SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2009-2010 Zitting 2009-2010
________________
12 janvier 2010 12 januari 2010
________________
Question écrite n° 4-6473 Schriftelijke vraag nr. 4-6473

de Wouter Beke (CD&V)

van Wouter Beke (CD&V)

au vice-premier ministre et ministre des Finances et des Réformes institutionnelles

aan de vice-eersteminister en minister van Financiën en Institutionele Hervormingen
________________
Agences de notation de crédit - Réglementation européenne - Effets en Belgique Creditrating agencies - Europese regelgeving - Impact in België 
________________
notation de crédit
établissement de crédit
référé
règlement (UE)
solvabilité financière
Autorité européenne des marchés financiers
kredietrating
kredietinstelling
kort geding
verordening (EU)
financiële solvabiliteit
Europese Autoriteit voor effecten en markten
________ ________
12/1/2010Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 11/2/2010)
3/2/2010Antwoord
12/1/2010Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 11/2/2010)
3/2/2010Antwoord
________ ________
Herkwalificatie van : vraag om uitleg 4-1328 Herkwalificatie van : vraag om uitleg 4-1328
________ ________
Question n° 4-6473 du 12 janvier 2010 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 4-6473 d.d. 12 januari 2010 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

À la suite de quelques gros scandales, entre autres les affaires Enron aux États-Unis et Parmalat en Italie, il était devenu rapidement évident pour les instances européennes qu'il fallait une réglementation sur les agences de notation de crédit. Il fallut cependant attendre encore cinq ans avant qu'une telle réglementation ne devienne effective. Récemment est donc entré en vigueur le règlement européen N°1060/2009 du 16 septembre 2009 sur les agences de notation de crédit.

Ce règlement établit surtout des conditions de qualité des notations et d'évitement des conflits d'intérêts. Il y est prévu en outre un système d'enregistrement des « agences de notation de crédit ». Le règlement résout quelques problèmes fondamentaux liés aux « agence de notation de crédit ». S'il subsistait des réserves sur la nécessité de telles mesures, la crise financière récente devrait, je pense, les avoir balayées. Pour d'autres problèmes, comme la concurrence limitée dans le secteur de la notation du crédit, il n'y a, hélas encore, aucune proposition de réponse idoine.

Le règlement répond à la plupart des recommandations de la Commission spéciale. Sur certains points, les recommandations de la Commission spéciale allaient cependant au-delà des dispositions du règlement. Ainsi, la Commission demandait qu'on instaure une forme de procédure en référé pour pouvoir contester vite et de manière efficace des notations erronées. Le dommage économique causé par une notation erronée peut en effet être considérable.

La Commission spéciale affirmait aussi clairement que la notation obtenue par des institutions financières, qui doivent estimer elles-mêmes le risque, ne dispensait pas celles-ci de leur responsabilité sur la qualité des produits qu'elles offrent. Le risque plane cependant qu'avec l'entrée en vigueur de la procédure européenne d'enregistrement, on n'accorde plus que jamais beaucoup d'importance aux notations externes.

Pour ces raisons, j'aimerais recevoir une réponse aux questions suivantes :

1. Quel est l'impact de ce règlement européen sur les institutions financières belges ?

2. Quel est l'impact de ce règlement européen sur l'organe de contrôle des institutions financières belges ? Comment se déroule la collaboration à ce sujet avec le Comité européen des régulateurs des marchés de valeurs mobilières (CERVM) ?

3. Dans quelle mesure le gouvernement fédéral recourra-t-il à des notations externes dans ses différentes politiques ?

4. Quelle est la position du ministre sur l'instauration d'une procédure de référé pour contester des notations erronées ? Comment peut-on mieux réglementer la responsabilité d'une agence de notation de crédit en cas de notation erronée ? Une notation de crédit relève-t-elle comme aux États-Unis de la liberté d'expression ?

5. Comment peut-on inscrire dans la législation belge la responsabilité propre des institutions financières en matière de notation de crédit ?

 

Naar aanleiding van enkele grote schandalen, zoals onder andere Enron in de Verenigde Staten en Parmalat in Europa, werd het voor de Europese instanties snel duidelijk dat er een regelgeving moest komen voor de “ creditrating agencies “. Toch heeft het nog meer dan vijf jaar geduurd vooraleer er effectief een regelgeving tot stand zou komen. Recent werd een regelgeving ingevoerd met de Europese verordening nr. 1060/2009 van 16 september 2009 inzake de ratingbureaus.

De verordening voorziet vooral voorwaarden voor de kwaliteit van de ratings en het voorkomen van belangenconflicten. Er wordt bovendien voorzien in een systeem van registratie voor de “ creditrating agencies “. De verordening komt tegemoet aan enkele fundamentele problemen met betrekking tot de “ creditrating agencies “. Als er al bezwaren bestonden met betrekking tot deze maatregelen, dan heeft de recente financiële crisis deze bezwaren mijn inziens volledig van tafel geveegd. Voor andere problemen, zoals de beperkte competitie binnen de creditrating sector, wordt jammer genoeg nog geen adequaat antwoord geboden.

De verordening komt tegemoet aan de meeste aanbevelingen van de Bijzondere Commissie. De Bijzondere Commissie ging echter op enkele punten verder in haar aanbevelingen. Zo werd onder meer gevraagd dat een vorm van kortgedingprocedure wordt ingevoerd om het mogelijk te maken snel en efficiënt op te treden tegen foutieve ratings. De economische schade van een foutieve rating kan immers hoog oplopen.

De Bijzondere Commissie stelde ook duidelijk dat een rating de financiële instellingen, die zelf een inschatting moeten maken van het risico, niet ontslaat van hun verantwoordelijkheid inzake de kwaliteit van de producten die ze aanbieden. Het gevaar dreigt immers dat, met het invoeren van een Europese registratieprocedure, nu nog meer dan voorheen, een groot belang wordt gehecht aan externe ratings. Dit is vaak onterecht.

Om deze redenen had ik graag een antwoord gekregen op de volgende vragen:

1) Wat is de impact van deze Europese verordening op de Belgische financiële instellingen?

2) Wat is de impact van deze Europese verordening op de Belgische financiële toezichthouder? Hoe verloopt de samenwerking op dit vlak met de Committee of European Securities Regulators (CESR)?

3) In welke mate maakt de federale regering zelf gebruik van externe ratings binnen haar verschillende beleidsdomeinen?

4) Wat is het standpunt van de geachte minister met betrekking tot de invoering van een procedure in kortgeding om foutieve ratings aan te vechten? Hoe kan de aansprakelijkheid voor een foutieve rating door een “ creditrating agency “ beter worden geregeld? Kan een creditrating onder de vrijheid van meningsuiting vallen zoals in de Verenigde Staten?

5) Hoe kan de eigen verantwoordelijkheid van de financiële instellingen voor een kredietbeoordeling worden geconcretiseerd in de Belgische wetgeving?

 
Réponse reçue le 3 février 2010 : Antwoord ontvangen op 3 februari 2010 :

Question 1

Ce sont principalement les agences de notation qui ont été montrées du doigt lors de l’analyse des causes de la crise financière et économique. Elles auraient attribué des notations ne correspondant pas aux risques des produits structurés complexes et elles n’ont pas traduit les modifications du marché suffisamment rapidement dans leurs notations adaptées. L’attention a été également attirée sur la problématique du conflit d’intérêts entre les agences de notation et les émetteurs et sur le manque de transparence, notamment en ce qui concerne la méthode de notation utilisée. La structure oligopolistique du marché des agences de notation est également ressentie comme un problème.

Le règlement (CE) n° 1060/2009 du Parlement européen et du conseil du 16 septembre 2009 sur les agences de notation (le règlement) tente de répondre à ces préoccupations par l’instauration d’un système d’enregistrement et de contrôle des agences de notation. Ce système doit garantir l’indépendance, l’objectivité et une meilleure qualité des notations utilisées dans la communauté à des fins réglementaires.

La demande de reconnaissance des agences de notation doit être introduite auprès du Comité européen des régulateurs des marchés de valeurs mobilières (CERVM) qui transmet le dossier aux superviseurs nationaux des marchés. La demande de reconnaissance est traitée au sein d’un « collège des superviseurs », sous la coordination d’un « home superviseur ». Le CERVM se voit ainsi attribuer un rôle prépondérant dans ce processus car il doit garantir une approche uniforme dans le chef des autorités compétentes.

Il semble que le rôle du CERVM, qui deviendra l’Autorité européenne des marchés financiers (AEMF) dans le cadre de la nouvelle architecture européenne de contrôle, soit encore renforcé à l’avenir. L’Ecofin du 2 décembre 2009 a obtenu un accord de principe sur une proposition disposant que l’AEMF aura des pouvoirs de contrôle exclusifs sur les agences de notation.

Le règlement a un effet direct et assure ainsi un maximum de consistance à l’approche de l’enregistrement et au contrôle des agences de notation dans la communauté. La Belgique doit désigner pour le 7 juin 2010 au plus tard une autorité compétente pour l’application du règlement.

Questions 2 et 5

Les institutions financières belges ont recours aux agences de notation, par ex. pour le calcul et l’estimation de leur solvabilité dans le cadre de la réglementation de Bâle 2. Ces notations seront désormais rendues par des agences de notation enregistrées dans la communauté et soumises à un contrôle permanent. Il résultera de ce règlement que les institutions financières pourront avoir recours à des notations plus fiables.

L’utilisation de notations provenant d’agences de notation enregistrées dans la communauté ne décharge cependant pas les institutions financières belges de leurs responsabilités dans le cadre d’une gestion adéquate des risques ni de faire preuve de « due diligence » et d’évaluer les différents risques qu’elles courent.

On précisera cependant que le règlement n’interdit pas aux institutions financières de proposer des produits sans notation ou avec une notation donnée par une agence de notation non enregistrée dans la communauté. Si une notation est attribuée à des titres pour lesquels un prospectus a été approuvé, celui-ci ne peut indiquer la notation que si elle a été donnée par une agence de notation enregistrée dans la communauté.

Question 3

Pour ce qui concerne l’utilisation de notations externes par le gouvernement fédéral, je peux signaler que la Trésorerie utilise des notations dans le cadre de la gestion des crédits de ses contreparties. L’acception en qualité de contrepartie requiert de la part de l’institution de crédit une notation « A » au minimum, ce qui correspond dans la classification de l’agence Moody à une probabilité de faillite de 0,02 %. Dans la pratique, la toute grande majorité des contreparties ont une notation « AA ».

En outre, la Trésorerie calcule pour chaque contrepartie une limite de crédit en fonction de la notation, mais également en fonction du niveau des fonds propres de l‘institution concernée.

Question 4

L’introduction éventuelle d’une procédure en référé pour combattre les « notations erronées » n’est peut-être pas la meilleure attitude à adopter pour obtenir le résultat souhaité.

On peut dire actuellement sans se tromper que de nombreuses notations accordées à des emprunts « subprime » étaient erronées et que les notations de nombreux produits complexes se fondaient sur des informations insuffisantes concernant le profil de risque. Toutefois, il semble particulièrement difficile, sinon impossible, de donner au préalable une définition générale de ce qui est considéré comme une notation « erronée ». Il va de soi que le simple fait qu’une notation doive être revue par la suite n’est pas une raison pour la qualifier d’« erronée ». Donc, hormis le cas de fraude ou de rétention frauduleuse d’informations, il semble impossible de donner une définition d’une « notation erronée ».

Le choix opéré dans le règlement consistant à contraindre les agences de notation à relever la qualité des notations et prévoir des sanctions en cas de non-respect du règlement, semble plus judicieux. Ainsi, le règlement prévoit que les agences de notation «  oivent fournir tout avertissement approprié concernant les risques encourus … expliquer comment les divers développements du marché peuvent faire évoluer la notation de crédit » et qu’en conséquence l’agence peut être tenue responsable en cas de non-respect de ces dispositions.

Vraag 1

Tijdens de analyse van de oorzaken van de financiële en economische crisis werden onder meer de ratingbureaus met de vinger gewezen. Zo zouden zij ratings hebben toegekend die niet in overeenstemming waren met de risico’s van complexe gestructureerde producten en hebben zij de wijzigende marktomstandigheden niet snel genoeg vertaald in aangepaste ratings. Daarnaast werd er gewezen op de problematiek inzake belangenconflicten tussen ratingbureaus en emittenten en op het gebrek aan transparantie, onder meer inzake de gebruikte ratingmethodologie. Ook de oligopolistische structuur van de markt van ratingbureaus wordt als een probleem ervaren.

De verordening (EG) Nr. 1060/2009 van het Europees parlement en de raad van 16 september 2009 inzake ratingbureaus (de verordening) probeert aan deze bekommernissen tegemoet te komen door een systeem van registratie en toezicht op ratingbureaus in te voeren. Dit moet ervoor zorgen dat de ratings, die gebruikt worden in de gemeenschap voor reglementaire doeleinden, onafhankelijk, objectief en van de hoogst mogelijke kwaliteit zijn.

De aanvraag voor de erkenning van ratingbureaus wordt ingediend bij het Committee of European Securities Supervisors (CESR), die het dossier aan de nationale markttoezichthouders bezorgd. Binnen een “college van toezichthouders”, onder coördinatie van de “home toezichthouder”, wordt de erkenningsaanvraag behandeld. Een centrale rol in het proces is daarbij weggelegd voor CESR dat moet zorgen voor eenvormige aanpak door de bevoegde autoriteiten. CESR zal daarvoor de nodige richtsnoeren publiceren.

Het ziet ernaar uit dat de rol van CESR, dat in het kader van de nieuwe Europese toezichtsarchitectuur zal omgevormd worden in de European Securities and Markets Authority (ESMA), in de toekomst nog versterkt zal worden. ECOFIN heeft op haar vergadering van 2 december 2009 een principieel akkoord bereikt over een voorstel, waarin bepaald wordt dat ESMA exclusieve toezichtsbevoegdheden zal hebben over de ratingbureaus.

De verordening heeft rechtstreekse werking en zorgt op die wijze voor een zo consistent mogelijke aanpak van de registratie en het toezicht op de ratingbureaus in de gemeenschap. Uiterlijk op 7 juni 2010 dient België een bevoegde autoriteit aan te duiden voor de toepassing van de Verordening.

Vragen 2 en 5

Belgische financiële instellingen gebruiken ratingbureaus bijvoorbeeld bij de berekening en de beoordeling van hun kapitaaltoereikendheid in het kader van de Basel 2 – reglementering. Deze ratings zullen voortaan dus afkomstig zijn van ratingbureaus, die geregistreerd zijn in de gemeenschap en aan permanent toezicht onderhevig zijn. De financiële instellingen zullen als gevolg van de Verordening een beroep kunnen doen op meer betrouwbare ratings.

Het gebruik van ratings afkomstig van in de gemeenschap geregistreerde ratingbureaus ontslaat de Belgische financiële instellingen evenwel niet van hun verantwoordelijkheden om in het kader van een gepast risicobeheer hun eigen due diligence en beoordeling te doen van de verschillende risico's, die ze lopen.

Een noodzakelijke verduidelijking is evenwel dat de verordening niet verbiedt dat financiële instellingen producten aanbieden zonder een rating of met een rating, die afkomstig is van een niet in de gemeenschap geregistreerd ratingbureau. Indien een rating werd toegekend aan effecten, waarvoor een prospectus wordt goedgekeurd, dient in het prospectus enkel aangegeven te worden of deze rating afkomstig is van een in de gemeenschap geregistreerd ratingbureau.

Vraag 3

Wat het gebruik van de externe ratings door de federale regering kan ik melden dat de Thesaurie ratings gebruikt in het kader van het beheer van het kredietrisico van haar tegenpartijen. Zo dient om te worden aanvaard als tegenpartij, een kredietinstelling minimaal een “A”- rating te hebben, hetgeen in de Moody’s classificatie overeenstemt met een waarschijnlijkheid op faling van 0,02 %.. In de praktijk hebben de overgrote meerderheid van de tegenpartijen een rating “AA”).

Daarenboven berekent de Thesaurie voor elke tegenpartij een kredietlimiet die afhankelijk is van de rating, maar ook van het niveau van eigen vermogen van de betrokken instelling.

Vraag 4

De mogelijke invoering van een procedure in kortgeding om “foutieve ratings” aan te vechten is wellicht niet de meest aangewezen manier om tot het gewenste resultaat te bekomen.

Vandaag de dag is het evident om te stellen dat vele ratings toegekend aan “subprime”-leningen verkeerd waren en dat de ratings van vele complexe producten gebaseerd waren op ontoereikende informatie over het risicoprofiel. Het lijkt echter bijzonder moeilijk, zo niet onmogelijk om ex ante een algemene definitie te geven van wat als een “foutieve rating” wordt beschouwd. Het loutere feit dat ratings achteraf dienen herzien te worden is op zich uiteraard geen reden om deze als “foutief” te kwalificeren. Dus behoudens in geval van fraude of bedrieglijk achterhouden van informatie, lijkt het definiëren van wat een “foutieve rating” is onmogelijk.

Meer aangewezen lijkt de keuze die in de verordening werd gezet om ratingbureaus ertoe te dwingen de kwaliteit van de ratings te verbeteren en sancties te voorzien bij niet-naleving van de Verordening. Zo voorziet de verordening dat ratingbureaus “passende risicowaarschuwingen moeten geven…en uitlegt op welke wijze diverse marktontwikkelingen wijzigingen in de ratings kunnen beïnvloeden” en derhalve verantwoordelijk kan worden gehouden bij niet-naleving hiervan.