SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2012-2013 Zitting 2012-2013
________________
24 janvier 2013 24 januari 2013
________________
Question écrite n° 5-7978 Schriftelijke vraag nr. 5-7978

de Olga Zrihen (PS)

van Olga Zrihen (PS)

au vice-premier ministre et ministre des Affaires étrangères, du Commerce extérieur et des Affaires européennes

aan de vice-eersteminister en minister van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Europese Zaken
________________
La notion de consentement libre préalable et éclairé dans les accords commerciaux Het begrip vrije, voorafgaande en weloverwogen toestemming in handelsovereenkomsten 
________________
accord commercial (UE)
Pérou
clause sociale
handelsovereenkomst (EU)
Peru
sociale clausule
________ ________
24/1/2013Verzending vraag
15/4/2013Antwoord
24/1/2013Verzending vraag
15/4/2013Antwoord
________ ________
Requalification de : demande d'explications 5-2867 Requalification de : demande d'explications 5-2867
________ ________
Question n° 5-7978 du 24 janvier 2013 : (Question posée en français) Vraag nr. 5-7978 d.d. 24 januari 2013 : (Vraag gesteld in het Frans)

Le 26 juin dernier, l'Union européenne a signé un accord commercial ambitieux et complet avec la Colombie et le Pérou. Selon le commissaire européen au Commerce, Monsieur Karel DE GUCHT, cet accord " [créera] un cadre stable visant à stimuler les échanges commerciaux entre l'UE et la région andine ".

Si ces perspectives économiques semblent plutôt satisfaisantes, il convient de les contrebalancer avec une réalité socioéconomique peu favorable à la population locale puisqu'au Pérou, quelques 20% du sous-sol national a été vendu par l'Etat à des multinationales sans pour autant offrir de débouchés ou de quelconques possibilités d'emplois pour les péruviens. Par ailleurs, l'activité extractive dont le Pérou tire ses principaux revenus a un impact environnemental conséquent, tout comme dans le domaine de la santé, de la cohésion sociale ou du respect des droits de l'Homme. Enfin, l'absence de participation et de consultation citoyenne au projet d'extraction et d'exploitation des sols a entrainé une situation sociale explosive puisqu'actuellement plus de 200 conflits sociaux sont dénombrés dans le pays, dont 124 directement liés à l'exploitation minière.

L'accord conclu avec le Pérou est symptomatique des axes politiques et économiques privilégiés par l'Union européenne. Il constitue en ce sens un exemple parmi tant d'autres des priorités définies en termes de politique commerciale par l'Europe, mais pose certaines questions quant aux aspects démocratiques ainsi que de prise en considération des souhaits et volontés des populations locales directement liées par les termes des accords convenus.

Dès lors, Monsieur le Ministre, quelles initiatives envisagez-vous de mettre en œuvre à l'échelle européenne afin d'ouvrir le débat, d'une part, quant à l'absence de légitimité et d'automaticité du droit à un Consentement Libre Préalable et Eclairé (CLIP) tel que prévu dans la Convention 169 de l'OIT au sein dudit accord commercial entre l'Union européenne et le Pérou et, plus largement, dans tout accord commercial établi par l'Union européenne ?

 

Op 26 juni jongstleden ondertekende de Europese Unie een ambitieuze en veelomvattende handelsovereenkomst met Colombia en Peru. Dit akkoord zal een stabiel kader scheppen voor de bevordering van de handel tussen de EU en de Andesregio, aldus Europees Commissaris voor handel Karel De Gucht.

Die economische vooruitzichten lijken veelbelovend, maar ze moeten toch afgewogen worden tegen de weinig rooskleurige sociaaleconomische context van de lokale bevolking, vermits in Peru zowat 20% van de nationale bodemrijkdom door de staat aan multinationals is verkocht zonder dat daar enig toekomstperspectief of mogelijke tewerkstelling tegenoverstaat voor de Peruvianen. De delfstoffenindustrie, die Peru het merendeel van zijn inkomsten oplevert, heeft belangrijke gevolgen voor het milieu, maar ook voor de volksgezondheid, voor de sociale cohesie en voor de naleving van de mensenrechten. Het ontbreken van enige participatie en inspraak van het volk in de geplande extractie en exploitatie van de natuurlijke bodemrijkdommen leidde tot een explosief sociaal klimaat. Op dit ogenblik zijn er niet minder dan 200 sociale conflicten, waarvan er 124 rechtstreeks verband houden met de mijnbouw.

De overeenkomst die met Peru werd gesloten, is een illustratie van de manier waarop de EU nauwe politieke en economische betrekkingen wil onderhouden met bepaalde landen. Het is één van de vele voorbeelden waarbij wordt aangetoond wat echt van belang is in het Europees economisch beleid. Tegelijk kan men zich afvragen wat het democratische gehalte daarvan is en in hoeverre rekening gehouden wordt met de wensen van de plaatselijke bevolking die rechtstreeks te maken krijgt met de bepalingen van die overeenkomst.

Welke initiatieven overweegt de minister op het Europese niveau om het debat te openen over de gebrekkige legitimiteit en de niet-automatische toepassing van het recht op vrije, voorafgaande en weloverwogen toestemming, zoals omschreven in Conventie 169 van de IAO, in deze overeenkomst tussen de Europese Unie en Peru en, meer algemeen, in elke door de EU vooropgestelde handelsovereenkomst?

 
Réponse reçue le 15 avril 2013 : Antwoord ontvangen op 15 april 2013 :

La dimension sociale et environnementale des Accords commerciaux est un pilier fondamental de la politique commerciale européenne. Elle ressort d’ailleurs dans la stratégie « Global Europe » de l’Union européenne. Il ne fait aucun doute que l’Union européenne continuera à promouvoir les valeurs qui lui sont chères à travers le volet externe de sa stratégie « Europe 2020 ». La Belgique est elle aussi engagée dans la promotion du développement durable, les normes de travail internationales et des conditions de travail décentes à l’extérieur de l’Union européenne . Avec l’ensemble des États membres de l’Union européenne, la Belgique n’épargne d’ailleurs aucun effort pour soutenir les propositions et actions de la Commission européenne en la matière et nous plaidons toujours pour que les accords bilatéraux contiennent des chapitres solides en matière de développement durable. 

L’accord avec la Colombie et le Pérou contient également des dispositions ambitieuses sur la protection des droits de l’Homme, de l’État de droit, la bonne gouvernance ainsi que des engagements de mettre effectivement en œuvre les conventions internationales prioritaires, fondamentales et actualisées de l’OIT et à la protection de l’environnement. De manière générale, l’accord comprend des engagements équivalents aux obligations que le Pérou et la Colombie doivent respecter dans le cadre du Système des Préférences généralisées élargi (« SPG+ »[1]) et sur certains points va même au-delà. Les organisations de la société civile seront systématiquement associées au contrôle de la mise en œuvre de ces engagements, qui sera par ailleurs soumise à un système d’arbitrage (cf. chapitre IX de l’Accord). 

Quant à la mise en œuvre effective par les Parties tierces de leurs engagements, il y a lieu de rappeler que l’approche européenne est avant tout basée sur des incitants, une coopération et un suivi efficace. Sur le plan social en particulier, notre position ne peut être comprise qu’à travers une approche incitative, non coercitive. On ne peut pas en effet obliger les partenaires avec lesquels on négocie à signer sous la contrainte. On peut par contre promouvoir le respect et la mise en œuvre de certaines normes par des mesures d’accompagnement (je pense ici par exemple au Système des préférences généralisées + que j’ai mentionné plus tôt) et le dialogue. L’accord avec la Colombie et le Pérou prévoit la mise sur pied d’un mécanisme institutionnel et de suivi entre les Parties qui assurera un dialogue structuré entre elles (article 280 et suivants de l’accord). Ce cadre permettra d’aborder avec les parties tierces tout problème d’intérêt mutuel dont celui évoqué par Mme Zrihen.

[1] Pour rappel : le SPG+ est un système de préférences tarifaires accordé par l’Union européenne, qui prévoit des préférences tarifaires additionnelles et l’accès préférentiel au marché européen pour les pays qui ratifient et appliquent les conventions internationales agréées dans les domaines des droits de l’Homme et du travail, du développement durable et de la bonne gouvernance.

Het sociale en milieuaspect van de Handelsakkoorden is een fundamentele pijler van het Europese handelsbeleid. De strategie « Global Europe » van de Europese Unie legt hier overigens de nadruk op. Het leidt geen twijfel dat de Europese Unie, door middel van het externe luik van haar strategie “Europa 2020”, zal verdergaan met het promoten van de waarden die haar dierbaar zijn. België is ook betrokken bij de promotie van duurzame ontwikkeling, de internationale arbeidsnormen en degelijke werkomstandigheden buiten de Europese Unie. Samen met de andere lidstaten van de Europese Unie spaart België géén inspanningen om de voorstellen en de acties van de Europese Commissie op dit gebied te ondersteunen en we pleiten er altijd voor dat de bilaterale overeenkomsten stevige hoofdstukken bevatten met betrekking tot de duurzame ontwikkeling.

De overeenkomst met Colombia en Peru bevat ook ambitieuze bepalingen over de bescherming van de mensenrechten, de Rechtsstaat, goed bestuur alsook verplichtingen om effectief de belangrijkste, fundamentele en geactualiseerde internationale overeenkomsten van de IAO uit te voeren en de bescherming van het milieu. Algemeen bevat de overeenstemming verbintenissen die vergelijkbaar zijn met de verplichtingen die Peru en Colombia in het kader van het gegeneraliseerd voorkeurssysteem (« SPG+ »[1]) moeten respecteren en op bepaalde punten gaat de overeenstemming zelfs verder. De organisaties van het maatschappelijke middenveld zullen systematisch betrokken worden bij de controle van de uitvoering van deze verbintenissen, die trouwens aan een bemiddelingssysteem zal worden onderworpen (cf. hoofdstuk IX van de Overeenstemming). 

Wat de effectieve uitvoering door de derde partijen betreft, dient er op te worden gewezen dat de Europese aanpak vooral gebaseerd is op efficiënte stimulansen, samenwerking en opvolging. Vooral op sociaal vlak kan ons standpunt alleen begrepen worden doorheen een stimulerende benadering en geen coërcitieve benadering. Men kan de partners met wie wij onderhandelen er niet toe verplichten te onderteken. Men kan echter wel de bevordering en de inwerkstelling van sommige normen, door middel van begeleidende maatregelen (ik denk hier bijvoorbeeld aan het gegeneraliseerd voorkeurssysteem dat ik eerder vermeldde) en dialoog, promoten. De overeenstemming met Colombia en Peru voorziet tussen de partijen in de inwerkstelling van een institutioneel en opvolgingsmechanisme dat een gestructureerde dialoog tussen hen in stand zal houden (artikel 280 en volgende van de overeenstemming). Dit kader zal toelaten om met derden elk probleem van wederzijds belang, waaronder dat aangekaart door Mevrouw Zrihen, aan te snijden.

[1] Ter herinnering: SPG+ is een systeem van tarifaire voorkeuren dat door de Europese Unie wordt toegekend en dat voorziet in bijkomende tarifaire voorkeuren en een preferentiële toegang tot de Europese markt voor landen die de internationale normen op het vlak van mensen- en arbeidsrechten, duurzame ontwikkeling en goed bestuur ratificeren en toepassen