges demokratisches Modell infrage gestellt wird und auch werden muss. Die gesellschaftspolitischen Kontexte werden immer komplexer, während die Kommunikationsformen immer einfacher, kürzer und schneller werden. Dies führt natürlich unweigerlich zu einem Graben zwischen « Volk » und « Volksvertreter ».

Um diesem Vertrauensverlust in die Demokratie entgegenzuwirken, bedarf es vieler Anstrengungen. Dazu gehören das Vermitteln von Medienkompetenz sowie von politischer Bildung. Doch auch das Thema « politische Erneuerung », dessen sich die Politik in Belgien in den vergangenen Jahren angenommen hat, muss fester Bestandteil der Anstrengungen sein, um mit diesen gesellschaftspolitischen Veränderungen Schritt halten zu können.

Teil der politischen Erneuerung muss meines Erachtens die Bürgerbeteiligung sein. Eine stärkere Beteiligung der Bürger kann die Legitimität von Entscheidungen erhöhen und das Vertrauen in staatliche Institutionen stärken. Es führt zu Lerneffekten bei Bürgern, aber auch Politikern. Partizipation erhöht nicht zuletzt die Nachvollziehbarkeit von Entscheidungen. Bürgerbeteiligung ist also eine Stärkung unserer Demokratie und damit eine Stärkung unseres gesellschaftlichen Zusammenlebens.

Infolgedessen mehren sich in Belgien Initiativen sowohl auf kommunaler Ebene als auch auf Ebene der Teilstaaten, um die Partizipation zu erhöhen. Beispiele sind Bürgerbeiräte, Bürgerbudgets und Bürgerbefragungen. Analysiert man die Regierungserklärungen der Teilstaaten, stellt man fest, dass überall die Rede von mehr Beteiligung ist. So kommt z. B. das Wort Partizipation im flämischen Koalitionsabkommen 38 Mal vor, auf 306 Seiten. Auch in der Wallonie, in der Französischen Gemeinschaft und in Brüssel soll die Partizipation gesteigert werden. Außerdem hat die Deutschsprachige Gemeinschaft kürzlich ein System zu einem permanenten Bürgerdialog eingerichtet.

Darüber hinaus sollte auch den zahlreichen Initiativen der Zivilgesellschaft besondere Aufmerksamkeit geschenkt werden. So sind beispielsweise die König-Baudouin-Stiftung, die Fondation pour les générations futures und der G1000‑Gipfel perfekte Beispiele. In diesen Initiativen spiegelt sich der Wunsch der Bürger wider, stärker in den demokratischen Prozess integriert zu werden.

Auch wenn die Frage der Bürgerbeteiligung auf föderaler Ebene, insbesondere im Hinblick auf die Zukunft des Senats, bereits mehrfach diskutiert wurde, lässt sich dennoch feststellen, dass es wenige konkrete Initiativen für eine stärkere Bürgerbeteiligung auf föderaler Ebene gibt.

Es ist daher an der Zeit, dass das belgische Föderalparlament einen konkreten Schritt weiter geht und Möglichkeiten für eine Bürgerbeteiligung auf föderaler Ebene prüft. Das ist der Gegenstand des vorliegenden Vorschlags zu einem Informationsbericht. Dabei soll nicht nur eine Auseinandersetzung mit dem Thema ermöglicht werden, sondern darüber hinaus auch konkrete Partizipationsmodelle erarbeitet und ggf. sogar getestet werden, die das repräsentative System auf nationaler Ebene ergänzen.

Der Senat ist der ideale Ort, um in dieser Frage Fortschritte zu erzielen. Hier können die verschiedenen Teilstaaten mittels Informationsbericht Erfahrungen austauschen und voneinander lernen. Der Senat kann auch die Ideen und Meinungen der Zivilgesellschaft und von Experten bündeln und den Blick international ausrichten.

Ich wünsche mir, insofern dieser Vorschlag heute von Ihnen, werte Kolleginnen und Kollegen, angenommen wird, dass wir im Ausschuss eine offene und konstruktive Zusammenarbeit finden und dass diese Arbeit selbst bereits von Partizipation geprägt ist, indem wir Anhörungen, vielleicht sogar ein Kolloquium und anderes mehr organisieren. Aber über diese konkrete Vorgehensweise hat natürlich der Ausschuss selbst noch zu beraten. Ich selbst bin für jede Idee offen und freue mich sehr auf den Austausch.

Ich bitte Sie daher, werte Kolleginnen und Kollegen, diesem Vorschlag zuzustimmen und bedanke mich für Ihre Aufmerksamkeit.

Herr Alexander Miesen (MR). – Heute funktioniert die belgische Demokratie nach dem Prinzip der Repräsentativität. Alle fünf oder sechs Jahre sind die Bürger dazu aufgerufen, ihre Vertreter zu wählen, die im Falle ihrer Wahl die politische Agenda und die zu treffenden Entscheidungen festlegen. Nach einem Wahlgang sind die Bürger dann nur wenig beteiligt und im Grunde Zuschauer.

Das repräsentative Modell hat durchaus in der Vergangenheit seine Verdienste. Es ist ihm zu verdanken, dass es in Belgien, Europa und vielen anderen Ländern seit Jahrzehnten politische Stabilität und ständigen Wohlstand gibt.

Allerdings befinden wir uns gegenwärtig in einem Prozess des gesellschaftlichen Wandels. Ich glaube, die Debatte von eben hat das schon gezeigt. Der Rückgang der Wahlbeteiligung trotz Wahlpflicht in Belgien, der Verlust des Vertrauens in demokratische Einrichtungen, vermehrte Proteste gegen politische Entscheidungen und anderes mehr sind allesamt Symptome dafür, dass die rein repräsentative Demokratie derzeit sehr stark unter Druck gerät.

Die fortschreitende Digitalisierung sowie die Beschleunigung der Kommunikation, von der wir eben ja auch schon gehört haben, tragen zusätzlich dazu bei, dass unser derzeitiges demokratisches Modell infrage gestellt wird und auch werden muss. Die gesellschaftspolitischen Kontexte werden immer komplexer, während die Kommunikationsformen immer einfacher, kürzer und schneller werden. Dies führt natürlich unweigerlich zu einem Graben zwischen “Volk” und “Volksvertreter”.

Um diesem Vertrauensverlust in die Demokratie entgegenzuwirken, bedarf es vieler Anstrengungen. Dazu gehören das Vermitteln von Medienkompetenz sowie von politischer Bildung. Doch auch das Thema “politische Erneuerung”, dessen sich die Politik in Belgien in den vergangenen Jahren angenommen hat, muss fester Bestandteil der Anstrengungen sein, um mit diesen gesellschaftspolitischen Veränderungen Schritt halten zu können.

Teil der politischen Erneuerung muss meines Erachtens die Bürgerbeteiligung sein. Eine stärkere Beteiligung der Bürger kann die Legitimität von Entscheidungen erhöhen und das Vertrauen in staatliche Institutionen stärken. Es führt zu Lerneffekten bei Bürgern, aber auch Politikern. Partizipation erhöht nicht zuletzt die Nachvollziehbarkeit von Entscheidungen. Bürgerbeteiligung ist also eine Stärkung unserer Demokratie und damit eine Stärkung unseres gesellschaftlichen Zusammenlebens.

Infolgedessen mehren sich in Belgien Initiativen sowohl auf kommunaler Ebene als auch auf Ebene der Teilstaaten, um die Partizipation zu erhöhen. Beispiele sind Bürgerbeiräte, Bürgerbudgets und Bürgerbefragungen. Analysiert man die Regierungserklärungen der Teilstaaten, stellt man fest, dass überall die Rede von mehr Beteiligung ist. So kommt z. B. das Wort Partizipation im flämischen Koalitionsabkommen 38 Mal vor, auf 306 Seiten. Auch in der Wallonie, in der Französischen Gemeinschaft und in Brüssel soll die Partizipation gesteigert werden. Außerdem hat die Deutschsprachige Gemeinschaft kürzlich ein System zu einem permanenten Bürgerdialog eingerichtet.

Darüber hinaus sollte auch den zahlreichen Initiativen der Zivilgesellschaft besondere Aufmerksamkeit geschenkt werden. So sind beispielsweise die König-Baudouin-Stiftung, die Fondation pour les générations futures und der G1000‑Gipfel perfekte Beispiele. In diesen Initiativen spiegelt sich der Wunsch der Bürger wider, stärker in den demokratischen Prozess integriert zu werden.

Auch wenn die Frage der Bürgerbeteiligung auf föderaler Ebene, insbesondere im Hinblick auf die Zukunft des Senats, bereits mehrfach diskutiert wurde, lässt sich dennoch feststellen, dass es wenige konkrete Initiativen für eine stärkere Bürgerbeteiligung auf föderaler Ebene gibt.

Es ist daher an der Zeit, dass das belgische Föderalparlament einen konkreten Schritt weiter geht und Möglichkeiten für eine Bürgerbeteiligung auf föderaler Ebene prüft. Das ist der Gegenstand des vorliegenden Vorschlags zu einem Informationsbericht. Dabei soll nicht nur eine Auseinandersetzung mit dem Thema ermöglicht werden, sondern darüber hinaus auch konkrete Partizipationsmodelle erarbeitet und ggf. sogar getestet werden, die das repräsentative System auf nationaler Ebene ergänzen.

Der Senat ist der ideale Ort, um in dieser Frage Fortschritte zu erzielen. Hier können die verschiedenen Teilstaaten mittels Informationsbericht Erfahrungen austauschen und voneinander lernen. Der Senat kann auch die Ideen und Meinungen der Zivilgesellschaft und von Experten bündeln und den Blick international ausrichten.

Ich wünsche mir, insofern dieser Vorschlag heute von Ihnen, werte Kolleginnen und Kollegen, angenommen wird, dass wir im Ausschuss eine offene und konstruktive Zusammenarbeit finden und dass diese Arbeit selbst bereits von Partizipation geprägt ist, indem wir Anhörungen, vielleicht sogar ein Kolloquium und anderes mehr organisieren. Aber über diese konkrete Vorgehensweise hat natürlich der Ausschuss selbst noch zu beraten. Ich selbst bin für jede Idee offen und freue mich sehr auf den Austausch.

Ich bitte Sie daher, werte Kolleginnen und Kollegen, diesem Vorschlag zuzustimmen und bedanke mich für Ihre Aufmerksamkeit.

M. Alexander Miesen (MR). – Aujourd’hui, la démocratie belge fonctionne selon le principe de la représentativité. Tous les cinq ou six ans, les citoyens sont appelés à élire leurs représentants, et ce sont ces élus qui déterminent l’agenda politique et prennent les décisions. Entre deux élections, les citoyens ne sont guère impliqués ; ils sont plutôt des spectateurs.

Le modèle représentatif a certes montré ses mérites, assurant depuis des dizaines d’années, en Belgique comme dans d’autre pays, européens ou autres, une stabilité politique et une prospérité durable.

Toutefois, la société est en train d’évoluer, comme l’ont déjà remarqué les intervenants précédents. La baisse de la participation en dépit de l’obligation de vote, l’érosion de la confiance en les institutions démocratiques, la montée de la contestation des décisions politiques sont des symptômes : la démocratie purement représentative est soumise à de fortes tensions.

Déjà évoquées, la numérisation croissante et l’accélération des communications ont aussi pour effet que notre modèle démocratique actuel est mis en question – et il doit l’être. Alors que les contextes sociopolitiques sont de plus en plus complexes, les canaux de communication deviennent toujours plus simples, plus directs, plus rapides. Conséquence inéluctable, un fossé se creuse entre « le peuple » et « les élus ».

Il faut s’efforcer de répondre à cette perte de confiance en la démocratie. Il s’agit notamment d’apprendre à mieux utiliser les médias et se former à la culture politique. Le thème du renouveau politique, sur lequel on s’est penché en Belgique ces dernières années, doit également faire partie intégrante de ces efforts d’adaptation aux changements sociopolitiques.

À mes yeux, la participation citoyenne est une autre facette du renouveau politique. Une participation accrue des citoyens peut renforcer la légitimité du processus décisionnel et la confiance en les institutions. Il induit un processus d’apprentissage chez les citoyens mais aussi chez les politiques. En fait, la participation aide à la compréhension des décisions. Ainsi, la participation citoyenne fortifie notre démocratie et dès lors notre société.

Par conséquent, les initiatives visant à augmenter la participation se multiplient en Belgique, à l’échelon tant des communes que des entités fédérées. Citons les conseils citoyens, les budgets citoyens et les consultations citoyennes. L’analyse des déclarations gouvernementales des entités fédérées nous montre qu’il y est partout question de participation. Par exemple, dans l’accord de gouvernement flamand, le mot participatie revient 38 fois en 306 pages. De même, on veut renforcer la participation en Wallonie, en Communauté française et à Bruxelles. Enfin, la Communauté germanophone a récemment mis en place un système de dialogue citoyen permanent.

Par ailleurs, il faut s’intéresser de près aux nombreuses initiatives de la société civile, notamment à celles prises par la Fondation Roi Baudouin, par la Fondation pour les générations futures et par le Sommet du G‑1000. Elles reflètent la volonté des citoyens de s’impliquer davantage dans le processus démocratique.

Au niveau fédéral, bien que le thème de la participation citoyenne ait déjà été discuté, en particulier quant à l’avenir du Sénat, les initiatives concrètes restent trop rares.

Il est donc temps que le parlement belge fasse un pas et examine les possibilités de participation citoyenne au niveau fédéral. Tel est l’objectif de cette demande de rapport d’information. On débattra de ce thème, et des modèles concrets de participation qui complètent le système représentatif national seront élaborés et, si nécessaire, testés.

Dans cette optique, le Sénat est le lieu idéal pour avancer. Les rapports d’information permettent aux entités fédérées d’échanger des expériences et d’apprendre les unes des autres. Le Sénat peut aussi rassembler les opinions et les idées de la société civile et des experts et porter son regard vers l’horizon international.

J’espère que – pour autant que la proposition soit adoptée – nous collaborerons en commission dans un esprit ouvert et constructif et que notre mission elle-même sera marquée de participation, par des auditions voire par un colloque ou similaire. Bien sûr, la commission elle-même doit encore débattre des modalités pratiques. Personnellement, je suis ouvert à toutes les suggestions et j’attends avec intérêt de pouvoir échanger des idées.

Voilà pourquoi, chères et chers collègues, je vous demande d’adopter cette proposition.

De heer Alexander Miesen (MR). – Vandaag functioneert de Belgische democratie volgens het principe van representativiteit. Om de vijf of zes jaar worden de burgers opgeroepen om hun vertegenwoordigers te kiezen, die, als ze worden verkozen, de politieke agenda en de te nemen besluiten vaststellen. Na de stembusgang zijn de burgers slechts in geringe mate betrokken en zijn ze in wezen toeschouwers.

Het representatieve model heeft in het verleden zeker zijn verdiensten gehad. Dankzij dit model heerst er in België, Europa en vele andere landen al tientallen jaren politieke stabiliteit en aanhoudende welvaart.

Op dit moment bevinden we ons echter in een proces van maatschappelijke verandering. Volgens mij heeft het debat van zojuist dat al aangetoond. De daling van de kiezersopkomst ondanks de stemplicht in België, het verlies van vertrouwen in de democratische instellingen, het toenemende protest tegen politieke beslissingen en dergelijke zijn allemaal symptomen van het feit dat de zuiver representatieve democratie op dit moment onder zeer sterke druk komt te staan.

De toenemende digitalisering en de versnelling van de communicatie, waarover we zojuist hebben gehoord, dragen er ook toe bij dat ons huidige democratische model ter discussie wordt en moet worden gesteld. De sociopolitieke contexten worden steeds complexer, terwijl de communicatievormen steeds eenvoudiger, korter en sneller worden. Dit leidt natuurlijk onvermijdelijk tot een kloof tussen “volk” en “volksvertegenwoordigers”.

Er zijn veel inspanningen nodig om dit verlies aan vertrouwen in de democratie tegen te gaan. Het gaat hierbij onder meer om het aanleren van mediavaardigheden en politieke vorming. Ook het thema “politieke vernieuwing”, waarmee de Belgische politiek zich de laatste jaren heeft beziggehouden, moet echter integraal deel uitmaken van deze inspanningen om deze sociopolitieke veranderingen bij te benen.

Tot de politieke vernieuwing moet mijns inziens ook burgerparticipatie behoren. Een grotere participatie van de burgers kan de legitimiteit van de besluitvorming vergroten en het vertrouwen in de overheidsinstellingen versterken. Het leidt tot leereffecten bij burgers, maar ook bij politici. Participatie vergroot met name de begrijpelijkheid van beslissingen. Burgerparticipatie vormt bijgevolg een versterking van onze democratie en dus een versterking van ons maatschappelijk samenleven.

Als gevolg hiervan worden er in België steeds meer initiatieven genomen, zowel op gemeentelijk niveau als op het niveau van de deelstaten, teneinde de participatie te verhogen. Voorbeelden hiervan zijn burgerraden, burgerbegrotingen en burgerraadplegingen. Als men de regeringsverklaringen van de deelstaten analyseert, merkt men dat er overal sprake is van meer participatie. Zo komt het woord participatie in het Vlaamse regeerakkoord bijvoorbeeld 38 keer voor op 306 bladzijden. Ook in Wallonië, in de Franse Gemeenschap en in Brussel moet de participatie worden opgevoerd. Bovendien heeft de Duitstalige Gemeenschap onlangs een systeem voor een permanente burgerdialoog opgezet.

Daarnaast moet ook bijzondere aandacht worden besteed aan de talrijke initiatieven van het maatschappelijk middenveld. De Koning Boudewijnstichting, de Fondation pour les générations futures en de G1000‑top zijn hiervan uitgelezen voorbeelden. Deze initiatieven weerspiegelen de wens van de burgers om meer betrokken te worden bij het democratische proces.

Hoewel het thema burgerparticipatie al verschillende keren op federaal niveau is besproken, met name met betrekking tot de toekomst van de Senaat, zijn er nog steeds weinig concrete initiatieven voor meer burgerparticipatie op federaal niveau.

Het is dus tijd voor het Belgische federale parlement om een concrete stap verder te zetten en mogelijkheden voor burgerparticipatie op federaal niveau te onderzoeken. Daarover gaat dit voorstel voor een informatieverslag. Het is niet alleen de bedoeling om dit thema te bespreken, maar ook om concrete participatiemodellen die het representatieve systeem op nationaal niveau aanvullen, uit te werken en, indien nodig, te testen.

De Senaat is de ideale plaats om in dat verband vooruitgang te boeken. Hier kunnen de verschillende deelstaten door middel van informatieverslagen ervaringen uitwisselen en van elkaar leren. De Senaat kan ook de ideeën en meningen van het maatschappelijk middenveld en van deskundigen bundelen en zijn blik verruimen naar het internationale niveau.

Ik hoop dat wij, voor zover dit voorstel vandaag door u, geachte collega’s, wordt aangenomen, in de commissie open en constructief zullen samenwerken en dat dit werk zelf reeds blijk geeft van participatie, door hoorzittingen, misschien zelfs een colloquium en meer te organiseren. Uiteraard moet de commissie deze concrete werkwijze nog zelf bespreken. Ik sta zelf open voor elk idee en kijk uit naar deze gedachtewisseling.

Daarom verzoek ik u, geachte collega’s, om dit voorstel goed te keuren.

M. Andries Gryffroy (N‑VA). – La N‑VA croit en une démocratie proche du citoyen. C’est pourquoi nous parlons également de confédéralisme et plaidons pour la réduction du nombre de sièges de députés, la suppression du Sénat, des compétences accrues pour les entités fédérées et le renforcement de la subsidiarité. Nous voulons que la politique soit aussi proche que possible des citoyens. Nous plaidons également en faveur de la suppression de l’obligation de vote, comme le prévoit l’accord du gouvernement flamand pour les élections locales. Nous voulons revoir le système des suppléants. Lors de la législature précédente, nous avons également soutenu le principe du droit de pétition, mais pas tel qu’il a été présenté à la Chambre, où le nombre minimal de signataires imposé dans chaque région pourrait empêcher une majorité exprimée en Flandre de faire valoir sa pétition.

Que ce sujet soit abordé ici est une bonne chose. Une démocratie est en effet, comme notre patrimoine, un bien précieux dont nous avons hérité de nos parents et qu’il est de notre devoir permanent de préserver. Le citoyen est dès lors, et à juste titre, en colère lorsqu’il constate que la démocratie n’est pas bien gérée.

En présentant maintenant au Sénat une demande de rapport d’information sur l’état de notre démocratie, le MR est en retard d’une guerre. Pour donner au citoyen la politique pour laquelle il a voté, il faut réviser la Constitution. Or, dans ce gouvernement minoritaire comme dans le précédent, à la Chambre comme au Sénat, le MR a tout simplement rendu impossible une large révision de la Constitution et donc tout débat. Au moment où la Constitution devait être révisée, à la fin de la législature précédente, ceux qui sont à l’initiative de ce rapport d’information ont bloqué toutes les éventuelles modifications. Vouloir maintenant lancer un pseudo-débat revient à se moquer de l’électeur. Nous ne comprenons absolument pas cette attitude. Nous ne soutiendrons donc pas cette demande d’établissement d’un rapport d’information.

De heer Andries Gryffroy (N‑VA). – Wij, als N‑VA geloven in een democratie dicht bij de burger. Daarom spreken wij ook over confederalisme, pleiten we voor een vermindering van het aantal Kamerzetels en voor de afschaffing van de Senaat, ook voor meer bevoegdheden voor de deelstaten, en voor meer subsidiariteit. We willen het beleid zo dicht mogelijk bij de burgers brengen. We pleiten ook voor de afschaffing van de opkomstplicht, zoals die ook in het Vlaamse regeerakkoord staat voor de lokale verkiezingen. We willen het systeem van de opvolgers herzien. In de vorige legislatuur hebben we ook het principe gesteund van een petitierecht, maar niet zoals het in de Kamer werd voorgelegd. Daar werd de Vlaamse meerderheid immers opnieuw vergrendeld.

Dat dit onderwerp hier op tafel ligt, is goed. Een democratie is immers zoals ons erfgoed, een kostbaar goed dat we van onze ouders hebben geërfd en waarbij het onze permanente taak is om ze in stand te houden en te bewaren voor de toekomst. De burger is dan ook, terecht, boos wanneer hij ziet dat die democratie niet goed wordt beheerd.

Dat de MR nu in de Senaat afkomt met een verzoek om een informatieverslag over de stand van onze democratie, zijn eigenlijk vijgen na Pasen. Wil men de burger het beleid geven waarvoor hij heeft gestemd, dan moet de Grondwet worden herzien. Alleen heeft de MR in deze minderheidsregering en in de vorige regering, zowel in de Kamer als in de Senaat, een ruime herziening van de Grondwet, en dus ieder mogelijk debat, simpelweg onmogelijk gemaakt. Op het ogenblik dat de Grondwet moest worden herzien, op het einde van de vorige legislatuur, hebben de huidige initiatiefnemers van dit informatieverslag alle mogelijke wijzigingen geblokkeerd. Nu afkomen met een pseudodebat, is de kiezer in zijn gezicht uitlachen. Wij begrijpen dit absoluut niet en zullen dit verzoek tot informatieverslag dan ook niet steunen.

M. Rodrigue Demeuse (Ecolo-Groen). – Le 26 mai dernier, lors des élections régionales, fédérales et européennes, près d’un million et demi de personnes ne se sont pas rendues aux urnes ou ont choisi de voter blanc. C’est un record absolu qui confirme, malheureusement, les piètres taux de confiance exprimés par les Belges lorsqu’ils sont interrogés sur le monde politique, les médias et les institutions en général. Cela traduit indéniablement une profonde crise de notre système démocratique, en tout cas de la démocratie dans son fonctionnement actuel. Je pense que nous sommes tous d’accord, dans cette assemblée, malgré les divergences de points de vue, pour dire qu’en notre qualité de représentants politiques, nous ne pouvons rester sourds à ce message. La situation est particulièrement paradoxale : le système représentatif montre clairement des signes d’essoufflement, sans que pour autant les citoyens ne soient devenus indifférents à la politique, avec un grand P. Ils sont au contraire plus mobilisés que jamais, en Belgique, en Europe et dans le reste du monde. On le constate au travers des manifestations pour le climat, pour plus de liberté, pour les droits des femmes ou pour le référendum d’initiative citoyenne que réclament les gilets jaunes.

Face à ce besoin criant des citoyens de s’exprimer, leur donner la parole une fois tous les cinq ans, à l’occasion des élections, ne suffit plus. À côté de la démocratie représentative, il est donc nécessaire d’élargir les modes de participation et de décision pour apporter un vent de fraîcheur et combler enfin ce fossé grandissant entre les citoyens et le monde politique. C’est le pari que font déjà des acteurs de plus en plus nombreux, qu’il s’agisse de pouvoirs publics ou de citoyens. Sur le plan local, à l’échelle d’un quartier ou sur le plan national voire parfois international, les initiatives de participation citoyenne se multiplient un peu partout. Je pense par exemple au G1000, bien connu, à l’assemblée citoyenne lancée en Communauté germanophone, au budget participatif mis en place dans une série de communes comme Gand ou Anvers.

Toutes ces initiatives donnent de l’espoir et rencontrent souvent un réel succès. La responsabilité des pouvoirs publics est donc d’encourager et de créer un cadre favorable à ces mécanismes de participation citoyenne. Mais l’honnêteté impose aussi de reconnaître que certains de ces processus sont parfois plus compliqués à mettre en œuvre ou que leur succès est parfois plus mitigé.

J’en suis convaincu, il est essentiel de prendre le temps d’analyser en profondeur l’ensemble des processus de participation citoyenne et des questions qui gravitent autour de ces dispositifs, afin d’identifier les bonnes pratiques et d’émettre, le cas échéant, des propositions visant à revivifier la démocratie dans et en dehors des institutions.

C’est ce que propose le rapport d’information présenté ce matin et nous nous en réjouissons, évidemment. Ecolo-Groen soutient donc la demande d’établissement de ce rapport d’information. Toutefois, nous souhaitons nous assurer que la réflexion ne se limite pas à l’examen des possibilités de participation citoyenne accrue au seul échelon fédéral, puisque les entités fédérées peuvent elles aussi contribuer au développement d’outils de participation citoyenne. Et que dire des communes, qui se trouvent en première ligne ? Il importe donc que le spectre du travail à réaliser au sein de cette première commission permanente consacrée à la démocratie participative soit élargi à l’ensemble des mécanismes mis en œuvre par les différents niveaux de pouvoir, mais également à ceux conçus par les citoyens eux-mêmes, des citoyens actifs, créateurs de nouvelles dynamiques. Leur étude devrait être particulièrement enrichissante.

C’est pourquoi nous avons déposé un amendement (voir Doc. Sénat, no 7‑117/2), cosigné par de nombreux collègues issus de plusieurs groupes, que je remercie vivement. Son but est de prendre en compte, pour la prise de décision, les démarches accomplies par les autres niveaux de pouvoir et par la société dans son ensemble.

De heer Rodrigue Demeuse (Ecolo-Groen). – Bij de regionale, federale en Europese verkiezingen van 26 mei hebben zowat anderhalf miljoen mensen niet gestemd of blanco gestemd. Dat is een absoluut record, dat helaas bevestigt hoe diep het vertrouwen van de Belgen gezakt is ten aanzien van de politieke wereld, de media en de instellingen in het algemeen. Onvermijdelijk vertaalt zich dit in een diepe crisis van ons democratisch systeem, of toch van de huidige werking ervan. We zijn het er in deze assemblee allen over eens, denk ik, ondanks onze uiteenlopende visies, dat we als politieke mandatarissen niet doof mogen zijn voor die boodschap. De toestand is bijzonder paradoxaal: er schort wel degelijk iets aan ons systeem van vertegenwoordiging, maar het is niet zo dat mensen onverschillig zijn geworden voor de politiek. Integendeel, in België, in Europa en in de rest van de wereld mobiliseren mensen zich meer dan ooit. Dat blijkt uit de klimaatbetogingen, uit protestbewegingen voor meer vrijheid, manifestaties voor vrouwenrechten of de eis van de gele hesjes voor de invoering van referenda op initiatief van de burger.

Aangezien de burger dus om meer inspraak schreeuwt, volstaat het niet meer om maar om de vijf jaar naar hem te luisteren bij de verkiezingen. Naast de representatieve democratie is het dus nodig om meer middelen tot participatie en medebeslissing in het leven te roepen, zodat er een frisse nieuwe wind kan waaien die het mogelijk maakt om de kloof tussen burger en politiek te dichten. Daarop richten zich steeds meer spelers, zowel vanuit de politiek als vanuit burgerbewegingen. Van het lokale vlak, op wijkniveau, tot het nationale of zelfs internationale niveau, overal duiken burgerinitiatieven op. Ik denk aan de G1000, die iedereen wel kent, maar ook aan de permanente burgerinspraak in de Duitstalige gemeenschap en ook aan de burgerbegroting voor meer burgerparticipatie in steden als Gent of Antwerpen.

Al die initiatieven zijn hoopgevend en meestal ook echt succesvol. De verantwoordelijkheid van de overheid bestaat erin een kader te scheppen voor die vormen van burgerparticipatie. De eerlijkheid gebiedt ons wel te erkennen dat sommige van die processen moeilijker op te starten zijn of niet altijd even succesvol zijn.

Ik ben ervan overtuigd dat het van wezenlijk belang is de nodige tijd te nemen om alle vormen van burgerparticipatie grondig te bekijken, evenals de diverse vragen die daarrond kunnen gesteld worden, om daaruit goede praktijken af te leiden en, in voorkomend geval, voorstellen te formuleren om de democratie in ons institutioneel stelsel en daarbuiten nieuw leven in te blazen.

Dat is wat beoogd wordt met het informatieverslag dat hier wordt voorgesteld. We juichen dat toe. Ecolo-Groen steunt het verzoek tot het opstellen van dit informatieverslag. We willen ons ervan vergewissen dat de reflectie niet zal beperkt zijn tot de mogelijkheden voor meer burgerparticipatie op het federale niveau, vermits de deelstaten zich evenzeer kunnen inzetten voor de ontwikkeling van instrumenten voor meer inspraak van de burgers. Dat geldt zelfs voor de gemeenten, die het dichtst bij de burger staan. Van belang is dat het spectrum voor het te verrichten werk binnen deze nieuw opgerichte permanente commissie voor democratische vernieuwing en burgerschap zo breed is, dat alle systemen die op de verschillende beleidsniveaus, maar ook door wakkere en dynamische burgers zelf, die nieuwe initiatieven opzetten, daarbinnen vallen. Het zal bijzonder verrijkend zijn om ons daarover te buigen.

Daarom hebben we een amendement (zie Stuk, Senaat, nr. 7‑117/2) ingediend, dat door veel collega’s uit verschillende fracties is medeondertekend. Ik dank hen hiervoor. Het doel van dit amendement is dat ook rekening zal gehouden worden met wat op andere beleidsniveaus en in het middenveld in dit verband wordt ondernomen.

Le monde dans lequel nous vivons évolue à une vitesse vertigineuse, sous l’effet de la modernisation des moyens technologiques et des canaux de communication. Les processus décisionnels, en revanche, n’ont guère évolué depuis de nombreuses années.

À nous, dès lors, au Sénat, de poser, au sein de cette chambre de réflexion des entités fédérées, les jalons d’un système démocratique où les élections ne seront plus le seul moment offert aux citoyens pour faire entendre leur voix.

J’espère dès lors que ce rapport sera une réussite et que les discussions en commission seront les plus constructives possibles.

De wereld waarin we leven evolueert razendsnel, onder invloed van de ontwikkeling van de informatietechnologie en de communicatiemiddelen. De besluitvormingsprocessen daarentegen zijn al jaren niet meer veranderd.

Dus is het aan ons, in deze Senaat die de reflectiekamer is van de deelstaten, om de bakens uit te zetten voor een democratisch systeem waarin de verkiezingen niet langer het enige moment zijn waarop de kiezers hun stem kunnen laten horen.

Ik hoop bijgevolg op het welslagen van dit informatieverslag en op commissiebesprekingen die zo constructief mogelijk verlopen.

M. Bob De Brabandere (Vlaams Belang). – Le Vlaams Belang a toujours pris les devants en matière de renouveau démocratique. Nous nous réjouissons donc que d’autres partis empruntent la même direction. Lorsque le Vlaams Belang a soumis au Parlement flamand une proposition de décret concernant l’organisation d’un référendum, elle a été rejetée, y compris par les partis des sénateurs qui ont signé cette demande d’établissement d’un rapport d’information.

Le fossé entre la classe politique et l’opinion publique n’a jamais été aussi grand. Toutes les enquêtes montrent que la grande majorité des citoyens veulent moins d’immigration. Eh bien, les portes sont encore grandes ouvertes. Les citoyens se sentent abandonnés. Ils ne sont pas écoutés, sauf par des partis tels que le Vlaams Belang, comme en témoignent les résultats du scrutin du 26 mai qui en ont surpris plus d’un. Nous voulons rendre le pouvoir au citoyen. Selon nous, le référendum est le moyen le plus approprié pour ce faire. La note n’en parle quasiment pas. J’espère que vous en tiendrez compte si vous vous livrez à cet exercice.

Indépendamment de ce qui précède, mon collègue a déjà clairement expliqué notre point de vue sur le Sénat et sur l’utilité de ces rapports d’information. Par conséquent, nous voterons également contre cette demande.

De heer Bob De Brabandere (Vlaams Belang). – Het Vlaams Belang heeft altijd het voortouw genomen inzake democratische vernieuwing. We zijn dan ook blij dat andere partijen nu voorzichtig stappen in die richting zetten. Toen het Vlaams Belang in het Vlaams Parlement een voorstel van decreet indiende betreffende de organisatie van een referendum, werd dit zonder meer weggestemd. Ook door partijen van senatoren die vandaag dit verzoek om een informatieverslag hebben ondertekend.

De kloof tussen de Wetstraat en de Volkstraat is vandaag groter dan ooit tevoren. Elke bevraging wijst uit dat de overgrote meerderheid van de burgers minder immigratie wil. Wel, de poorten staan nog steeds wagenwijd open. De burgers voelen zich in de steek gelaten. Er wordt niet naar hen geluisterd, behalve door partijen zoals het Vlaams Belang, getuige de voor sommige verassende uitslag van 26 mei. Wij willen de macht opnieuw leggen waar hij hoort, bij de burger. Volgens ons zijn referenda daarvoor het middel bij uitstek. Ik lees daarover niet heel veel in de nota. Als jullie die oefening maken, hoop ik dat jullie daar ook zullen aan denken.

Los daarvan maakte mijn collega onze standpunten ten opzichte van de Senaat en het nut van die informatieverslagen al duidelijk. Om die reden zullen wij ook tegenstemmen.

Mme Latifa Gahouchi (PS). – De nombreux citoyens et observateurs de la vie politique pointent du doigt la crise que traversent les démocraties contemporaines. Le mécontentement et la contestation envers le fonctionnement de nos démocraties se font de plus en plus entendre aujourd’hui.

De nombreux signaux sont au rouge. Notre système démocratique basé sur le gouvernement représentatif est parfois remis en cause. On assiste effectivement à une distension du lien entre le gouverné et le gouvernant. Paysage institutionnel complexe, société aux intérêts fragmentés, montée des inégalités, impuissance politique à dominer des intérêts économiques et financiers particuliers, affaiblissement des services publics et de l’État social ne sont que quelques-unes des causes de cette crise qui frappe aujourd’hui notre système démocratique.

Il est évidemment indispensable de prendre en compte cette situation ; ces nombreux défis se posent à nous et il faut y apporter des réponses novatrices, constructives, concrètes et rapidement réalisables, faute de quoi le fossé entre gouvernants et gouvernés continuera à s’élargir et la crise de légitimité du système démocratique ne cessera de s’aggraver.

Le résultat en serait un désengagement politique d’une partie toujours plus importante de la population, avec un risque accru de voir s’imposer les solutions extrémistes. L’erreur majeure serait de négliger ces phénomènes et de s’offusquer à chaque élection marquée par une progression des extrêmes. Penser qu’on peut fermer les yeux et continuer comme si de rien n’était serait une erreur lourde de conséquences, car les attentes sont importantes et l’intérêt pour les grandes questions qui affectent la société, toujours bien réel, est présent chez les gens.

Certains citoyens décident de tourner le dos à la politique, choisissent de plus en plus de ne plus y participer, n’y voient plus d’utilité. D’autres choisissent le vote protestataire, autoproclamé « vote contre les élites », et cèdent aux sirènes populistes ou extrémistes. D’autres encore satisfont leurs désirs démocratiques dans des mécanismes alternatifs tels que les mouvements citoyens.

Le PS est tout à fait favorable à une réflexion sur cette question fondamentale de la participation et de l’implication toujours plus grandes des citoyens dans la gestion de la cité. Lors du « Chantier des idées », vaste réflexion de refondation idéologique interne au Parti socialiste qui s’est tenue pendant plus d’une année, cette thématique a fait l’objet de longs débats fructueux et novateurs. Ces débats ont débouché sur une série de propositions concrètes, qui pourront alimenter utilement les débats que nous tiendrons ici au Sénat en commission.

Par conséquent, le groupe socialiste soutiendra tout naturellement la demande de rapport d’information sur la nécessaire modernisation de notre système démocratique en complétant la démocratie représentative par une participation accrue des citoyens.

Le travail que nous allons réaliser au Sénat est d’une importance capitale. Ensemble, nous avons le devoir de réfléchir et de proposer des alternatives, des solutions qui permettent au citoyen de s’impliquer davantage dans la vie publique, de donner plus d’horizontalité aux modes de décision.

Le groupe PS soutiendra donc cette demande de rapport.

Mevrouw Latifa Gahouchi (PS). – Verschillende burgers en politieke observatoren wijzen de crisis die de hedendaagse democratieën teistert met de vinger. De ontevredenheid over en het protest tegen de werking van onze democratieën klinken vandaag steeds luider.

Er zijn verschillende alarmsignalen. Ons democratisch systeem gebaseerd op het representatieve bestuur wordt soms ter discussie gesteld. We zien inderdaad een losser wordende band tussen de geregeerde en de regeerder. Het ingewikkelde institutionele landschap, de samenleving met verschillende belangen, de toename van ongelijkheid, de politieke onmacht om private economische en financiële belangen te beheersen, de afbrokkeling van de openbare diensten en van de verzorgingsstaat zijn slechts enkele van de oorzaken van de crisis die vandaag ons democratisch systeem treft.

Met die situatie moet uiteraard rekening worden gehouden. We staan voor die talrijke uitdagingen en er moeten vernieuwende, constructieve, concrete en snel uitvoerbare antwoorden komen, anders zal de kloof tussen de geregeerden en de regeerders nog dieper worden en zal de crisis van de legitimiteit van het democratische systeem alleen maar erger worden.

Dat zou ertoe leiden dat een steeds groter deel van de bevolking zich afwendt van de politiek, met een toenemend gevaar dat de extremistische oplossingen de overhand krijgen. De grootste fout zou erin bestaan die fenomenen te negeren en zich bij elke verkiezing te ergeren aan de vooruitgang van de extremen. Denken dat we de ogen kunnen sluiten en voortdoen alsof er niets aan de hand is zou een vergissing zijn met zware gevolgen, want de verwachtingen zijn groot en de interesse voor de grote vraagstukken in de samenleving, die nog altijd bestaan, leeft bij de mensen.

Sommige burgers beslissen de politiek de rug toe te keren. Ze kiezen steeds vaker om niet deel te nemen, ze zien er het nut niet van in. Anderen kiezen voor een proteststem, hetgeen ze een ‘stem tegen de elite’ noemen, en laten zich leiden door populisme of extremisme. Weer anderen vullen hun democratische verzuchtingen in met alternatieve mechanismen, zoals burgerbewegingen.

De PS staat volledig achter een reflectie over dit fundamentele vraagstuk van de participatie en de steeds groter wordende betrokkenheid van burgers in het beleid. Tijdens de ‘Chantier des idées’, een brede interne reflectie in verband met de ideologische herbronning van de Parti socialiste, die meer dan een jaar duurde, werden er lange, vruchtbare en vernieuwende, debatten over dit thema gehouden. Die hebben geleid tot een reeks concrete voorstellen die een nuttige bijdrage kunnen vormen tot de debatten die we in de Senaatscommissie zullen houden.

Bijgevolg staat de socialistische fractie achter het verzoek steunen tot het opstellen van een informatieverslag over de nodige modernisering van ons democratisch systeem, door de representatieve democratie aan te vullen met een toegenomen participatie van de burgers.

Het werk dat we in de Senaat gaan verrichten is uiterst belangrijk. Samen hebben we de plicht na te denken en alternatieven voor te stellen, oplossingen die de burger de mogelijkheid bieden zich meer te engageren in het openbare leven en de beslissingswijzen meer horizontaal te maken.

De PS‑fractie zal dit verzoek tot het opstellen van een informatieverslag steunen.

M. Orry Van de Wauwer (CD&V). – J’ai lu avec grand intérêt cette demande d’établissement d’un rapport d’information. Si celui-ci a pour objectif de nous amener à réfléchir et à préparer une discussion à la Chambre sur la possibilité de compléter le système représentatif par une participation permanente, l’exercice nous semble très intéressant. Je formule toutefois quelques réserves.

En quoi consiste exactement une participation permanente ?

S’agit-il de prendre des décisions par référendum à l’échelon fédéral et, par extension, à d’autres niveaux, comme vient de le dire notre collègue du Vlaams Belang ? Cela reviendrait à tenter de présenter et de résoudre des problèmes compliqués en posant une question très simple appelant une réponse par oui ou par non. De plus, des sujets différents seraient souvent mis aux voix en même temps. Le groupe CD&V ne veut pas suivre cette voie.

S’il ne s’agit pas d’un remplacement temporaire de notre démocratie représentative par un référendum, mais d’un complément, sous forme, par exemple, d’un renforcement du dialogue avec les citoyens et de conseils consultatifs associant ces derniers, l’exercice nous paraît très intéressant.

En effet, le groupe CD&V croit toujours à la démocratie représentative et au système électoral proportionnel, la prise de décision étant fondée sur des négociations qui visent à trouver un consensus pour régler les dissensions qui divisent la société. Nous restons également d’avis que les principes de la démocratie représentative offrent la meilleure garantie pour la protection des droits fondamentaux individuels des citoyens et pour le bien-fondé du processus décisionnel. De plus, l’obligation de vote aux élections ordinaires garantit une représentation maximale de la population au parlement.

Il faut toutefois impliquer davantage les citoyens et réfléchir à la modernisation de notre système démocratique.

C’est pourquoi le groupe CD&V soutiendra cette demande d’établissement d’un rapport d’information et y participera activement. Nous voulions même faire partie des cosignataires mais il y a visiblement eu une anomalie quelque part.

De heer Orry Van de Wauwer (CD&V). – Ik heb dit verzoek tot het opstellen van een informatieverslag met heel veel interesse gelezen. Indien dit informatieverslag tot doel heeft na te denken en een discussie in de Kamer voor te bereiden om het representatieve systeem aan te vullen met een permanente participatie, dan lijkt ons dit een heel interessante oefening. Toch heb ik er enkele bedenkingen bij.

Wat houdt de permanente participatie precies in?

Gaat het erom via referenda beslissingen te nemen op het federale, en bij uitbreiding, ook op andere niveaus, zoals onze collega van het Vlaams Belang daarnet zei? Daarbij zouden we dan moeilijke problemen proberen voor te stellen en op te lossen met een heel simpele ja-nee-vraag. Daarnaast zou er tegelijk vaak nog over andere zaken worden gestemd. Dat is niet de weg die de CD&V‑fractie wil bewandelen.

Gaat het niet om een tijdelijke vervanging van onze representatieve democratie door een referendum, maar om een aanvulling erop, bijvoorbeeld door meer burgerdialogen en adviesraden waarin burgers worden betrokken, dan kan dit voor ons een zeer interessante oefening zijn.

De CD&V‑fractie blijft immers nog altijd geloven in de representatieve democratie en zeker in het proportioneel kiesstelsel, waarbij de besluitvorming verloopt via onderhandelingen waarin er een consensus wordt gezocht en gevonden tussen de tegenstellingen die er in de samenleving zijn. We blijven ook van mening dat de uitgangspunten van de representatieve democratie de beste waarborg bieden voor de bescherming van de individuele grondrechten van de burgers en voor de redelijkheid in de besluitvorming. Bovendien zorgt de opkomstplicht bij reguliere verkiezingen voor een maximale representatie van de bevolking in de volksvertegenwoordiging.

Het is echter wel heel duidelijk nodig om aanvullend op dit systeem burgers nauwer te betrekken en dus na te denken over de modernisering van ons democratisch systeem.

Daarom zal de CD&V‑fractie dit verzoek tot het opstellen van een informatieverslag zeker steunen en er actief aan meewerken. We wilden het zelfs mee ondertekenen en indienen, maar blijkbaar is er op dat punt iets fout gelopen.

Mme Els Ampe (Open Vld). – Tout le monde le constate : les gens se détournent de la politique. La confiance est perdue et les citoyens ont le sentiment que de nombreuses décisions sont prises en dépit d’eux. Il y a bien longtemps, lorsque le rythme de la société était lent, les gens pouvaient accepter que les politiques attendent les élections suivantes pour leur parler, mais aujourd’hui, tout va très vite et il est temps d’adapter la démocratie à cette cadence. Il est temps d’impliquer directement les citoyens dans les décisions de tous les parlements de notre pays. L’Open Vld appelle donc tout un chacun à formuler des idées et des suggestions pour contribuer à façonner la démocratie citoyenne et, loin de la particratie, à donner la parole aux citoyens sur les sujets importants. Nous inclurons ces suggestions dans le rapport d’information afin d’aller aussi loin que possible sur la voie de la démocratie citoyenne et de permettre vraiment au citoyen de s’exprimer.

Mevrouw Els Ampe (Open Vld). – Iedereen ziet het: mensen keren zich af van de politiek. Het vertrouwen is zoek en burgers voelen dat heel veel beslissingen boven hun hoofd worden genomen. Lang geleden, in een trage tijd, konden mensen aanvaarden dat politici tot de volgende verkiezingen wachtten om met hen te spreken. Maar we leven in 2019, in een snelle tijd en het is tijd om de democratie aan die snelle tijd aan te passen. Het is tijd om burgers rechtstreeks te betrekken bij de beslissingen in dit en andere parlementen van ons land. Open Vld roept daarom iedereen op om mee te denken en suggesties te doen om de burgerdemocratie mee vorm te geven en, weg van de particratie, burgers een stem te geven daar waar het belangrijk is. Deze suggesties zullen we in het informatieverslag opnemen, zodat we zo ver mogelijk de weg van de burgerdemocratie kunnen opgaan en de burger echt een stem kunnen geven.

En effet, l’Open Vld, comme d’autres partis, est favorable à la suppression du Sénat. Mais tant que le Sénat existe et que l’on y siège, on se doit d’y faire son travail. La politique de la chaise vide serait synonyme de gaspillage total.

De Open Vld is, net als andere partijen, voorstander van de afschaffing van de Senaat. Maar zolang de Senaat bestaat en wij erin zetelen, moeten we ons werk doen. Een beleid van lege stoelen zou neerkomen op totale verspilling.

M. Bert Anciaux (sp.a). – Le groupe sp.a soutiendra cette demande d’établissement de rapport d’information. La démocratie nous tient tous à cœur, même s’il va de soi que la démocratie du 21e siècle ne peut être celle du 19e siècle ou du début du 20e. Aujourd’hui, les gens sont heureusement plus émancipés qu’avant. Ils sont davantage conscients des enjeux et disposent d’un accès plus direct à la connaissance et à l’information. Auparavant, on leur disait souvent ce qu’ils devaient croire et penser. Je crois que si nous voulons compléter notre démocratie représentative, nous devons le faire prudemment. Je ne pense pas qu’aujourd’hui, tout un chacun puisse parvenir à une prise de décision sage sans concertation ni débat approfondi. Un référendum doit être le résultat d’un débat de société mené en profondeur. Je crois en un débat dans le cadre duquel tous les aspects puissent être évoqués et où tous les points de vue équivalents puissent être exposés clairement et objectivement par l’autorité publique à la population, afin que les citoyens ne soient pas abreuvés de fake news mais qu’ils puissent, au contraire, poser un choix objectif entre plusieurs propositions. Un jugement social avisé peut naître non seulement de la réflexion individuelle, mais aussi et surtout de la concertation et de la rencontre entre acteurs de la société. Je crois que notre démocratie représentative peut être adaptée et complétée par des éléments de démocratie directe, mais les deux doivent aller de pair. La décision doit être le fruit d’un processus collectif et l’accent doit être mis sur le débat.

Un autre acteur important à cet égard est la société civile. Aujourd’hui encore, la société civile tant décriée peut être vectrice de davantage de compréhension et de dialogue. En l’impliquant dans notre démocratie représentative, on ferait déjà un grand pas en avant. On pourrait commencer par exemple au Sénat en associant la société civile pendant six mois au processus décisionnel au sein des commissions. Ce serait là une belle façon de compléter la démocratie représentative. La société civile est le meilleur exemple actuel de participation citoyenne.

De heer Bert Anciaux (sp.a). – De sp.a-fractie zal dit verzoek tot het opstellen van een informatieverslag steunen. Democratie ligt ons hopelijk allemaal na aan het hart. De democratie van de 21ste eeuw kan uiteraard niet meer dezelfde zijn als die van de 19de of begin 20ste eeuw. Gelukkig zijn mensen nu geëmancipeerder dan vroeger. Er is een groter bewustzijn en er is meer rechtstreekse kennis. Vroeger werd vaak gezegd wat de mensen moesten geloven en denken. Nu hebben ze meestal rechtstreekse toegang tot informatie. Ik geloof wel dat de aanvulling van onze representatieve democratie behoedzaam moet gebeuren. Ik geloof niet dat iedereen vandaag zonder overleg of grondig debat tot een wijze besluitvorming kan komen. Een referendum moet het resultaat zijn van een ver doorgedreven maatschappelijk debat. Ik geloof in een debat waarin alle aspecten aan bod komen, waarin alle gelijkwaardige standpunten door de overheid op een objectieve wijze aan de bevolking duidelijk worden gemaakt, zodat mensen niet overdonderd worden door fake news, maar op een objectieve wijze kunnen kiezen tussen voorstellen. Niet alleen het individueel nadenken, maar net de samenspraak, het maatschappelijk elkaar ontmoeten, kan resulteren in een verstandig maatschappelijk oordeel. Ik geloof dat onze vertegenwoordigingsdemocratie kan worden aangepast en aangevuld met onderdelen van directe democratie, maar het moet wel samengaan. De beslissing moet samen worden genomen en de nadruk moet op het debat liggen.

Er is nog een ander aspect, met name het middenveld. Het zo verguisde middenveld kan vandaag nog altijd zorgen voor meer inzicht en dialoog. Het betrekken van het middenveld bij onze representatieve democratie zou al een hele stap voorwaarts zijn. We zouden bijvoorbeeld in de Senaat kunnen beginnen met het middenveld bijvoorbeeld gedurende zes maanden te betrekken bij de besluitvorming in de commissies. Het zou een mooie aanvulling zijn van de representatieve democratie. Het middenveld is de beste burgerparticipatie die er momenteel bestaat.

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Pourquoi, alors que vous êtes si soucieux d’accroître la participation citoyenne, n’avez-vous pas déclaré les articles pertinents de la Constitution ouverts à révision ? Le débat que nous menons est à côté de la question. Nous aurions dû le mener six mois plus tôt. Si nous avions déclaré la Constitution largement ouverte à révision, nous aurions pu débattre aujourd’hui de la manière dont les institutions pourraient concrétiser plus efficacement la participation citoyenne.

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – Als u zo bekommerd bent om de burgerparticipatie te verhogen, waarom hebt u de relevante artikelen van de Grondwet dan niet voor herziening vatbaar verklaard? We discussiëren hier naast de kwestie. We hadden dit een half jaar eerder moeten. Als we de Grondwet ruim voor herziening vatbaar hadden verklaard, dan hadden we nu kunnen debatteren over de manier waarop de instellingen de burgerparticipatie beter zouden kunnen invullen.

M. Bert Anciaux (sp.a). – En effet, nous devons réfléchir à la réforme de l’État et des institutions, ainsi qu’à des formes renforcées et structurelles de participation. Néanmoins, la Constitution n’est pas un chiffon de papier et il convient de réfléchir sereinement à sa révision.

À mes yeux, le Sénat devrait d’abord se pencher sur les cinquante dernières années. Quel bric-à-brac avons-nous créé ? Comment voyons-nous le futur ? Je suis convaincu qu’à terme, une nouvelle réforme de l’État sera nécessaire et nous devons la préparer ici, au Sénat, sous toutes ses faces et sans précipitation.

Mais il s’agit d’un autre débat, à propos duquel j’ai déposé une demande d’établissement d’un rapport d’information qui sera d’abord examinée en commission.

La société civile, les milieux socioculturels, peuvent appuyer la participation citoyenne. À cet égard, je regrette qu’en Communauté flamande le tissu socioculturel soit quelque peu mis sous pression. C’est grâce à lui que le monde entier nous admire. Il est stupide de ne pas exploiter la force de la société civile.

De heer Bert Anciaux (sp.a). – We moeten inderdaad nadenken over de hervorming van de Staat en van de instellingen, en ook over sterkere en structurele vormen van inspraak. De Grondwet is echter geen vodje papier; over de herziening moet rustig kunnen worden nagedacht.

Ik meen dat we in Senaat eerst een grondig debat moeten voeren over wat de afgelopen vijftig jaar is gebeurd. Welke aaneenschakeling van koterijen hebben we tot stand gebracht? Wat is onze droom voor de toekomst? Ik ben ervan overtuigd dat op termijn een nieuwe staatshervorming noodzakelijk zal zijn. We moeten die grondig en rustig voorbereiden, hier in de Senaat.

Dat is echter een ander debat. Ik heb hiertoe een verzoek tot het opstellen van een informatieverslag opgesteld, dat eerst in commissie zal worden besproken.

Burgerparticipatie kan via het middenveld – het sociaal-cultureel veld – sterk worden verdedigd. Ik vind het in die zin jammer dat onder meer in de Vlaamse Gemeenschap het hele sociaal-culturele veld een beetje onder druk wordt gezet. De hele wereld benijdt ons om dat middenveld. Het is dom dat we in de toekomst de sterkte van het middenveld niet uitspelen.

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Des piliers…

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – Van de zuilen…

M. Bert Anciaux (sp.a). – Non, de la société civile. Ce n’est pas des piliers que je me fais l’avocat, mais de la société civile et de la spécificité de chacune de ses composantes. La pilarisation signifie qu’on crée des organismes officiels où le pouvoir des piliers est bétonné. Le gouvernement violet avait essayé d’y remédier quelque peu. J’invite M. Vanlouwe à un exposé de politique culturelle où je lui expliquerai ce qu’il en est.

À l’avenir, nous devons organiser notre démocratie de telle sorte que chaque groupe, chaque communauté culturelle de notre société se reconnaisse dans la politique et s’y sente impliqué. C’est pourquoi les organisations fondées sur l’identité ethnoculturelle, reflet de la diversité dans la société, doivent être des partenaires essentiels des autorités. Elles nous permettent de toucher des personnes que, malheureusement, n’atteint pas notre beau réseau de prospérité et de bien-être, avec tous ses organes de politique socioculturelle, d’éducation, d’emploi et d’intégration. Ces organes sont certes utiles mais ils n’arrivent pas à toucher une part importante et croissante de la population.

Établissons donc un rapport d’information dans lequel le renforcement de la démocratie se traduit par une implication accrue de la population dans le processus de décision démocratique.

De heer Bert Anciaux (sp.a). – Neen, het middenveld. Ik ben geen pleitbezorger van de zuilen, maar wel van het middenveld en van de eigenheid van elk van de organen die daarvan deel uitmaken. Verzuiling bestaat erin dat overheidsorganen worden gecreëerd waarin de zuilen machtig worden verankerd. De paarse regering heeft dat destijds deels proberen recht te trekken. Ik nodig de heer Vanlouwe uit op een les over cultuurbeleid. Daar zal ik dat alles eens mooi uit de doeken doen.

De toekomst bestaat er ook in dat we onze democratie zo inrichten dat elke groep, elke cultuurgemeenschap in onze samenleving, zich herkent in en zich betrokken voelt bij de politiek en de overheid. Om die reden zou het etnisch-cultureel divers middenveld, de zelforganisaties op basis van etnisch-culturele identiteit, een zeer belangrijke partner moeten zijn van de overheid. Op die manier kunnen we immers mensen bereiken die we anders jammer genoeg nooit bereiken via ons prachtige netwerk van welzijn en geluk, met al zijn organen op de domeinen van socio-cultureel beleid, onderwijs, tewerkstelling en integratie. Al die organen zijn nuttig, maar ze slagen er niet in een belangrijk en groeiend deel van onze bevolking te bereiken.

Laat ons ook dat meenemen in dit verhaal. Laten we ervoor zorgen dat we een informatieverslag maken waarin de versterking van de democratie eigenlijk gelijkstaat aan de versterking van de betrokkenheid van de bevolking bij het democratische besluitvormingsproces en bij de overheid an sich.

M. André Antoine (cdH). – Le cdH soutiendra la demande d’établissement d’un rapport d’information sur la nécessaire transformation de notre système démocratique.

À vrai dire, à bien y regarder, nos concitoyens ne veulent plus donner leur voix pour cinq ans mais tout au plus la prêter pour, le moment venu, la reprendre et se faire entendre du monde politique. C’est une préoccupation à laquelle un grand nombre de parlements en Europe travaillent aujourd’hui. Ils sont parfois passés à l’action. J’en veux pour preuve, par exemple, le modèle islandais, où la Constitution a été revue par une commission de 25 citoyens, ou encore le modèle finlandais de la commission d’avenir, où des politiques et un certain nombre de citoyens ou de spécialistes travaillent pour leur pays sur un horizon de dix ans.

À vrai dire, à bien y regarder, il nous appartient, à nous politiques, de faire évoluer le modèle de la démocratie représentative en une démocratie continue. C’est vraiment, me semble-t-il, l’objet de ce rapport et c’est en cela que nous voulons le soutenir.

Je le fais avec d’autant plus de conviction que notre Parlement de Wallonie, que j’ai eu l’honneur de présider pendant cinq ans, a inauguré, à l’instar du modèle du Parlement germanophone, différentes voies d’expression citoyenne et d’écoute par le monde politique. J’en prends pour exemple que tout citoyen wallon peut, par la voie électronique, envoyer une pétition, même signée par une seule personne ; pour autant qu’elle corresponde aux compétences de la Wallonie, celle-ci sera traitée par la commission idoine.

J’en veux aussi pour preuve que le Parlement wallon a intégré une initiative du député français Dominique Raimbourg, qui a émis l’idée de « partager » la loi : des citoyens peuvent donc coconstruire une loi avec des députés. C’est ce que nous avons appelé, au Parlement wallon, le décret pour tous, le décret par tous. Il ne s’agit pas de déposséder l’homme ou la femme politique, mais de permettre une coconstruction par les citoyens et leurs élus.

Je ne reviendrai pas non plus sur le double panel citoyen que nous avons organisé et qui a donné lieu à des échanges extrêmement constructifs et surtout à une écoute par les deux gouvernements qui, sur certains points, sont passés de l’écoute à l’action, à la délibération.

Enfin, dans les limites constitutionnelles qui sont les nôtres, le Parlement wallon a voté un décret sur la consultation populaire. Il ne s’agit pas des questions budgétaires et fiscales ni des questions portant sur les traités, mais pour tout le reste existe la faculté, avec une très large accessibilité et dans le respect de certaines conditions assez strictes, d’organiser dorénavant une consultation populaire en Wallonie.

Vous l’aurez donc compris, bon nombre d’élus wallons sont aujourd’hui intéressés à discuter, à dialoguer, à progresser sur le chemin de la démocratie. Il me semble que toutes les idées peuvent être avancées, du moment qu’elles confortent l’acte démocratique.

Nous estimons que le Sénat est un bon endroit, parce qu’il présente l’immense avantage de s’être émancipé d’un rapport strict de majorité-minorité et que la liberté de parole y est manifeste. Je la découvre d’ailleurs avec une certaine stupeur… Chacun peut intervenir voire s’opposer à l’autre. Profitons de cet état de fait pour, toutes et tous, faire preuve d’inventivité, pour le Sénat, pour les assemblées nationales, mais aussi – et je rejoins en cela l’amendement de M. Demeuse et consorts – pour d’autres niveaux de pouvoir, voire pour d’autres organisations. Le temps consacré à l’écoute n’est pas du temps perdu. Partager conduit toujours à une décision davantage justifiée.

C’est donc avec conviction, intérêt et même passion que nous soutiendrons ce texte.

De heer André Antoine (cdH). – De cdH zal het verzoek om een informatieverslag over de noodzakelijke hervorming van ons democratisch systeem steunen.

Om eerlijk te zijn, onze medeburgers willen hun stem niet langer voor vijf jaar geven, maar ze hooguit lenen om ze te zijner tijd terug te nemen en zich te laten horen door de politieke wereld. Dit is een bezorgdheid waaraan veel parlementen in Europa vandaag werken en soms hebben ze actie ondernomen. Voorbeelden hiervan zijn het IJslandse model, waar de Grondwet is herzien door een commissie van 25 burgers, of het Finse model met de Commissie van de Toekomst, waar politici en een aantal burgers of specialisten gedurende een periode van tien jaar voor hun land werken.

Om eerlijk te zijn, is het aan ons politici om het model van de representatieve democratie te ontwikkelen tot een continue democratie. Ik denk dat dit echt het doel van dit verslag is en daarom willen wij het steunen.

Ik doe dit met des te meer overtuiging omdat het Waalse Parlement, waarvan ik de eer had vijf jaar lang voorzitter te zijn, naar het voorbeeld van het Duitstalige Parlement, verschillende kanalen voor burgeruitdrukking heeft geopend. Ik neem als voorbeeld dat elke Waalse burger via elektronische weg een verzoekschrift kan indienen, ook al is het maar door één persoon ondertekend; zolang het binnen de bevoegdheden van Wallonië valt, zal het door de bevoegde commissie worden behandeld.

Ik zou ook willen vermelden dat het Waalse parlement een initiatief van het Franse parlementslid Dominique Raimbourg heeft overgenomen, die het idee van het “delen” van de wet naar voren heeft gebracht: burgers kunnen dus samen met de parlementsleden een wet opstellen. Dat is wat wij in het Waalse parlement het decreet voor iedereen, het decreet van iedereen hebben genoemd. Het gaat er niet om dat de politicus wordt buitengesloten, maar dat de burgers en hun gekozen vertegenwoordigers de mogelijkheid krijgen om samen iets op te bouwen.

Ik zal ook niet terugkomen op het tweeledige burgerpanel dat we hebben georganiseerd en dat aanleiding heeft gegeven tot zeer constructieve gedachtewisselingen en vooral tot het overleg tussen de twee regeringen, die, op een aantal punten, van luisteren zijn overgegaan tot actie en overleg.

Tot slot heeft het Waalse parlement, binnen onze grondwettelijke grenzen, een decreet over de volksraadpleging aangenomen. Het betreft geen budgettaire en fiscale kwesties of vragen in verband met de verdragen, maar voor al het andere is er de mogelijkheid om voortaan, met een zeer ruime toegankelijkheid en onder bepaalde vrij strikte voorwaarden, een volksraadpleging te organiseren in Wallonië.

Zoals u wellicht hebt begrepen, zijn veel Waalse gekozen vertegenwoordigers nu geïnteresseerd om te debatteren, in dialoog te treden, om vooruitgang te boeken op de weg naar de democratie. Ik heb de indruk dat alle voorstellen kunnen worden ingediend, zolang ze het democratische proces maar ondersteunen.

Wij zijn van mening dat de Senaat de juiste instelling is, omdat zij het grote voordeel heeft dat zij zich heeft losgemaakt van een strikte meerderheid-minderheidsverhouding en omdat de vrijheid van meningsuiting duidelijk aanwezig is. Ik ontdek het met een zekere verbazing… …. Iedereen kan tussenkomen, of zelfs tegen de andere ingaan. Laten we van deze situatie gebruik maken om inventief te zijn, voor iedereen, voor de Senaat, voor de nationale assemblees, maar ook – en ik ben het eens met het amendement van de heer Demeuse en consoorten – voor de andere bevoegdheidsniveaus, en zelfs voor andere organisaties. De tijd die wordt besteed aan het luisteren is geen verloren tijd. Uitwisseling leidt altijd tot een meer gerechtvaardigde beslissing.

Het is dan ook met overtuiging, belangstelling en zelfs passie dat wij deze tekst zullen steunen.

  La discussion est close.

  De bespreking is gesloten.

  Il sera procédé ultérieurement au vote sur l’amendement ainsi qu’au vote sur la demande d’établissement d’un rapport d’information.

  De stemming over het amendement en over het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag heeft later plaats.

Prise en considération de propositions

Inoverwegingneming van voorstellen

Mme la présidente. – La liste des propositions à prendre en considération a été distribuée par voie électronique.

Y a-t-il des observations ?

Puisqu’il n’y a pas d’observations, ces propositions sont considérées comme prises en considération et renvoyées à la commission indiquée par le Bureau.

De voorzitster. – De lijst van de in overweging te nemen voorstellen werd elektronisch meegedeeld.

Zijn er opmerkingen?

Aangezien er geen opmerkingen zijn, beschouw ik die voorstellen als in overweging genomen en verzonden naar de commissie die door het Bureau is aangewezen.

(La liste des propositions prises en considération figure en annexe.)

(De lijst van de in overweging genomen voorstellen wordt in de bijlage opgenomen.)

Distribution et communication des documents parlementaires

Ronddeling en mededeling van de parlementaire stukken

Mme la présidente. – Le Bureau a décidé, lors de sa réunion du 4 novembre, de réduire autant que possible la distribution de documents papier au Sénat. Dans quelques semaines, le Sénat passera à un système dans lequel les sénateurs ne recevront plus, en principe, de documents imprimés. Vous serez en revanche informés par courriel de la publication de nouveaux documents. Les membres effectifs des commissions pourront, sur demande, continuer à recevoir les documents imprimés sur papier qui concernent leur commission. Un groupe politique pourra demander qu’un exemplaire de tous les documents imprimés soit transmis au secrétariat du groupe.

Le secrétariat législatif vous communiquera sous peu de plus amples informations à ce sujet.

Il faudra toutefois quelques semaines pour mettre au point ce nouveau système sur le plan technique. Dans l’intervalle, chaque sénateur continuera à recevoir les documents imprimés du Sénat. Si vous ne souhaitez plus les recevoir, je vous saurais gré de bien vouloir en informer le secrétariat législatif. Un exemplaire de chaque document imprimé sera de toute façon transmis aux secrétariats des groupes politiques.

De voorzitster. – Het Bureau besloot op zijn vergadering van 4 november om de verspreiding van papieren documenten in de Senaat zoveel mogelijk te beperken. Over enkele weken zal de Senaat overschakelen naar een systeem waarbij de senatoren in beginsel geen gedrukte stukken meer zullen ontvangen. In de plaats daarvan zal u per mail worden ingelicht over de publicatie van nieuwe documenten. De effectieve leden van de commissies kunnen op aanvraag de gedrukte stukken op papier die betrekking hebben op hun commissie, blijven ontvangen. Een fractie kan vragen dat een exemplaar van alle gedrukte stukken wordt bezorgd aan het fractiesecretariaat.

Het wetgevend secretariaat zal u weldra hierover nadere informatie verschaffen.

Het vergt echter enkele weken om dit nieuwe systeem technisch voor te bereiden. In tussentijd blijft elke senator de gedrukte stukken van de Senaat ontvangen. Indien u dat niet meer wenst, kan u dit melden aan het wetgevend secretariaat. Er zal hoe dan ook een exemplaar van elk gedrukt stuk worden bezorgd aan de fractiesecretariaten.

Votes

Stemmingen

Demande d’établissement d’un rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale et les Communautés en matière de lutte contre les infox (fake news) (Doc. 7‑110)

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag betreffende de noodzakelijke samenwerking tussen de federale overheid en de Gemeenschappen inzake de bestrijding van fake news (Stuk 7‑110)

Vote no 1

Stemming 1

Groupe linguistique néerlandais

Nederlandse taalgroep

Présents : 25
Pour : 13
Contre : 5
Abstentions : 7

Aanwezig: 25
Voor: 13
Tegen: 5
Onthoudingen: 7

Groupe linguistique français

Franse taalgroep

Présents : 21
Pour : 21
Contre : 0
Abstentions : 0

Aanwezig: 21
Voor: 21
Tegen: 0
Onthoudingen: 0

Le sénateur de communauté germanophone a voté pour.

De Duitstalige gemeenschapssenator heeft voorgestemd.

M. Karl Vanlouwe (N‑VA). – Je constate que trois suffrages ont été exprimés à l’Open Vld alors que seuls deux de ses membres sont présents.

De heer Karl Vanlouwe (N‑VA). – Ik stel vast dat er bij Open Vld drie stemmen zijn uitgebracht met twee aanwezigen.

Mme Els Ampe (Open Vld). – Je me suis effectivement trompée.

Mevrouw Els Ampe (Open Vld). – Ik heb me inderdaad vergist.

Mme la présidente. – Il en sera tenu compte.

De voorzitster. – Er zal rekening mee worden gehouden.

  La demande a obtenu la majorité des suffrages et au moins un tiers des suffrages dans chaque groupe linguistique.

  Het verzoek heeft de meerderheid van de uitgebrachte stemmen en minstens een derde van de uitgebrachte stemmen behaald in elke taalgroep.

  Par conséquent, la demande est adoptée.

  Derhalve is het verzoek aangenomen.

  Le Bureau a confié le rapport d’information à la commission des Matières transversales.

  Het informatieverslag werd door het Bureau aan de commissie voor de Transversale Aangelegenheden toevertrouwd.

Demande d’établissement d’un rapport d’information sur la nécessaire modernisation de notre système démocratique en complétant la démocratie représentative par une participation accrue des citoyens (Doc. 7‑117)

Verzoek tot het opstellen van een informatieverslag over de noodzaak om ons democratisch systeem te moderniseren door de representatieve democratie aan te vullen met meer burgerparticipatie (Stuk 7‑117)

Mme la présidente. – Nous votons d’abord sur l’amendement no 1 de M. Demeuse et consorts.

De voorzitster. – We stemmen eerst over het amendement nr. 1 van de heer Demeuse c.s.

Vote no 2

Stemming 2

Groupe linguistique néerlandais

Nederlandse taalgroep

Présents : 24
Pour : 12
Contre : 5
Abstentions : 7

Aanwezig: 24
Voor: 12
Tegen: 5
Onthoudingen: 7

Groupe linguistique français

Franse taalgroep

Présents : 21
Pour : 21
Contre : 0
Abstentions : 0

Aanwezig: 21
Voor: 21
Tegen: 0
Onthoudingen: 0

Le sénateur de communauté germanophone a voté pour.

De Duitstalige gemeenschapssenator heeft voorgestemd.

  L’amendement a obtenu la majorité des suffrages et au moins un tiers des suffrages dans chaque groupe linguistique.

  Het amendement heeft de meerderheid van de uitgebrachte stemmen en minstens een derde van de uitgebrachte stemmen behaald in elke taalgroep.

  Par conséquent, l’amendement est adopté.

  Derhalve is het amendement aangenomen.

Mme la présidente. – Nous votons maintenant sur la demande d’établissement du rapport d’information telle qu’amendée.

De voorzitster. – We stemmen nu over het verzoek tot het opstellen van een informatieverslag, zoals gewijzigd.

Vote no 3

Stemming 3

Groupe linguistique néerlandais

Nederlandse taalgroep

Présents : 24
Pour : 12
Contre : 5
Abstentions : 7

Aanwezig: 24
Voor: 12
Tegen: 5
Onthoudingen: 7

Groupe linguistique français

Franse taalgroep

Présents : 21
Pour : 21
Contre : 0
Abstentions : 0

Aanwezig: 21
Voor: 21
Tegen: 0
Onthoudingen: 0

Le sénateur de communauté germanophone a voté pour.

De Duitstalige gemeenschapssenator heeft voorgestemd.

  La demande a obtenu la majorité des suffrages et au moins un tiers des suffrages dans chaque groupe linguistique.

  Het verzoek heeft de meerderheid van de uitgebrachte stemmen en minstens een derde van de uitgebrachte stemmen behaald in elke taalgroep.

  Par conséquent, la demande est adoptée.

  Derhalve is het verzoek aangenomen.

  Le Bureau a confié le rapport d’information à la commission du Renouveau démocratique et de la Citoyenneté.

  Het informatieverslag werd door het Bureau aan de commissie voor de Democratische Vernieuwing en Burgerschap toevertrouwd.

Ordre des travaux

Regeling van de werkzaamheden

Mme la présidente. – L’ordre du jour de la présente séance est ainsi épuisé.

La prochaine séance aura lieu le vendredi 13 décembre 2019.

De voorzitster. – De agenda van deze vergadering is afgewerkt.

De volgende vergadering vindt plaats op vrijdag 13 december 2019.

(La séance est levée à 11 h 50.)

(De vergadering wordt gesloten om 11.50 uur.)

Excusés

Berichten van verhindering

Mme Blancquaert, pour raison de santé, Mmes El Yousfi, Fournier, Grosemans, Hoessen, Lekane, Van dermeersch, Yigit et MM. Bouchez, Daems, De Loor, D’Haese, pour d’autres devoirs, M. Schiltz, en mission à l’étranger, demandent d’excuser leur absence à la présente séance.

Afwezig met bericht van verhindering: mevrouw Blancquaert, om gezondheidsredenen, de dames El Yousfi, Fournier, Grosemans, Hoessen, Lekane, Van dermeersch, Yigit en de heren Bouchez, Daems, De Loor, D’Haese, wegens andere plichten; de heer Schiltz, met opdracht in het buitenland.

  Pris pour information.

  Voor kennisgeving aangenomen.

Annexe

Bijlage

Votes nominatifs

Naamstemmingen

Vote no 1

Stemming 1

Groupe linguistique néerlandais

Nederlandse taalgroep

Présents : 24
Pour : 12
Contre : 5
Abstentions : 7

Aanwezig: 24
Voor: 12
Tegen: 5
Onthoudingen: 7

Pour

Voor

Els Ampe, Bert Anciaux, Fourat Ben Chikha, Stijn Bex, Karin Brouwers, Sabine de Bethune, Annick Lambrecht, Katia Segers, Chris Steenwegen, Carina Van Cauter, Orry Van de Wauwer, Peter Van Rompuy.

Contre

Tegen

Yves Buysse, Bob De Brabandere, Guy D’haeseleer, Leo Pieters, Klaas Slootmans.

Abstentions

Onthoudingen

Mark Demesmaeker, Maaike De Vreese, Andries Gryffroy, Philippe Muyters, Freya Perdaens, Nadia Sminate, Karl Vanlouwe.

Groupe linguistique français

Franse taalgroep

Présents : 21
Pour : 21
Contre : 0
Abstentions : 0

Aanwezig: 21
Voor: 21
Tegen: 0
Onthoudingen: 0

Pour

Voor

Fatima Ahallouch, André Antoine, Philippe Courard, Rodrigue Demeuse, Philippe Dodrimont, Véronique Durenne, Jean-Frédéric Eerdekens, André Frédéric, Latifa Gahouchi, Anne-Catherine Goffinet, Antoine Hermant, Sabine Laruelle, France Masai, Samuel Nemes, John Pitseys, Hélène Ryckmans, Farida Tahar, Julien Uyttendaele, Gaëtan Van Goidsenhoven, Jean-Paul Wahl, Ayse Yigit.

Sénateur de communauté germanophone

Duitstalige gemeenschapssenator

Pour

Voor

Alexander Miesen.

Vote no 2

Stemming 2

Groupe linguistique néerlandais

Nederlandse taalgroep

Présents : 24
Pour : 12
Contre : 5
Abstentions : 7

Aanwezig: 24
Voor: 12
Tegen: 5
Onthoudingen: 7

Pour

Voor

Els Ampe, Bert Anciaux, Fourat Ben Chikha, Stijn Bex, Karin Brouwers, Sabine de Bethune, Annick Lambrecht, Katia Segers, Chris Steenwegen, Carina Van Cauter, Orry Van de Wauwer, Peter Van Rompuy.

Contre

Tegen

Yves Buysse, Bob De Brabandere, Guy D’haeseleer, Leo Pieters, Klaas Slootmans.

Abstentions

Onthoudingen

Mark Demesmaeker, Maaike De Vreese, Andries Gryffroy, Philippe Muyters, Freya Perdaens, Nadia Sminate, Karl Vanlouwe.

Groupe linguistique français

Franse taalgroep

Présents : 21
Pour : 21
Contre : 0
Abstentions : 0

Aanwezig: 21
Voor: 21
Tegen: 0
Onthoudingen: 0

Pour

Voor

Fatima Ahallouch, André Antoine, Philippe Courard, Rodrigue Demeuse, Philippe Dodrimont, Véronique Durenne, Jean-Frédéric Eerdekens, André Frédéric, Latifa Gahouchi, Anne-Catherine Goffinet, Antoine Hermant, Sabine Laruelle, France Masai, Samuel Nemes, John Pitseys, Hélène Ryckmans, Farida Tahar, Julien Uyttendaele, Gaëtan Van Goidsenhoven, Jean-Paul Wahl, Ayse Yigit.

Sénateur de communauté germanophone

Duitstalige gemeenschapssenator

Pour

Voor

Alexander Miesen.

Vote no 3

Stemming 3

Groupe linguistique néerlandais

Nederlandse taalgroep

Présents : 24
Pour : 12
Contre : 5
Abstentions : 7

Aanwezig: 24
Voor: 12
Tegen: 5
Onthoudingen: 7

Pour

Voor

Els Ampe, Bert Anciaux, Fourat Ben Chikha, Stijn Bex, Karin Brouwers, Sabine de Bethune, Annick Lambrecht, Katia Segers, Chris Steenwegen, Carina Van Cauter, Orry Van de Wauwer, Peter Van Rompuy.

Contre

Tegen

Yves Buysse, Bob De Brabandere, Guy D’haeseleer, Leo Pieters, Klaas Slootmans.

Abstentions

Onthoudingen

Mark Demesmaeker, Maaike De Vreese, Andries Gryffroy, Philippe Muyters, Freya Perdaens, Nadia Sminate, Karl Vanlouwe.

Groupe linguistique français

Franse taalgroep

Présents : 21
Pour : 21
Contre : 0
Abstentions : 0

Aanwezig: 21
Voor: 21
Tegen: 0
Onthoudingen: 0

Pour

Voor

Fatima Ahallouch, André Antoine, Philippe Courard, Rodrigue Demeuse, Philippe Dodrimont, Véronique Durenne, Jean-Frédéric Eerdekens, André Frédéric, Latifa Gahouchi, Anne-Catherine Goffinet, Antoine Hermant, Sabine Laruelle, France Masai, Samuel Nemes, John Pitseys, Hélène Ryckmans, Farida Tahar, Julien Uyttendaele, Gaëtan Van Goidsenhoven, Jean-Paul Wahl, Ayse Yigit.

Sénateur de communauté germanophone

Duitstalige gemeenschapssenator

Pour

Voor

Alexander Miesen.

Propositions prises en considération

In overweging genomen voorstellen

Propositions de loi spéciale

Voorstellen van bijzondere wet

Article 77 de la Constitution

Artikel 77 van de Grondwet

Proposition de loi spéciale visant à abolir les facilités en matière administrative dans les communes flamandes de la frontière linguistique (de MM. Klaas Slootmans et Guy D’haeseleer, Mme Anke Van dermeersch, M. Yves Buysse, Mme Adeline Blancquaert et MM. Bob De Brabandere et Leo Pieters ; Doc. 7‑112/1).

Voorstel van bijzondere wet tot afschaffing van de faciliteiten in bestuurszaken in de Vlaamse taalgrensgemeenten (van de heren Klaas Slootmans en Guy D’haeseleer, mevrouw Anke Van dermeersch, de heer Yves Buysse, mevrouw Adeline Blancquaert en de heren Bob De Brabandere en Leo Pieters; Stuk 7‑112/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Proposition de loi spéciale visant à abolir les facilités en matière administrative dans les communes périphériques (de MM. Klaas Slootmans et Guy D’haeseleer, Mme Anke Van dermeersch, M. Yves Buysse, Mme Adeline Blancquaert et MM. Bob De Brabandere et Leo Pieters ; Doc. 7‑113/1).

Voorstel van bijzondere wet tot afschaffing van de faciliteiten in bestuurszaken in de randgemeenten (van de heren Klaas Slootmans en Guy D’haeseleer, mevrouw Anke Van dermeersch, de heer Yves Buysse, mevrouw Adeline Blancquaert en de heren Bob De Brabandere en Leo Pieters; Stuk 7‑113/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Proposition de loi spéciale modifiant la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles et la loi spéciale du 12 janvier 1989 relative aux Institutions bruxelloises en vue d’étendre à l’élection des parlements de Communauté et de Région le droit de vote des Belges résidant à l’étranger (de Mme Stephanie D’Hose, MM. Rik Daems, Gaëtan Van Goidsenhoven et Georges-Louis Bouchez et Mme Sabine de Bethune ; Doc. 7‑119/1).

Voorstel van bijzondere wet tot wijziging van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen en de bijzondere wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse Instellingen om het stemrecht van de in het buitenland verblijvende Belgen uit te breiden naar de verkiezing van de Gemeenschaps- en Gewestparlementen (van mevrouw Stephanie D’Hose, de heren Rik Daems, Gaëtan Van Goidsenhoven en Georges-Louis Bouchez en mevrouw Sabine de Bethune; Stuk 7‑119/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Propositions de résolution

Voorstellen van resolutie

Proposition de résolution visant à soutenir des instruments d’investissement social innovants, en particulier les obligations à impact social (de MM. Rik Daems et Willem-Frederik Schiltz ; Doc. 7‑102/1).

Voorstel van resolutie ter ondersteuning van innovatieve maatschappelijke investeringsinstrumenten, in het bijzonder Social Impact Bonds (van de heren Rik Daems en Willem-Frederik Schiltz; Stuk 7‑102/1).

  Commission des matières transversales

  Commissie voor de Transversale Aangelegenheden

Proposition de résolution visant à soutenir les obligations à impact sur la santé en vue de la réalisation d’un gain en matière de santé par le biais d’investissements sociaux (de MM. Rik Daems et Willem-Frederik Schiltz et Mme Stephanie D’Hose ; Doc. 7‑103/1).

Voorstel van resolutie ter ondersteuning van health impact bonds met het oog op gezondheidswinst door sociale investeringen (van de heren Rik Daems en Willem-Frederik Schiltz en mevrouw Stephanie D’Hose; Stuk 7‑103/1).

  Commission des matières transversales

  Commissie voor de Transversale Aangelegenheden

Proposition de résolution relative à la suppression du ticket de caisse en papier et à l’instauration du ticket électronique en tant que norme (de MM. Willem-Frederik Schiltz et Rik Daems, Mme Stephanie D’Hose, M. Georges-Louis Bouchez, Mme Véronique Durenne et M. Gaëtan Van Goidsenhoven ; Doc. 7‑104/1).

Voorstel van resolutie tot afschaffing van het papieren kasticket en de invoering van het e-ticket als norm (van de heren Willem-Frederik Schiltz en Rik Daems, mevrouw Stephanie D’Hose, de heer Georges-Louis Bouchez, mevrouw Véronique Durenne en de heer Gaëtan Van Goidsenhoven; Stuk 7‑104/1).

  Commission des matières transversales

  Commissie voor de Transversale Aangelegenheden

Proposition de résolution concernant la non-application de la législation linguistique dans les administrations locales de la Région de Bruxelles-Capitale (de MM. Bob De Brabandere et Guy D’haeseleer, Mme Anke Van dermeersch, M. Yves Buysse, Mme Adeline Blancquaert et MM. Klaas Slootmans et Leo Pieters ; Doc. 7‑105/1).

Voorstel van resolutie over de niet toepassing van de taalwetgeving in de plaatselijke besturen in het Brussels Hoofstedelijk Gewest (van de heren Bob De Brabandere en Guy D’haeseleer, mevrouw Anke Van dermeersch, de heer Yves Buysse, mevrouw Adeline Blancquaert en de heren Klaas Slootmans en Leo Pieters; Stuk 7‑105/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Proposition de résolution relative à l’intention de l’Ouganda d’instaurer la peine de mort pour les personnes LGBTI+ (de Mme Stephanie D’Hose, MM. Jean-Frédéric Eerdekens, Gaëtan Van Goidsenhoven, Orry Van de Wauwer et Bert Anciaux et Mme Annick Lambrecht ; Doc. 7‑106/1).

Voorstel van resolutie betreffende het voornemen van Oeganda om over te gaan tot invoering van de doodstraf voor LGBTI+ (van mevrouw Stephanie D’Hose, de heren Jean-Frédéric Eerdekens, Gaëtan Van Goidsenhoven, Orry Van de Wauwer en Bert Anciaux en mevrouw Annick Lambrecht; Stuk 7‑106/1).

  Commission des matières transversales

  Commissie voor de Transversale Aangelegenheden

Proposition de résolution relative aux relations avec la Turquie (de M. Guy D’haeseleer, Mme Anke Van dermeersch, M. Yves Buysse, Mme Adeline Blancquaert et MM. Bob De Brabandere, Klaas Slootmans et Leo Pieters ; Doc. 7‑111/1).

Voorstel van resolutie betreffende de relaties met Turkije (van de heer Guy D’haeseleer, mevrouw Anke Van dermeersch, de heer Yves Buysse, mevrouw Adeline Blancquaert en de heren Bob De Brabandere, Klaas Slootmans en Leo Pieters; Stuk 7‑111/1).

  Commission des matières transversales

  Commissie voor de Transversale Aangelegenheden

Proposition de résolution visant à encourager et soutenir davantage l’entrepreneuriat féminin (de MM. Gaëtan Van Goidsenhoven et Georges-Louis Bouchez, Mme Véronique Durenne, M. Rik Daems et Mme Stephanie D’Hose ; Doc. 7‑114/1).

Voorstel van resolutie om vrouwelijk ondernemerschap meer aan te moedigen en te steunen (van de heren Gaëtan Van Goidsenhoven en Georges-Louis Bouchez, mevrouw Véronique Durenne, de heer Rik Daems en mevrouw Stephanie D’Hose; Stuk 7‑114/1).

  Commission des matières transversales

  Commissie voor de Transversale Aangelegenheden

Proposition de déclaration de révision de la Constitution

Voorstel van verklaring tot herziening van de Grondwet

Proposition de déclaration de révision de l’article 167, § 1er, alinéa 2, de la Constitution en vue d’instaurer l’autorisation préalable du Parlement en cas d’engagement de l’armée (de M. Rik Daems ; Doc. 7‑97/1).

Voorstel van verklaring tot herziening van artikel 167, § 1, tweede lid, van de Grondwet teneinde de voorafgaande toestemming van het Parlement in te voeren bij inzet van het leger (van de heer Rik Daems; Stuk 7‑97/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Propositions de révision de la Constitution

(application de l’article 28.1 du Règlement)

Voorstellen tot herziening van de Grondwet

(toepassing van artikel 28.1 van het Reglement)

Révision du titre II de la Constitution en vue d’insérer un nouvel article garantissant le droit à la sécurité

(Déclaration du pouvoir législatif, voir le Moniteur belge no 114 du 23 mai 2019)

Proposition de révision de la Constitution visant à insérer, au titre II de la Constitution, un article 32/1 garantissant le droit à la sécurité (de M. Guy D’haeseleer, Mme Anke Van dermeersch, M. Yves Buysse, Mme Adeline Blancquaert, MM. Bob De Brabandere, Klaas Slootmans et Leo Pieters ; Doc. 7‑101/1).

Herziening van titel II van de Grondwet, teneinde een nieuw artikel in te voegen om het recht op veiligheid te waarborgen

(Verklaring van de wetgevende macht, zie Belgisch Staatsblad nr. 114 van 23 mei 2019)

Voorstel tot herziening van de Grondwet teneinde in titel II een artikel 32/1 in te voegen om het recht op veiligheid te waarborgen (van de heer Guy D’haeseleer, mevrouw Anke Van dermeersch, de heer Yves Buysse, mevrouw Adeline Blancquaert, de heren Bob De Brabandere, Klaas Slootmans en Leo Pieters; Stuk 7‑101/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Révision du titre II de la Constitution, en vue d’y insérer un article nouveau permettant de garantir la jouissance des droits et libertés aux personnes handicapées

(Déclaration du pouvoir législatif, voir le Moniteur belge no 114 du 23 mai 2019)

Proposition de révision de la Constitution visant à insérer au titre II de la Constitution un article 22ter garantissant aux personnes en situation de handicap le droit à une pleine inclusion dans la société et de bénéficier des mesures visant à leur assurer l’autonomie et une intégration culturelle, sociale et professionnelle (de M. Philippe Courard, Mmes Latifa Gahouchi, Fatima Ahallouch, M. Jean-Frédéric Eerdekens, Mme Nadia El Yousfi, MM. André Frédéric et Julien Uyttendaele ; Doc. 7‑116/1).

Herziening van titel II van de Grondwet om een nieuw artikel in te voegen dat de personen met een handicap het genot van de rechten en vrijheden moet waarborgen

(Verklaring van de wetgevende macht, zie Belgisch Staatsblad nr. 114 van 23 mei 2019)

Voorstel tot herziening van de Grondwet om in titel II van de Grondwet een artikel 22ter in te voegen dat het recht van personen met een handicap op volledige inclusie in de samenleving waarborgt alsook hun recht op maatregelen die hun zelfstandigheid en culturele, maatschappelijke en professionele integratie garanderen (van de heer Philippe Courard, de dames Latifa Gahouchi, Fatima Ahallouch, de heer Jean-Frédéric Eerdekens, mevrouw Nadia El Yousfi, de heren André Frédéric en Julien Uyttendaele; Stuk 7‑116/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Révision de l’article 23 de la Constitution, en vue d’y ajouter un alinéa concernant le droit du citoyen à un service universel en matière de poste, de communication et de mobilité

(Déclaration du pouvoir législatif, voir le Moniteur belge no 114 du 23 mai 2019)

Révision de l’article 23, alinéa 3, de la Constitution, en vue de le compléter par un 6º garantissant la liberté de commerce et d’industrie (de M. Rik Daems, Doc. 7‑120/1).

Herziening van artikel 23 van de Grondwet, om een lid toe te voegen betreffende het recht van de burger op een universele dienstverlening inzake post, communicatie en mobiliteit

(Verklaring van de wetgevende macht, zie Belgisch Staatsblad nr. 114 van 23 mei 2019)

Herziening van artikel 23, derde lid, van de Grondwet, teneinde het aan te vullen met een 6º, ter vrijwaring van de vrijheid van handel en nijverheid (van de heer Rik Daems; Stuk 7‑120/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Révision du titre II de la Constitution, en vue d’y insérer un article nouveau permettant de garantir la jouissance des droits et libertés aux personnes handicapées

(Déclaration du pouvoir législatif, voir le Moniteur belge no 114 du 23 mai 2019)

Proposition de révision de la Constitution visant à insérer, au titre II de la Constitution, un article 22ter garantissant le droit des personnes handicapées de bénéficier de mesures appropriées qui leur assurent l’autonomie et une intégration culturelle, sociale et professionnelle (de Mme Sabine de Bethune, M. Peter Van Rompuy, Mme Karin Brouwers, M. Orry Van de Wauwer et Mme Martine Fournier ; Doc. 7‑121/1).

Herziening van titel II van de Grondwet om een nieuw artikel in te voegen dat de personen met een handicap het genot van de rechten en vrijheden moet waarborgen

(Verklaring van de wetgevende macht, zie Belgisch Staatsblad nr. 114 van 23 mei 2019)

Voorstel tot herziening van de Grondwet teneinde in titel II van de Grondwet een artikel 22ter in te voegen dat het recht van personen met een handicap waarborgt op aangepaste maatregelen die hun zelfstandigheid en culturele, maatschappelijke en professionele inclusie garanderen (van mevrouw Sabine de Bethune, de heer Peter Van Rompuy, mevrouw Karin Brouwers, de heer Orry Van de Wauwer en mevrouw Martine Fournier; Stuk 7‑121/1).

  Commission des Affaires institutionnelles

  Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden

Composition des commissions

Samenstelling van de commissies

En application de l’article 19‑4, deuxième phrase, du Règlement, la composition des commissions est modifiée comme suit :

Met toepassing van artikel 19‑4, tweede zin, van het Reglement wordt de samenstelling van de commissies gewijzigd als volgt:

Commission des Affaires institutionnelles :

Commissie voor de Institutionele Aangelegenheden:

  Monsieur Rik DAEMS remplace M. Willem-Frederik Schiltz comme membre.

  De heer Rik DAEMS vervangt de heer Willem-Frederik Schiltz als lid.

Commission du Renouveau démocratique et de la Citoyenneté :

Commissie voor de Democratische Vernieuwing en Burgerschap:

  M. Willem-Frederik SCHILTZ remplace M. Rik Daems comme membre.

  De heer Willem-Frederik SCHILTZ vervangt de heer Rik Daems als lid.

Démission et nomination de membres du gouvernement

Ontslag en benoeming van regeringsleden

Par lettre du 28 octobre 2019, le premier ministre transmet une copie des arrêtés royaux intitulés « Gouvernement – Modification – Nomination » et « Gouvernement – Démission – Nomination ».

Bij brief van 28 oktober 2019 zendt de eerste minister een afschrift over van de koninklijke besluiten met als opschrift “Regering – Wijziging – Benoeming” en “Regering – Ontslag – Benoeming”.

  Pris pour notification.

  Voor kennisgeving aangenomen.

Cour constitutionnelle – Arrêts

Grondwettelijk Hof – Arresten

En application de l’article 113 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le greffier de la Cour constitutionnelle notifie au président du Sénat :

Met toepassing van artikel 113 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, geeft de griffier van het Grondwettelijk Hof kennis aan de voorzitter van de Senaat van:

  l’arrêt no 120/2019, rendu le 19 septembre 2019, en cause les recours en annulation de l’article 5 et, au besoin, de l’article 34 de la loi du 25 mai 2018 visant à réduire et redistribuer la charge de travail au sein de l’ordre judiciaire, introduits par Alphonsius Mariën et Luc Lamine, par Jelle Flo et autres, et par l’Orde van Vlaamse balies (numéros du rôle 6956, 7066, 7067 et 7068) ;

  het arrest nr. 120/2019, uitgesproken op 19 september 2019, inzake de beroepen tot vernietiging van artikel 5 en, al dan niet, van artikel 34 van de wet van 25 mei 2018 tot vermindering en herverdeling van de werklast binnen de rechterlijke orde, ingesteld door Alphonsius Mariën en Luc Lamine, door Jelle Flo en anderen, en door de Orde van Vlaamse balies. (rolnummers 6956, 7066, 7067 en 7068);

  l’arrêt no 121/2019, rendu le 26 septembre 2019, en cause le recours en annulation partielle des articles 3, 4 et 5 de la loi du 12 décembre 2016 modifiant le Code de droit économique, en ce qui concerne la compétence de la Commission des normes comptables, introduit par Michel De Wolf (numéro du rôle 6682) ;

  het arrest nr. 121/2019, uitgesproken op 26 september 2019, inzake het beroep tot gedeeltelijke vernietiging van de artikelen 3, 4 en 5 van de wet van 12 december 2016 tot wijziging van het Wetboek van economisch recht, wat de bevoegdheid van de Commissie voor boekhoudkundige normen betreft, ingesteld door Michel De Wolf (rolnummer 6682);

  l’arrêt no 122/2019, rendu le 26 septembre 2019 en cause le recours en annulation des articles 8 et 9 de la loi du 11 août 2017 portant des dispositions diverses en matière de santé, introduit par l’ASBL Arc-en-Ciel Wallonie et l’ASBL Maison Arc-en-Ciel de Liège – Alliàge (numéro du rôle 6854) ;

  het arrest nr. 122/2019, uitgesproken op 26 september 2019 inzake het beroep tot vernietiging van de artikelen 8 en 9 van de wet van 11 augustus 2017 houdende diverse bepalingen inzake gezondheid, ingesteld door de vzw Arc-en-Ciel Wallonie en de vzw Maison Arc-en-Ciel de Liège – Alliàge (rolnummer 6854);

  l’arrêt no 123/2019, rendu le 26 septembre 2019, en cause les questions préjudicielles relatives à l’article 187, § 6, 1º, et § 9, alinéa 2, du Code d’instruction criminelle, posées par la cour d’appel de Liège (numéros du rôle 6874 et 6875) ;

  het arrest nr. 123/2019, uitgesproken op 26 september 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende artikel 187, § 6, 1º, en § 9, tweede lid, van het Wetboek van strafvordering, gesteld door het hof van beroep te Luik (rolnummers 6874 en 6875);

  l’arrêt no 124/2019, rendu le 26 septembre 2019, en cause les questions préjudicielles relatives aux articles 4, § 1er, alinéa 3, et 24 de la loi du 15 juin 1935 concernant l’emploi des langues en matière judiciaire, posées par le tribunal de première instance francophone de Bruxelles (numéros du rôle 6935 et 6939) ;

  het arrest nr. 124/2019, uitgesproken op 26 september 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 4, § 1, derde lid, en 24 van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, gesteld door de Franstalige rechtbank van eerste aanleg te Brussel (rolnummers 6935 en 6939);

  l’arrêt no 125/2019, rendu le 26 septembre 2019, en cause la question préjudicielle relative à l’article 219 du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par la cour d’appel d’Anvers (numéro du rôle 7034) ;

  het arrest nr. 125/2019, uitgesproken op 26 september 2019, inzake de prejudiciële vraag betreffende artikel 219 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het hof van beroep te Antwerpen (rolnummer 7034);

  l’arrêt no 126/2019, rendu le 26 septembre 2019, en cause les questions préjudicielles concernant l’article 26, alinéa 1er, de la loi du 6 mars 2018 relative à l’amélioration de la circulation routière, posées par le tribunal correctionnel du Brabant wallon (numéro du rôle 7072) ;

  het arrest nr. 126/2019, uitgesproken op 26 september 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende artikel 26, eerste lid, van de wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid, gesteld door de correctionele rechtbank Waals-Brabant (rolnummer 7072);

  l’arrêt no 127/2019, rendu le 10 octobre 2019, en cause les recours en annulation de l’article 12/1, § 2, du décret de la Communauté française du 29 mars 2017 relatif aux études de sciences médicales et dentaires, inséré par l’article 1er du décret de la Communauté française du 20 décembre 2017 relatif à la situation particulière des étudiants inscrits durant l’année académique 2016‑2017 aux études en sciences médicales et dentaires, introduits par Eugénie Blockmans et autres et par Karl Tavernier et autres (numéros du rôle 6846 et 6847, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 127/2019, uitgesproken op 10 oktober 2019, inzake de beroepen tot vernietiging van artikel 12/1, § 2, van het decreet van de Franse Gemeenschap van 29 maart 2017 betreffende de studie geneeskunde en de studie tandheelkunde, ingevoegd bij artikel 1 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 20 december 2017 betreffende de bijzondere toestand van de studenten die zich voor de studie geneeskunde en de studie tandheelkunde tijdens het academiejaar 2016‑2017 hebben ingeschreven, ingesteld door Eugénie Blockmans en anderen en door Karl Tavernier en anderen (rolnummers 6846 en 6847, samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 128/2019, rendu le 10 octobre 2019, en cause la question préjudicielle concernant la loi relative à l’exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015 (notamment les articles 69, 70 et 126), posée par le Tribunal de première instance de Liège, division Liège (numéro du rôle 6890) ;

  het arrest nr. 128/2019, uitgesproken op 10 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag over de gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen (met name de artikelen 69, 70 en 126), gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Luik, afdeling Luik (rolnummer 6890);

  l’arrêt no 129/2019, rendu le 10 octobre 2019, en cause le recours en annulation des articles 56, § 3, 9º, 297, § 1er, et 577, 23º et 50º, du décret flamand du 22 décembre 2017 sur l’administration locale, introduit par M. V. D. et autres (numéro du rôle 6903) ;

  het arrest nr. 129/2019, uitgesproken op 10 oktober 2019 inzake het beroep tot vernietiging van de artikelen 56, § 3, 9º, 297, § 1, en 577, 23º en 50º, van het Vlaamse decreet van 22 december 2017 over het lokaal bestuur, ingesteld door M. V. D. en anderen (rolnummer 6903);

  l’arrêt no 130/2019, rendu le 10 octobre 2019, en cause la question préjudicielle relative à l’article 4.8.11, § 2, en combinaison avec l’article 4.7.26, § 4, 5º et 6º, du Code flamand de l’aménagement du territoire, posée par le Conseil pour les contestations des autorisations (numéro du rôle 6976) ;

  het arrest nr. 130/2019, uitgesproken op 10 oktober 2019 inzake de prejudiciële vraag betreffende artikel 4.8.11, § 2, in samenhang met artikel 4.7.26, § 4, 5º en 6º, van de Vlaamse Codex ruimtelijke ordening, gesteld door de Raad voor vergunningsbetwistingen (rolnummer 6976);

  l’arrêt no 131/2019, rendu le 10 octobre 2019, en cause le recours en annulation de l’article 148 du décret de la Région flamande du 6 juillet 2018 modifiant diverses dispositions du décret provincial du 9 décembre 2005, introduit par M. V. D. et autres (numéro du rôle 7038) ;

  het arrest nr. 131/2019, uitgesproken op 10 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van artikel 148 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 6 juli 2018 houdende wijziging van diverse bepalingen van het Provinciedecreet van 9 december 2005, ingesteld door M. V. D. en anderen (rolnummer 7038);

  l’arrêt no 132/2019, rendu le 10 octobre 2019, en cause la question préjudicielle concernant l’article 26 de la loi du 6 mars 2018 relative à l’amélioration de la sécurité routière, posée par le tribunal correctionnel du Hainaut, division Tournai (numéro du rôle 7137) ;

  het arrest nr. 132/2019, uitgesproken op 10 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag betreffende artikel 26 van de wet van 6 maart 2018 ter verbetering van de verkeersveiligheid, gesteld door de correctionele rechtbank Henegouwen, afdeling Doornik (rolnummer 7137);

  l’arrêt no 135/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause le recours en annulation totale ou partielle de la loi du 25 décembre 2016 relative au traitement des données des passagers, introduit par l’ASBL Ligue des droits de l’homme (numéro du rôle 6713) ;

  het arrest nr. 135/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake het beroep tot gehele of gedeeltelijke vernietiging van de wet van 25 december 2016 betreffende de verwerking van passagiersgegevens, ingesteld door de vzw Ligue des Droits de l’Homme (rolnummer 6713);

  l’arrêt no 136/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause le recours en annulation du décret de la Région flamande du 10 mars 2017 modifiant les articles 92, 93, 95, 98 et 102bis du décret du 15 juillet 1997 contenant le Code flamand du Logement, introduit par l’ASBL Association de promotion des droits humains et des minorités (numéro du rôle 6742) ;

  het arrest nr. 136/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van het decreet van het Vlaamse Gewest van 10 maart 2017 tot wijziging van artikel 92, 93, 95, 98 en 102bis van het decreet van 15 juli 1997 houdende de Vlaamse Wooncode, ingesteld door de vzw Association de promotion des droits humains et des minorités (rolnummer 6742);

  l’arrêt no 137/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause le recours en annulation des articles 46, 54, 57 et 63 de la loi du 31 juillet 2017 modifiant le Code civil en ce qui concerne les successions et les libéralités et modifiant diverses autres dispositions en cette matière, introduit par l’Ordre des barreaux francophones et germanophone (numéro du rôle 6869) ;

  het arrest nr. 137/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van de artikelen 46, 54, 57 en 63 van de wet van 31 juli 2017 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek wat de erfenissen en de giften betreft en tot wijziging van diverse andere bepalingen ter zake, ingesteld door de Ordre des barreaux francophones et germanophone (rolnummer 6869);

  l’arrêt no 138/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause les recours en annulation de la loi du 7 février 2018 instaurant une taxe sur les comptes-titres, introduits par Philippe Renier, par Antoine Buedts, par Laurent Danneels, par Antonia Deurinck, par Laurent Donnay de Casteau, par l’ASBL « Vlaamse Federatie van beleggers » et autres et par la société « X », constituée selon le droit d’un État membre de l’Espace économique européen (numéros du rôle 6877, 6887, 6900, 6901, 7004, 7005 et 7006, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 138/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de beroepen tot vernietiging van de wet van 7 februari 2018 houdende invoering van een taks op de effectenrekeningen, ingesteld door Philippe Renier, door Antoine Buedts, door Laurent Danneels, door Antonia Deurinck, door Laurent Donnay de Casteau, door de vzw Vlaamse Federatie van beleggers en anderen en door de vennootschap naar het recht van een lidstaat van de Europese Economische Ruimte “X” (rolnummers 6877, 6887, 6900, 6901, 7004, 7005 en 7006, samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 139/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause les recours en annulation des articles 479, 480 et 482bis ou 483 du Code d’instruction criminelle, introduits par A.M. et par L.M. (numéros du rôle 6879 et 6882, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 139/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de beroepen tot vernietiging van de artikelen 479, 480 en 482bis of 483 van het Wetboek van strafvordering, ingesteld door A.M. en door L.M. (rolnummers 6879 en 6882, samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 140/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause les questions préjudicielles relatives aux articles 1er, 2, 1º, a), b) et c), et 4 du décret de la Région wallonne du 19 novembre 1998 instaurant une taxe sur les automates en Région wallonne, posées par le tribunal de première instance de Namur, division Namur (numéro du rôle 6889) ;

  het arrest nr. 140/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 1, 2, 1º, a), b) en c), en 4 van het decreet van het Waalse Gewest van 19 november 1998 tot invoering van een belasting op de automaten in het Waalse Gewest, gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Namen, afdeling Namen (rolnummer 6889);

  l’arrêt no 141/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause le recours en annulation de l’article 67 de la loi du 18 septembre 2017 relative à la prévention du blanchiment de capitaux et du financement du terrorisme et à la limitation de l’utilisation des espèces, introduit par l’ASBL Fédération belge de la récupération des métaux ferreux et non ferreux et autres (numéro du rôle 6899) ;

  het arrest nr. 141/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van artikel 67 van de wet van 18 september 2017 tot voorkoming van het witwassen van geld en de financiering van terrorisme en tot beperking van het gebruik van contanten, ingesteld door de vzw Federatie van de Belgische recuperatie van ferro- en non-ferro metalen en anderen (rolnummer 6899);

  l’arrêt no 142/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause la question préjudicielle relative à l’article 331ter du Code civil, posée par le tribunal de la famille du tribunal de première instance du Hainaut, division Tournai (numéro du rôle 6928) ;

  het arrest nr. 142/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag betreffende artikel 331ter van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de familierechtbank van de rechtbank van eerste aanleg Henegouwen, afdeling Doornik (rolnummer 6928);

  l’arrêt no 143/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause la question préjudicielle concernant l’article 153, § 3, alinéas 1er et 3, de la loi relative à l’exercice des professions des soins de santé, coordonnée le 10 mai 2015, posée par le Conseil d’État (numéro du rôle 6929) ;

  het arrest nr. 143/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag over artikel 153, § 3, eerste en derde lid, van de gecoördineerde wet van 10 mei 2015 betreffende de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen, gesteld door de Raad van State (rolnummer 6929);

  l’arrêt no 144/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause la question préjudicielle relative à l’article 1476quater du Code civil, posée par le tribunal de première instance de Flandre orientale, division Gand (numéro du rôle 6936) ;

  het arrest nr. 144/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag betreffende artikel 1476quater van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent (rolnummer 6936);

  l’arrêt no 145/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause le recours en annulation des articles 94, 111, 133 et 151 du décret de la Région flamande du 8 décembre 2017 modifiant diverses dispositions en matière d’aménagement du territoire, d’écologie, d’environnement et d’aménagement du territoire, introduit par l’ASBL Natuurpunt et autres (numéro du rôle 6953) ;

  het arrest nr. 145/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van de artikelen 94, 111, 133 en 151 van het decreet van het Vlaamse Gewest van 8 december 2017 houdende wijziging van diverse bepalingen inzake ruimtelijke ordening, milieu en omgeving, ingesteld door de vzw Natuurpunt en anderen (rolnummer 6953);

  l’arrêt no 146/2019, rendu le 17 octobre 2019, en cause les recours en annulation de la loi du 7 avril 2019 modifiant la loi du 25 mars 1964 sur les médicaments en ce qui concerne les indisponibilités de médicaments, introduits par la SPRL TOBUFAR et la SA DISTRIPHAR, par la SA EURO‑MEDIC, par la SPRL ECO.PHARMA.SUPPLY, par la SA BELDIMED, par la SPRL NADIMED, par la SPRL GRACOPA, par la SPRL IC PHARMA et par Mukendi Kabeya et autres (numéros du rôle 7178, 7182, 7183, 7184, 7185, 7186, 7187 et 7192, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 146/2019, uitgesproken op 17 oktober 2019, inzake de beroepen tot vernietiging van de wet van 7 april 2019 tot wijziging van de wet van 25 maart 1964 op de geneesmiddelen voor wat de onbeschikbaarheden van geneesmiddelen betreft, ingesteld door de bvba TOBUFAR en de nv DISTRIPHAR, door de nv EURO‑MEDIC, door de bvba ECO.PHARMA.SUPPLY, door de nv BELDIMED, door de bvba NADIMED, door de bvba GRACOPA, door de bvba IC PHARMA en door Mukendi Kabeya en anderen (rolnummers 7178, 7182, 7183, 7184, 7185, 7186, 7187 en 7192; samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 147/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause les questions préjudicielles relatives à l’article 14bis, alinéa 2, des lois sur le Conseil d’État, coordonnées le 12 janvier 1973, et à l’article 6, § 1er, II, alinéa 2, 2º, et § 4, 1º, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, posées par le Conseil d’État (numéro du rôle 6841) ;

  het arrest nr. 147/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende artikel 14bis, tweede lid, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, en artikel 6, § 1, II, tweede lid, 2º, en § 4, 1º, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, gesteld door de Raad van State (rolnummer 6841);

  l’arrêt no 148/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause les recours en annulation partielle de la loi du 2 octobre 2017 relative à l’harmonisation de la prise en compte des périodes d’études pour le calcul de la pension, introduits par Joseph François et par Marc Derclaye et autres (numéros du rôle 6902 et 6909, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 148/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de beroepen tot gedeeltelijke vernietiging van de wet van 2 oktober 2017 betreffende de harmonisering van het in aanmerking nemen van studieperioden voor de berekening van het pensioen, ingesteld door Joseph François en door Marc Derclaye en anderen (rolnummers 6902 en 6909, samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 149/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause les questions préjudicielles relatives à l’article 40ter de la loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers, posées par le Conseil du contentieux des étrangers et par le Conseil d’État (numéros du rôle 6920, 6949, 6955, 6977 et 6980, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 149/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vragen over artikel 40ter van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, gesteld door de Raad voor vreemdelingenbetwistingen en door de Raad van State (rolnummers 6920, 6949, 6955, 6977 en 6980, samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 150/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause le recours en annulation de la loi du 19 septembre 2017 modifiant l’article 39/73‑1 de la loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers, introduit par l’Ordre des barreaux francophones et germanophone (numéro du rôle 6922) ;

  het arrest nr. 150/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van de wet van 19 september 2017 tot wijziging van artikel 39/73‑1 van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, ingesteld door de Ordre des barreaux francophones et germanophone (rolnummer 6922);

  l’arrêt no 151/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause la question préjudicielle relative à la loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers, telle qu’elle a été modifiée par la loi du 24 février 2017 modifiant la loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers afin de renforcer la protection de l’ordre public et de la sécurité nationale, posée par le Conseil du contentieux des étrangers (numéro du rôle 6923) ;

  het arrest nr. 151/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag over de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, zoals gewijzigd bij de wet van 24 februari 2017 tot wijziging van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, met het doel de bescherming van de openbare orde en de nationale veiligheid te versterken, gesteld door de Raad voor vreemdelingenbetwistingen (rolnummer 6923);

  l’arrêt no 152/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause le recours en annulation des articles 66 et 67 de la loi-programme du 25 décembre 2017, introduit par la SCRL Engie CC (numéro du rôle 6967) ;

  het arrest nr. 152/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van de artikelen 66 en 67 van de programmawet van 25 december 2017, ingesteld door de cvba Engie CC (rolnummer 6967);

  l’arrêt no 153/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause la question préjudicielle concernant l’article 45 du décret de la Communauté flamande du 13 décembre 2013 relatif au soutien des arts professionnels, posée par le Conseil d’État (numéro du rôle 6993) ;

  het arrest nr. 153/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag over artikel 45 van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 13 december 2013 betreffende de ondersteuning van de professionele kunsten, gesteld door de Raad van State (rolnummer 6993);

  l’arrêt no 154/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause le recours en annulation de l’article 3, 2º, du décret de la Région flamande du 23 mars 2018 modifiant les articles 3 et 19 de la loi du 14 août 1986 relative à la protection et au bien-être des animaux, introduit par Eddy Van Langenhove (numéro du rôle 7018) ;

  het arrest nr. 154/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van artikel 3, 2º, van het decreet van het Vlaamse Gewest van 23 maart 2018 houdende de wijziging van artikel 3 en artikel 19 van de wet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en het welzijn der dieren, ingesteld door Eddy Van Langenhove (rolnummer 7018);

  l’arrêt no 155/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause les questions préjudicielles relatives aux articles 34, 36 et 37bis, §§ 1er et 2, de la loi du 10 avril 1971 sur les accidents du travail, posées par le tribunal du travail de Gand, division Bruges (numéro du rôle 7035) ;

  het arrest nr. 155/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 34, 36 en 37bis, §§ 1 en 2, van de arbeidsongevallenwet van 10 april 1971, gesteld door de arbeidsrechtbank te Gent, afdeling Brugge (rolnummer 7035);

  l’arrêt no 156/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause le recours en annulation de l’article 2 de la loi du 25 juin 2018 portant confirmation de l’arrêté royal du 22 décembre 2017 relatif à la contribution aux frais de fonctionnement, de personnel et d’installation de la Commission des jeux de hasard due par les titulaires de licence de classe A, A+, B, B+, C, E, F1, F1+, F2, G1 et G2 pour l’année civile 2018, introduit par la SA Blankenberge Casino-Kursaal et autres (numéro du rôle 7048) ;

  het arrest nr. 156/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van artikel 2 van de wet van 25 juni 2018 tot bekrachtiging van het koninklijk besluit van 22 december 2017 betreffende de bijdrage in de werkings-, personeels- en oprichtingskosten van de Kansspelcommissie verschuldigd door de houders van de vergunningen klasse A, A+, B, B+, C, E, F1, F1+, F2, G1 en G2 voor het burgerlijk jaar 2018, ingesteld door de nv Blankenberge Casino-Kursaal en anderen (rolnummer 7048);

  l’arrêt no 157/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause les recours en annulation de l’article 9 de la loi de finances du 21 décembre 2018 pour l’année budgétaire 2019, introduits par Alphonsius Mariën et par Luc Lamine (numéros du rôle 7180 et 7181, affaires jointes) ;

  het arrest nr. 157/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de beroepen tot vernietiging van artikel 9 van de Financiewet van 21 december 2018 voor het begrotingsjaar 2019, ingesteld door Alphonsius Mariën en door Luc Lamine (rolnummers 7180 en 7181, samengevoegde zaken);

  l’arrêt no 158/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause le recours en annulation de la section 2 du chapitre 11 de la loi du 17 mars 2019 relative aux professions d’expert-comptable et de conseiller fiscal (articles 89 à 114), introduit par Dominiek Vandenbulcke et autres (numéro du rôle 7188) ;

  het arrest nr. 158/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van afdeling 2 van hoofdstuk 11 van de wet van 17 maart 2019 betreffende de beroepen van accountant en belastingadviseur (artikelen 89 tot 114), ingesteld door Dominiek Vandenbulcke en anderen (rolnummer 7188);

  l’arrêt no 159/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause la question préjudicielle concernant l’article 9, § 1er, de la loi du 5 mai 2014 relative à l’internement, posée par le tribunal de première instance d’Anvers, division Turnhout (numéro du rôle 7198) ;

  het arrest nr. 159/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vraag over artikel 9, § 1, van de wet van 5 mei 2014 betreffende de internering, gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Antwerpen, afdeling Turnhout (rolnummer 7198);

  l’arrêt no 160/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause le recours en annulation de l’article 9 de la loi de finances du 21 décembre 2018 pour l’année budgétaire 2019, introduit par Luc Lamine (numéro du rôle 7205) ;

  het arrest nr. 160/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake het beroep tot vernietiging van artikel 9 van de Financiewet van 21 december 2018 voor het begrotingsjaar 2019, ingesteld door Luc Lamine (rolnummer 7205);

  l’arrêt no 161/2019, rendu le 24 octobre 2019, en cause les questions préjudicielles concernant l’article 20 de la loi du 14 février 2014 relative à la procédure devant la Cour de cassation en matière pénale, posées par la Cour de cassation (numéros du rôle 7042 et 7089, affaires jointes).

  het arrest nr. 161/2019, uitgesproken op 24 oktober 2019, inzake de prejudiciële vragen betreffende artikel 20 van de wet van 14 februari 2014 met betrekking tot de rechtspleging voor het Hof van Cassatie in strafzaken, gesteld door het Hof van Cassatie (rolnummers 7042 en 7089, samengevoegde zaken).

  Pris pour notification.

  Voor kennisgeving aangenomen.

Cour constitutionnelle – Recours

Grondwettelijk Hof – Beroepen

En application de l’article 76 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le greffier de la Cour constitutionnelle notifie au président du Sénat :

Met toepassing van artikel 76 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, geeft de griffier van het Grondwettelijk Hof kennis aan de voorzitter van de Senaat van:

  les recours en annulation de l’article 3, 2º, de la loi du 7 avril 2019 modifiant la loi du 25 mars 1964 sur les médicaments en ce qui concerne les indisponibilités de médicaments, introduits par l’ASBL Association nationale des grossistes-répartiteurs en Spécialités pharmaceutiques et autres et par l’AISBL European Association of Euro Pharmaceutical Companies et autres (numéros du rôle 7240 et 7249, affaires jointes) ;

  de beroepen tot vernietiging van artikel 3, 2º, van de wet van 7 april 2019 tot wijziging van de wet van 25 maart 1964 op de geneesmiddelen voor wat de onbeschikbaarheden van geneesmiddelen betreft, ingesteld door de vzw Nationale Vereniging van de groothandelaars-verdelers in Farmaceutische Specialiteiten en anderen en door de ivzw European Association of Euro Pharmaceutical Companies en anderen (rolnummers 7240 en 7249, samengevoegde zaken);

  le recours en annulation de l’article 36 du décret de la Communauté flamande du 1er mars 2019 modifiant la réglementation relative au contrôle et à certains aspects organisationnels de l’enseignement supérieur (insertion d’un article II.395 dans le Code flamand de l’enseignement supérieur), introduit par l’Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen (numéro du rôle 7253) ;

  het beroep tot vernietiging van artikel 36 van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 1 maart 2019 tot wijziging van de regelgeving betreffende het toezicht op en bepaalde organisatorische aspecten van het hoger onderwijs (invoeging van een artikel II.395 in de Vlaamse Codex Hoger Onderwijs), ingesteld door de Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen (rolnummer 7253);

  le recours en annulation des articles 2, § 1er, 5, 13, alinéa 2, et 15, § 1er, du décret de la Communauté française du 14 mars 2019 portant diverses dispositions relatives à l’organisation du travail des membres du personnel de l’enseignement et octroyant plus de souplesse organisationnelle aux pouvoirs organisateurs, introduit par Paul Hannesse (numéro du rôle 7254) ;

  het beroep tot vernietiging van de artikelen 2, § 1, 5, 13, tweede lid, en 15, § 1, van het decreet van de Franse Gemeenschap van 14 maart 2019 houdende diverse bepalingen betreffende de werkorganisatie van de onderwijspersoneelsleden en tot toekenning van meer organisatieflexibiliteit aan de inrichtende machten, ingesteld door Paul Hannesse (rolnummer 7254);

  le recours en annulation partielle de la loi du 23 mars 2019 introduisant le Code des sociétés et des associations et portant des dispositions diverses et de l’article 119 de la loi du 17 mars 2019 adaptant certaines dispositions fiscales fédérales au nouveau Code des sociétés et des associations, introduit par Jens Hermans et autres (numéro du rôle 7255) ;

  het beroep tot gedeeltelijke vernietiging van de wet van 23 maart 2019 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen en houdende diverse bepalingen en van artikel 119 van de wet van 17 maart 2019 tot aanpassing van bepaalde federale fiscale bepalingen aan het nieuwe Wetboek van vennootschappen en verenigingen, ingesteld door Jens Hermans en anderen (rolnummer 7255);

  le recours en annulation de la loi du 23 mars 2019 concernant l’organisation des services pénitentiaires et le statut du personnel pénitentiaire, introduit par Michel Jacobs (numéro du rôle 7261) ;

  het beroep tot vernietiging van de wet van 23 maart 2019 betreffende de organisatie van de penitentiaire diensten en van het statuut van het penitentiair personeel, ingesteld door Michel Jacobs (rolnummer 7261);

  le recours en annulation de l’article 49 du décret de la Région wallonne du 28 février 2019 relatif au contrôle des législations et réglementations relatives à la reconversion et au recyclage professionnels ainsi qu’à l’instauration d’amendes administratives applicables en cas d’infraction à ces législations et réglementations, introduit par l’ASBL L’Envol à Andenne (numéro du rôle 7262) ;

  het beroep tot vernietiging van artikel 49 van het decreet van het Waalse Gewest van 28 februari 2019 betreffende de controle op de wetgevingen en reglementeringen m.b.t. de omscholing en de bijscholing alsook de invoering van administratieve geldboetes die van toepassing zijn in geval van inbreuk op bedoelde wetgevingen en reglementeringen, ingesteld door de vzw L’Envol à Andenne (rolnummer 7262);

  le recours en annulation des articles 15 et 16 de la loi du 13 avril 2019 portant des dispositions diverses en matière de pension, introduit par Jean-Pierre Luxen et Fanny François (numéro du rôle 7269).

  het beroep tot vernietiging van de artikelen 15 en 16 van de wet van 13 april 2019 houdende diverse bepalingen inzake pensioenen, ingesteld door Jean-Pierre Luxen et Fanny François (rolnummer 7269).

  Pris pour notification.

  Voor kennisgeving aangenomen.

Cour constitutionnelle – Questions préjudicielles

Grondwettelijk Hof – Prejudiciële vragen

En application de l’article 77 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle, le greffier de la Cour constitutionnelle notifie au président du Sénat :

Met toepassing van artikel 77 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof, geeft de griffier van het Grondwettelijk Hof aan de voorzitter van de Senaat kennis van:

  la question préjudicielle concernant l’article 56bis, § 1er, alinéa 1er, de la loi générale relative aux allocations familiales, posée par le Tribunal du travail de Liège, division Liège (numéro du rôle 7250) ;

  de prejudiciële vraag betreffende artikel 56bis, § 1, eerste lid, van de algemene kinderbijslagwet, gesteld door de arbeidsrechtbank te Luik, afdeling Luik (rolnummer 7250);

  la question préjudicielle relative à l’article 89 du Code des taxes assimilées aux impôts sur les revenus, posée par le Tribunal de première instance de Namur, division Namur (numéro du rôle 7251) ;

  de prejudiciële vraag betreffende artikel 89 van het Wetboek van de met de inkomstenbelastingen gelijkgestelde belastingen, gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Namen, afdeling Namen (rolnummer 7251);

  la question préjudicielle relative à l’article 187, § 6, 1º, du Code d’instruction criminelle, lu en combinaison avec l’article 187, § 9, du même Code, posée par le Tribunal de l’application des peines francophone de Bruxelles (numéro du rôle 7252) ;

  de prejudiciële vraag betreffende artikel 187, § 6, 1º, van het Wetboek van strafvordering, in samenhang gelezen met artikel 187, § 9, van hetzelfde Wetboek, gesteld door de Franstalige Strafuitvoeringsrechtbank te Brussel (rolnummer 7252);

  les questions préjudicielles relatives à l’article 376, §§ 1er et 2, du Code des impôts sur les revenus 1992, posées par la Cour d’appel d’Anvers et par le Tribunal de première instance néerlandophone de Bruxelles (numéros du rôle 7256, 7258 et 7265, affaires jointes) ;

  de prejudiciële vragen betreffende artikel 376, §§ 1 en 2, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof van Beroep te Antwerpen en door de Nederlandstalige rechtbank van eerste aanleg te Brussel (rolnummers 7256, 7258 en 7265, samengevoegde zaken);

  les questions préjudicielles concernant l’article 11bis, § 4, du décret de la Région wallonne du 6 mai 1999 relatif à l’établissement, au recouvrement et au contentieux en matière de taxes régionales wallonnes, posées par le Tribunal de première instance d’Eupen (numéros du rôle 7257 et 7226, affaires jointes) ;

  de prejudiciële vragen over artikel 11bis, § 4, van het decreet van het Waalse Gewest van 6 mei 1999 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen inzake de Waalse gewestelijke belastingen, gesteld door de rechtbank van eerste aanleg te Eupen (rolnummers 7257 en 7226, samengevoegde zaken);

  la question préjudicielle relative à l’article 346 du Code des impôts sur les revenus de 1992, posée par le Tribunal de première instance de Liège, division Liège (numéro du rôle 7259) ;

  de prejudiciële vraag betreffende artikel 346 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Luik, afdeling Luik (rolnummer 7259);

  la question préjudicielle concernant l’article D. 145 du Code de l’environnement (article 2 du décret de la Région wallonne du 5 juin 2008 relatif à la recherche, la constatation, la poursuite et la répression des infractions et les mesures de réparation en matière d’environnement), posée par un juge d’instruction du Tribunal de première instance de Liège, division Liège (numéo du rôle 7263) ;

  de prejudiciële vraag over artikel D. 145 van het Milieuwetboek (artikel 2 van het decreet van het Waalse Gewest van 5 juni 2008 betreffende de opsporing, de vaststelling, de vervolging en de beteugeling van milieuovertredingen en de herstelmaatregelen inzake leefmilieu), gesteld door een onderzoeksrechter van de rechtbank van eerste aanleg Luik, afdeling Luik (rolnummer 7263);

  les questions préjudicielles concernant l’article 43 de la loi du 2 mai 2019 portant dispositions diverses en matière d’économie (article 2bis de la loi du 21 novembre 1989 relative à l’assurance obligatoire de la responsabilité en matière de véhicules automoteurs), posées par le Tribunal de première instance de Flandre orientale, division Gand (numéro du rôle 7264) ;

  de prejudiciële vragen over artikel 43 van de wet van 2 mei 2019 houdende diverse bepalingen inzake economie (artikel 2bis van de wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen), gesteld door de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen, afdeling Gent (rolnummer 7264);

  la question préjudicielle relative à l’article 91, alinéa 1er, de la loi-programme du 28 juin 2013 (cumul d’une pension de retraite ou de survie avec un revenu de remplacement), posée par le Tribunal du travail de Liège, division Namur (numéro du rôle 7266) ;

  de prejudiciële vraag betreffende artikel 91, eerste lid, van de programmawet van 28 juni 2013 (cumulatie van rust- of overlevingspensioenen met een vervangingsinkomen), gesteld door de arbeidsrechtbank Luik, afdeling Namen (rolnummer 7266);

  les questions préjudicielles relatives à l’article 376, §§ 1er et 2, du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par la Cour d’appel d’Anvers, le Tribunal de première instance néerlandophone de Bruxelles et la Cour d’appel de Gand (numéros du rôle 7256, 7258, 7265, 7274 et 7275, affaires jointes).

  de prejudiciële vragen betreffende artikel 376, §§ 1 en 2, van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het hof van beroep te Antwerpen, door de Nederlandstalige rechtbank van eerste aanleg te Brussel en door het hof van beroep te Gent (rolnummers 7256, 7258, 7265, 7274 en 7275, samengevoegde zaken).

  Pris pour notification.

  Voor kennisgeving aangenomen.

Cour d’appel

Hof van Beroep

Par lettre du 18 octobre 2019, le premier président de la Cour d’appel de Mons a transmis au Sénat, conformément à l’article 340 du Code judiciaire, le rapport de fonctionnement 2018 de la Cour d’appel de Mons, approuvé lors de l’assemblée générale du 18 octobre 2019.

Bij brief van 18 oktober 2019 heeft de eerste voorzitter van het Hof van Beroep te Bergen, overeenkomstig artikel 340 van het Gerechtelijk Wetboek aan de Senaat overgezonden, het werkingsverslag 2018 van het Hof van Beroep te Bergen, goedgekeurd tijdens zijn algemene vergadering van 18 oktober 2019.

  Dépôt au Greffe.

  Neergelegd ter Griffie.

Auditorat du travail

Arbeidsauditoraat

Par lettre du 21 octobre 2019, l’auditeur du travail d’Anvers a transmis au Sénat, conformément à l’article 346 du Code judiciaire, le procès-verbal de son assemblée de corps convoquée le 21 octobre 2019.

Bij brief van 21 oktober 2019 heeft de arbeidsauditeur te Antwerpen overeenkomstig artikel 346 van het Gerechtelijk Wetboek aan de Senaat overgezonden, het proces-verbaal van zijn korpsvergadering samengeroepen op 21 oktober 2019.

  Dépôt au Greffe.

  Neergelegd ter Griffie.

Parlement européen

Europees Parlement

Par lettre du 14 octobre 2019, le président du Parlement européen a transmis au Sénat les textes ci-après :

Bij brief van 14 oktober 2019 heeft de voorzitter van het Europees Parlement aan de Senaat volgende teksten overgezonden:

  résolution relative à la position du Conseil sur le projet de budget rectificatif no 1/2019 de l’Union européenne pour l’exercice 2019 : inscription au budget de l’excédent de l’exercice 2018 ;

  resolutie over het standpunt van de Raad inzake het ontwerp van gewijzigde begroting nr. 1/2019 van de Europese Unie voor het begrotingsjaar 2019 tot opname van het overschot van het begrotingsjaar 2018;

  résolution relative à la position du Conseil sur le projet de budget rectificatif no 2/2019 de l’Union européenne pour l’exercice 2019 – Renforcement de programmes clés pour la compétitivité de l’UE : Horizon 2020 et Erasmus+ ;

  resolutie over het standpunt van de Raad inzake het ontwerp van gewijzigde begroting nr. 2/2019 bij de algemene begroting 2019Meer middelen voor essentiële programma’s voor het concurrentievermogen van de EU: Horizon 2020 en Erasmus+;

  résolution relative à la position du Conseil sur le projet de budget rectificatif no 3/2019 de l’Union européenne pour l’exercice 2019 accompagnant la proposition de mobilisation du Fonds de solidarité de l’Union européenne pour venir en aide à la Roumanie, à l’Italie et à l’Autriche ;

  resolutie over het standpunt van de Raad inzake het ontwerp van gewijzigde begroting nr. 3/2019 van de Europese Unie bij de algemene begroting 2019 bij het voorstel betreffende de beschikbaarstelling van middelen uit het Solidariteitsfonds van de Europese Unie voor bijstand aan Roemenië, Italië en Oostenrijk;

  résolution sur l’état d’avancement du retrait du Royaume-Uni de l’Union européenne ;

  resolutie over de stand van zaken van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie;

  résolution sur le Myanmar / la Birmanie, en particulier la situation des Rohingyas ;

  resolutie over Myanmar, met name de situatie van de Rohingyabevolking;

  résolution sur l’Iran, notamment la situation des défenseurs des droits des femmes et des binationaux européens emprisonnés ;

  resolutie over Iran, met name de situatie van vrouwenrechtenactivisten en gevangenen met zowel de Iraanse nationaliteit als de nationaliteit van één van de EU‑lidstaten;

  résolution sur l’importance de la mémoire européenne pour l’avenir de l’Europe ;

  resolutie over het belang van Europese herinnering voor de toekomst van Europa;

  résolution sur l’état d’avancement de la mise en œuvre de la législation de l’Union relative à la lutte contre le blanchiment de capitaux,

  resolutie over de stand van zaken ten aanzien van de tenuitvoerlegging van de antiwitwaswetgeving van de Unie,

adoptés au cours de la période de session du 16 au 19 septembre 2019.

aangenomen tijdens de vergaderperiode van 16 tot en met 19 september 2019

Par lettre du 12 novembre 2019, le président du Parlement européen a transmis au Sénat les textes ci-après :

Bij brief van 12 november 2019 heeft de voorzitter van het Europees Parlement aan de Senaat volgende teksten overgezonden:

  résolution relative à la position du Conseil sur le projet de budget rectificatif no 4/2019 de l’Union européenne pour l’exercice 2019 : réduction des crédits d’engagement et de paiement en fonction des besoins actualisés en matière de dépenses et de l’actualisation des recettes (ressources propres) ;

  resolutie over het standpunt van de Raad inzake het ontwerp van gewijzigde begroting nr. 4/2019 van de Europese Unie voor het begrotingsjaar 2019: Vermindering van vastleggings- en betalingskredieten volgens bijgewerkte uitgavenbehoeften en een actualisering van de ontvangsten (eigen middelen);

  résolution sur le règlement d’exécution (UE) 2019/707 de la Commission du 7 mai 2019 modifiant le règlement d’exécution (UE) no 540/2011 en ce qui concerne la prolongation de la validité de l’approbation des substances actives alpha-cyperméthrine, beflubutamide, bénalaxyl, benthiavalicarbe, bifénazate, boscalide, bromoxynil, captane, cyazofamide, desmédiphame, diméthoate, diméthomorphe, diurone, éthéphon, étoxazole, famoxadone, fénamiphos, flumioxazine, fluoxastrobine, folpet, foramsulfuron, formétanate, métalaxyl-M, méthiocarbe, métribuzine, milbémectine, Paecilomyces lilacinus – souche 251, phenmédiphame, phosmet, pirimiphos-méthyl, propamocarbe, prothioconazole, S‑métolachlore et tébuconazole ;

  resolutie over uitvoeringsverordening (EU) 2019/707 van de Commissie van 7 mei 2019 tot wijziging van uitvoeringsverordening (EU) nr. 540/2011 wat betreft de verlenging van de goedkeuringsperiode voor de werkzame stoffen alfa-cypermethrin, beflubutamide, benalaxyl, benthiavalicarb, bifenazaat, boscalid, bromoxynil, captan, cyazofamide, desmedifam, dimethoaat, dimethomorf, diuron, ethefon, etoxazool, famaxadone, fenamifos, fenmedifam, flumioxazine, fluoxastrobin, folpet, foramsulfuron, formetanaat, fosmet, metalaxyl-M, methiocarb, metribuzin, milbemectin, Paecilomyces lilacinus stam 251, pirimifos-methyl, propamocarb, prothioconazool, S‑metolachloor en tebuconazool;

  résolution sur le projet de règlement d’exécution de la Commission modifiant le règlement d’exécution (UE) no 540/2011 en ce qui concerne la prolongation des périodes d’approbation des substances actives amidosulfuron, béta-cyfluthrine, bifénox, chlorotoluron, clofentézine, clomazone, cyperméthrine, daminozide, deltaméthrine, dicamba, difénoconazole, diflubenzuron, diflufénican, fenoxaprop-P, fenpropidine, fludioxonil, flufénacet, fosthiazate, indoxacarbe, lénacile, MCPA, MCPB, nicosulfuron, piclorame, prosulfocarbe, pyriproxyfène, thiophanate-méthyl, tritosulfuron ;

  resolutie over het ontwerp van uitvoeringsverordening van de Commissie tot wijziging van uitvoeringsverordening (EU) nr. 540/2011 wat betreft de verlenging van de geldigheidsduur voor de werkzame stoffen amidosulfuron, beta-cyfluthrin, bifenox, chlorotoluron, clofentezine, clomazone, cypermethrin, daminozide, deltamethrin, dicamba, difenoconazole, diflubenzuron, diflufenican, fenoxaprop-P, fenpropidin, fludioxonil, flufenacet, fosthiazaat, indoxacarb, lenacil, MCPA, MCPB, nicosulfuron, picloram, prosulfocarb, pyriproxyfen, thiophanate-methyl, triflusulfuron en tritosulfuron;

  résolution sur le projet de décision d’exécution de la Commission autorisant la mise sur le marché de produits contenant du maïs génétiquement modifié MZHG0JG (SYN‑ ØØØJG‑2), consistant en ce maïs ou produits à partir de celui-ci, en application du règlement (CE) no 1829/2003 du Parlement européen et du Conseil ;

  resolutie over het ontwerp van uitvoeringsbesluit van de Commissie tot verlening van een vergunning voor het in de handel brengen van producten die geheel of gedeeltelijk bestaan uit of zijn geproduceerd met genetisch gemodificeerde mais MZHG0JG (SYN‑ØØØJG‑2), overeenkomstig verordening (EG) nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad;

  résolution sur le projet de décision d’exécution de la Commission renouvelant l’autorisation de mise sur le marché de produits contenant du soja génétiquement modifié A2704‑12 (ACS‑GMØØ5‑3), consistant en ce soja ou produits à partir de celui-ci, en application du règlement (CE) no 1829/2003 du Parlement européen et du Conseil ;

  resolutie over het ontwerp van uitvoeringsbesluit van de Commissie tot verlenging van de vergunning voor het in de handel brengen van producten die geheel of gedeeltelijk bestaan uit of zijn geproduceerd met de genetisch gemodificeerde sojabonen A2704‑12 (ACS‑GMØØ5‑3) overeenkomstig verordening (EG) nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad;

  résolution sur le projet de décision d’exécution de la Commission autorisant la mise sur le marché de produits contenant du maïs génétiquement modifié MON 89034 × 1507 × MON 88017 × 59122 × DAS‑40278‑9 ou du maïs génétiquement modifié combinant deux, trois ou quatre des événements simples MON 89034, 1507, MON 88017, 59122 et DAS‑40278‑9, de produits consistant en ces maïs ou produits à partir de ceux-ci, en application du règlement (CE) no 1829/2003 du Parlement européen et du Conseil ;

  resolutie over het ontwerp van uitvoeringsbesluit van de Commissie tot verlening van een vergunning voor het in de handel brengen van producten die geheel of gedeeltelijk bestaan uit of zijn geproduceerd met de genetisch gemodificeerde mais MON 89034 × 1507 × MON 88017 × 59122 × DAS‑40278‑9, en genetisch gemodificeerde maissoorten die bestaan uit een combinatie van twee, drie of vier van de transformatiestappen MON 89034, 1507, MON 88017, 59122 en DAS‑40278‑9, ingevolge verordening (EG) nr. 1829/2003 van het Europees Parlement en de Raad;

  résolution sur l’ingérence électorale étrangère et la désinformation dans les processus démocratiques nationaux et européen,

  resolutie over buitenlandse inmenging in verkiezingen en desinformatie in de nationale en Europese democratische processen,

adoptés au cours de la période de session du 9 au 10 octobre 2019.

aangenomen tijdens de vergaderperiode van 9 tot en met 10 oktober 2019

  Dépôt au Greffe.

  Neergelegd ter Griffie.

Commission nationale permanente du Pacte culturel

Vaste nationale cultuurpactcommissie

Par lettre du 7 novembre 2019, le président de la Commission nationale permanente du Pacte culturel a transmis au Sénat, conformément à l’article 26 de la loi du 16 juillet 1973 garantissant la protection des tendances idéologiques et philosophiques, les rapports annuels de la Commission pour les années 2015, 2016, 2017 et 2018.

Bij brief van 7 november 2019, heeft de voorzitter van de Vaste nationale cultuurpactcommissie, overeenkomstig artikel 26 van de wet van 16 juli 1973 waarbij de bescherming van de ideologische en filosofische strekkingen gewaarborgd wordt, aan de Senaat overgezonden, de jaarverslagen van de Commissie voor de jaren 2015, 2016, 2017 en 2018.

  Dépôt au greffe.

  Neergelegd ter griffie.