SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2010-2011 Zitting 2010-2011
________________
9 novembre 2010 9 november 2010
________________
Question écrite n° 5-332 Schriftelijke vraag nr. 5-332

de Richard Miller (MR)

van Richard Miller (MR)

au ministre du Climat et de l'Énergie

aan de minister van Klimaat en Energie
________________
Empreinte écologique de la Belgique - Rapport "Planète vivante 2010" du World Wide Fund for Nature (WWF) - Données statistiques - Méthodologie Ecologische voetafdruk van België - Verslag "Levende planeet 2010" van het World Wide Fund for Nature (WWF) - Statistieken - Methodiek 
________________
protection de l'environnement
statistique de l'environnement
empreinte écologique
milieubescherming
milieustatistiek
ecologische voetafdruk
________ ________
9/11/2010Verzending vraag
11/5/2011Antwoord
9/11/2010Verzending vraag
11/5/2011Antwoord
________ ________
Question n° 5-332 du 9 novembre 2010 : (Question posée en français) Vraag nr. 5-332 d.d. 9 november 2010 : (Vraag gesteld in het Frans)

Selon les résultats de l'édition 2010 du Rapport « Planète vivante » de l'organisation internationale pour la conservation de la nature WWF (World Wide Fund for Nature), la Belgique occupe le quatrième rang mondial en termes d'empreinte écologique par personne.

Elle se classe ainsi juste derrière les Émirats arabes unis, le Qatar et le Danemark et est suivie par les États-Unis.

Ce rapport 2010 apporte une nouveauté puisque la méthodologie a été améliorée, ce qui a permis de démontrer que l'empreinte écologique belge a été largement sous-estimée par le passé.

Les données publiées dans ce rapport sont-elles exactes ? Disposez-vous des mêmes statistiques ? Utilisez-vous la même méthodologie que WWF pour mesurer l'empreinte écologique de la Belgique ? Quelle est-elle ? Peut-elle être améliorée ? Enfin, quels sont les objectifs à court et à long terme ?

 

Volgens de resultaten van het verslag “Levende Planeet 2010” van de internationale organisatie voor het behoud van de natuur, het Wereldnatuurfonds WWF (World Wide Fund for Nature), neemt België de vierde plaats in op de wereldranglijst van de ecologische voetafdruk per mens.

België staat onmiddellijk achter de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar en Denemarken en wordt gevolgd door de Verenigde Staten van Amerika.

Dat verslag 2010 bevat een nieuwigheid aangezien de methodiek verbeterd werd, zodat kon worden aangetoond dat de Belgische ecologische voetafdruk in het verleden zwaar werd onderschat.

Zijn de in dit rapport gepubliceerde gegevens correct? Beschikt u over dezelfde statistieken? Gebruikt u dezelfde methodiek als het WWF om de ecologische voetafdruk van België te meten? Waaruit bestaat ze? Kan ze worden verbeterd? Welke zijn tot slot de doelstellingen op korte en op lange termijn?

 
Réponse reçue le 11 mai 2011 : Antwoord ontvangen op 11 mei 2011 :

J’ai l’honneur de porter les éléments suivants à la connaissance de l’honorable membre :

L’empreinte écologique telle que reprise dans la publication mentionnée du World Wildlife Fund (WWF) est calculée par « Global Footprint Network » qui effectue des calculs annuels de l’empreinte écologique. Le WWF publie cet index tous les deux ans dans sa publication « Our living planet ».

Le calcul national de l’empreinte écologique se fonde sur environ 5 000 données par pays issues de base de données reconnues internationalement : celles de la FAO (Organisation des Nations unies pour l’alimentation et l’agriculture), l’Agence internationale de l’Énergie, l’UNSD (division Statistique des Nations unies) et le GIEC (Groupe d’experts intergouvernemental sur l’évolution du climat). Pour la publication de l’empreinte écologique 2010, le Global Footprint Network s’est basé sur les données disponibles les plus récentes, qui sont celles de 2007.

Des informations complémentaires sur la méthode de calcul sont disponibles à l’adresse suivante : http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/methodology/

L’analyse de la méthodologie et des données utilisées par le GFN pour le calcul de l’empreinte écologique n’est pas fait systématiquement en Belgique. Il n’y pas non plus un calcul régulier de l’empreinte écologique par une institution belge. Une étude récente a néanmoins été réalisée par la Task Force Développement durable du Bureau fédéral du Plan entre 2004 et 2007, dans le cadre d’un partenariat établi avec le Global Footprint Network. Cette étude a analysé :

- la qualité des données utilisées par le GFN pour calculer de l’empreinte écologique et de la biocapacité de la Belgique;

- la méthode de calcul de l’empreinte écologique et de la biocapacité;

- le potentiel de ces deux indicateurs pour soutenir une stratégie de développement durable.

Cette étude a aussi fait l’objet d’une collaboration entre la Task Force Développement durable du Bureau fédéral du Plan et la Direction Générale Statistique et Information Économique (DGSIE). Cette dernière a effectué le calcul de l’empreinte écologique (EE) et de la biocapacité (BC) en Belgique en 2003 en utilisant la méthode du GFN, mais en l’appliquant aux donnés disponibles en Belgique. L’étude démontre qu’il y a des différences importantes entre les résultats de GFN et ceux de la DGSIE. Selon la DGSIE, l’empreinte écologique de la Belgique en 2003 s’élevait à 6,07 hectares globaux (hag) par habitant, contre 4,52 hag par habitant selon le GFN. À côté des résultats différents, les deux institutions se contredisent aussi dans l’importance des causes possibles de cette forte empreinte écologique :

- les différences de résultat entre le calcul effectué par le Global Footprint Network et le calcul effectué par la DGSIE proviennent en partie de la mauvaise qualité ou de l’absence de données belges dans les banques de données de la FAO. De telles différences n’ont pas été observées en France et en Suisse lorsque les experts de ces pays ont effectué des calculs similaires de l’EE et de la BC;

- le manque de connaissances des situations et conditions nationales affecte la qualité du calcul de l’EE et de la BC;

- une grande partie des données est issue de travaux scientifiques. Sans nier la qualité de ces travaux, ces données devraient être validées par un comité d’experts pour crédibiliser la méthode de calcul;

- de nombreuses données utilisées par le Global Footprint Network n’ont pas pu être contrôlées dans le temps octroyé à ce travail d’analyse statistique effectué par la DGSIE pendant une période de stage. Ces données portant sur des sujets très techniques nécessiteraient une analyse plus approfondie.

L’empreinte écologique est un indicateur et elle sert en premier lieu de moyen de communication pour exprimer de manière synthétique des matières complexes. Cela implique également que cet indicateur doit être utilisé correctement, dans le contexte pertinent. Dans ce cadre, il faut tenir compte des éléments suivants :

- l’empreinte écologique fournit des informations de manière synthétique sur différentes pressions que les modes de production et de consommation exercent sur l’environnement. Cela nous permet de relier les modes de production et de consommation (le moteur de notre développement) et l’état de l’environnement, ce qui, en soi, constitue un lien entre les questions économiques à court terme (modes de production et de consommation) et les questions à plus long terme relatives à l’environnement;;

- le calcul de l’indicateur lui-même est une question scientifique, à laquelle différentes institutions de notre pays participent selon leurs capacités dans le cadre d’un processus international. Il est important de mentionner que l’indicateur lui-même n’est pas relié à un accord international et ne jouit donc pas du même statut que le produit intérieur brut, par exemple. Malgré le fait qu’il serait très judicieux de disposer d’un indicateur agrégé de pressions environnementales, de même qu'un indicateur agrégé sur la dimension sociale du développement durable à côté du PIB, on ne peut pas encore affirmer à l’heure actuelle que l’empreinte écologique remplit ce rôle dans sa forme actuelle;

- la méthodologie de l’indicateur évolue avec les années et, par conséquent, sa valeur absolue également.

Compte tenu de la discussion scientifique concernant l’indicateur en soi, il semble donc plus important de ne pas discuter de la valeur absolue de l’empreinte écologique, et donc pas non plus de la comparaison des pays, mais bien de l’analyse des différentes causes pour lesquelles l’indicateur a un score relativement élevé ou bas, et d’en tenir compte d’un point-de-vue général dans les objectifs stratégiques. Bien que la gravité des causes possibles diffère entre le calcul de la DGSIE et le GFN, il est néanmoins important de garder à l’esprit les trois causes les plus influentes pour la Belgique en ce qui concerne le déficit écologique, à savoir :

1. une dégradation de l’état de l’environnement en Belgique étant donné que l’EE de la production associée aux forêts est supérieure à la BC des forêts;

2. une importation nette de BC observée pour quatre types de surfaces : terres arables (produits agricoles), pâturages (bétail), forêts (bois) et zones de pêche (poissons);

3. une dégradation de l’état de l’environnement mondial due aux émissions de CO2 étant donné le niveau élevé de l’EE des sols énergétiques.

Bien que l’indicateur soit très pertinent comme instrument de sensibilisation vis-à-vis du grand public, il ne semble pas évident de le coupler directement à la préparation des politiques, qu’il s’agisse de la politique relative à l’environnement (pour laquelle nous pourrions disposer de comptes satellites environnementaux plus développés) et au développement durable ou de son intégration dans d’autres domaines de la politique. Pour pouvoir disposer d’une représentation exhaustive de la pression exercée sur l’environnement, il faut compléter le tableau avec un jeu d’indicateurs plus complet. Pour mesurer l’efficacité de la politique, il existe aussi d’autres indicateurs qui sont couplés à la politique et qui offrent une représentation plus complète.

Ik heb de eer het geachte lid te antwoorden:

De ecologische voetafdruk zoals gepubliceerd in de vermelde publicatie van het World Wildlife Fund (WWF) wordt berekend door de “Global Footprint Network” die jaarlijkse berekeningen maakt van de ecologische voetafdruk. Het WWF publiceert deze index tweejaarlijks in zijn publicatie “Our living planet”.

De nationale berekening van de ecologische voetafdruk baseert zich op ongeveer 5 000 basisgegevens per land die worden opgevraagd in internationaal erkende datasets. De belangrijkste datasets zijn deze van de FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations), het Internationaal Energie-Agentschap, de UN Statistics Division en het IPPC (Intergovernmental Panel on Climate Change). Voor de publicatie van de voetafdruk van 2010 baseerde het Global Footprint Network zich op de meest recent beschikbare gegevens, zijnde van 2007.

Meer info over de berekeningsmethode is terug te vinden op: http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/methodology/

Noch de methode, noch de gegevens die door het GFN worden gebruikt om de ecologische voetafdruk te berekenen, worden systematisch geanalyseerd in België. Er is ook helemaal geen regelmatige berekening van de ecologische voetafdruk door een Belgische instelling. Toch werd er recent een studie uitgevoerd door de Task Force Duurzame Ontwikkeling van het Federaal Planbureau van 2004 tot 2007, dit in kader van een samenwerkingsverband met het Global Footprint Network. Deze studie analyseerde volgende zaken:

- de kwaliteit van de gegevens gebruikt door het GFN voor het berekenen van de ecologische voetafdruk en de biocapaciteit van België;

- de berekeningsmethode van de ecologische voetafdruk en de biocapaciteit;

- het potentieel van deze twee indicatoren om een strategie van duurzame ontwikkeling te ondersteunen.

Deze studie was eveneens een samenwerkingsverband tussen de Task Force Duurzame Ontwikkeling van het Federaal Planbureau en de ADSEI (Algemene Directie Statistiek en Economische informatie). Deze laatste heeft een herberekening uitgevoerd van de ecologische voetafdruk en de biocapaciteit van België van 2003 door gebruik te maken van de berekeningsmethode van het GFN, maar op basis van gegevens die beschikbaar zijn in België. De studie toont aan dat er belangrijke verschillen zijn tussen de resultaten van het GFN en die van de ADSEI. Volgens de ADSEI bedroeg de ecologische voetafdruk van België in 2003 6,07 gha per inwoner, tegenover 4,52 gha per inwoner volgens het GFN. Naast de verschillende resultaten spreken beide instellingen elkaar ook tegen wat de zwaarte betreft van de mogelijke oorzaken van deze sterke ecologische voetafdruk:

- de verschillen in het resultaat tussen de berekening uitgevoerd door het Global Footprint Network en de berekening uitgevoerd door de ADSEI zijn deels het gevolg van de slechte kwaliteit dan wel van het gebrek aan Belgische gegevens in de gegevensbanken van de FAO. Dergelijke verschillen werden niet geconstateerd in Frankrijk en Zwitserland toen de experts van die landen soortgelijke berekeningen van de EV en de BC hebben uitgevoerd;

- het gebrek aan kennis van de nationale situaties en omstandigheden beïnvloedt de kwaliteit van de berekening van zowel de voetafdruk als de biocapaciteit;

- een groot deel van de gegevens is afkomstig van wetenschappelijke werken. Zonder de kwaliteit van die werken te betwisten, zouden die gegevens door een comité van experts moeten worden gevalideerd om zo de berekeningsmethode geloofwaardigheid te geven;

- vele gegevens die door het Global Footprint Network worden gebruikt, konden nog niet worden gecontroleerd binnen de tijdspanne die was voorzien voor dit statistisch analysewerk. Dit wordt uitgevoerd door de ADSEI in het kader van een stageperiode. Deze gegevens die betrekking hebben op zeer technische onderwerpen zouden grondiger moeten worden geanalyseerd.

De ecologische voetafdruk is een indicator en dit dient in de eerste plaats als een communicatiemiddel om complexe materie samengevat weer te geven. Dit impliceert ook dat deze indicator op een correcte wijze moet gebruikt worden, binnen de hiervoor relevante context. Hierbij dient rekening gehouden te worden met volgende zaken:

- de ecologische voetafdruk informeert op synthetische wijze verschillende drukken die productie- en consumptiepatronen uitoefenen op het leefmilieu. Dit laat ons toe om productie- en consumptiepatronen (stuwkracht van onze ontwikkeling) in verbinding te brengen met de toestand van het leefmilieu, wat op zich een verbinding is van economische vragen op korte termijn (consumptie- en productiepatronen) met vragen op lange termijn aangaande het leefmilieu;

- de berekening van de indicator zelf is een wetenschappelijk vraagstuk, waar verschillende instellingen van ons land naar eigen vermogen aan deelnemen in een internationaal proces. Het is belangrijk te vermelden dat de indicator zelf niet verbonden is aan een internationaal akkoord en dus ook niet hetzelfde statuut bekleed als bijvoorbeeld het Bruto Binnenlands Product. Ondanks het feit dat het zeer zinvol zou zijn om een geaggregeerde indicator voor de ecologische voetafdruk te hebben, evenals een erkende indicator met betrekking tot de maatschappelijke dimensie van duurzame ontwikkeling naast het BBP, kan momenteel nog niet gesteld worden dat de ecologische voetafdruk dit in zijn huidige vorm vervolmaakt;

- de methodiek van de indicator wijzigt doorheen de jaren, dus ook zijn absolute waarde.

Rekening houdende met de wetenschappelijke discussie omtrent de indicator op zich lijkt het op beleidsniveau dan ook belangrijker om niet over de absolute waarde van de ecologische voetafdruk te discussiëren, en dus ook niet over de vergelijking van landen onderling, maar wel over de analyse van de verschillende oorzaken waarom de indicator een relatief hoge of lage score heeft en hiermee in algemene zin rekening te houden bij beleidsdoelstellingen. Hoewel de zwaarte van de mogelijke oorzaken verschilt tussen de berekening van de ADSEI en het GFN, is het wel belangrijk om de drie meest doorwegende oorzaken van het ecologische deficit voor België in het achterhoofd te houden, zijnde:

1. een verslechtering van de toestand van het milieu in België aangezien de ecologische voetafdruk van de productie verbonden aan de bossen groter is dan de biocapaciteit van de bossen;

2. een netto import van BC voor vier soorten oppervlaktes: akkerland (landbouwproducten), graasland, (vee), bosland (hout) en visland (vis);

3. een verslechtering van de toestand van het milieu op wereldvlak door de CO2-emissies gezien de hoge ecologische voetafdruk van energieland

- Hoewel de indicator zeer zinvol is als sensibilseringsinstrument naar het brede publiek toe, lijkt het niet evident om deze indicator rechtstreeks aan het beleid te koppelen, zowel niet voor het beleid leefmilieu (waarvoor wij zouden kunnen beschikken over meer ontwikkelde satellietrekeningen inzake leefmilieu) en duurzame ontwikkeling als voor de integratie hiervan in andere beleidsdomeinen. Om een volledig zicht te hebben op de druk uitgeoefend op het leefmilieu dient er een aanvulling te zijn met een meer volledige set van indicatoren. Ook voor het meten van de doeltreffendheid van het beleid zijn er reeds andere indicatoren die aan het beleid gekoppeld zijn en die een meer volledig beeld geven.