Waarnemers bij verkiezingen

>Bosnië-Herzegovina

Ter uitvoering van de akkoorden van Dayton werden er op 14 september 1996 in Bosnië-Herzegovina verkiezingen gehouden. Deze vormden de eerste stap naar de oprichting van gemeenschappelijke politieke structuren voor de drie bevolkingsgroepen waaruit Bosnië-Herzegovina bestaat en voor de twee autonome gebieden, te weten de republiek Srpska en de federatie Bosnië-Herzegovina.

Het relaas van senator Magdeleine Willame-Boonen (PSC) illustreert de taak van een waarnemer bij verkiezingen in het buitenland

De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) heeft een groep waarnemers ter plaatse gezonden om toe te zien op het regelmatige verloop van de verkiezingen. Van deze zending maakten zes Belgische parlementsleden deel uit, onder wie Magdeleine Willame-Boonen, voorzitster van de PSC-fractie in de Senaat.

Na een dag voorbereiding in Wenen zijn ongeveer duizend waarnemers van de OVSE, niet alleen parlementsleden maar ook jonge vorsers in buitenlandse politiek, tussen 3 uur 's ochtends en de middag aan boord gegaan van C130-toestellen met bestemming Sarajevo.

In Sarajevo was het bitter koud. De hele middag hebben zij in de aan flarden geschoten luchthavengebouwen gewacht op helikopters van de Verenigde Naties die hen naar hun waarnemingsgebied zouden brengen. Geen enkele autobuschauffeur was immers bereid gevonden hen door de moslimzone van Sarajevo op Servisch grondgebied te loodsen.

Senator Willame-Boonen werd door een helikopter naar een voetbalveld gebracht in het bergdorpje Sokolac op 46 km van Sarajevo. Daar heeft ze contact opgenomen met haar team dat bestond uit een Italiaanse waarnemer, een Servische chauffeur en een tolk Servisch-Engels. Logies vonden ze bij de inwoners. Gedurende vier dagen reden ze met een gammel autootje rond in de bergachtige zone tussen Sokolac en Pale. Hoewel het gebied volledig Servisch is, heeft de groep nooit de indruk gehad dat er gevaar dreigde, behalve in Pale. Ondanks de taalbarrière verliepen de contacten met de plaatselijke bevolking bijzonder hartelijk.

Op de verkiezingsdag zelf heeft het team vanaf 5 uur in de ochtend de kiesbureaus ingericht en vervolgens toegezien op het verloop van de kiesverrichtingen in een tiental bureaus verspreid over verschillende dorpen.

Een aantal kiesbureaus stonden opgesteld in de keuken van particulieren, waar taarten de waarnemers uitnodigend opwachtten. Overal werden zij uiterst vriendelijk onthaald. Het ambulante toezicht ging voort tot 19 uur. In Pale leek er meer spanning in de lucht te hangen, maar het Amerikaanse leger zorgde voor een degelijke bewaking en zo verliep de dag uiteindelijk zonder belangrijke incidenten.

Senator Willame-Boonen gaat ervan uit dat de verkiezingen in het algemeen geldig zijn verlopen, ook al werden er her en der onregelmatigheden vastgesteld. De kiesbureaus werden, zoals in de democratische landen, ingericht met een voorzitter en een aantal bijzitters. Voor de waarnemers twee dagen later door de C130 werden opgepikt in Sarajevo, moesten ze eerst nog een heleboel formulieren invullen voor de OVSE.

Mevrouw Willame-Boonen betreurt dat de OVSE deze wachttijd niet te baat heeft genomen om de waarnemers te debriefen. Het is immers normaal dat men, na zo'n zending, ook wil weten welke resultaten die bereikt heeft.

Met een dergelijke zending kan men geen volwaardige controle uitvoeren, maar eerder psychische druk uitoefenen op de organisatoren. Ongetwijfeld zouden er heel wat ernstiger misbruiken zijn geweest zonder waarnemers. Daar komt nog bij dat de plaatselijke bevolkingsgroepen zich zeer in het centrum van de belangstelling weten wanneer het buitenland aandacht voor hen heeft.

Tijdens zo'n zending wordt men zich bewust van de onschatbare waarde die onze democratie heeft. In ons land beschouwt men de verkiezingen veeleer als een last, maar elders heeft men moeten vechten om ze te kunnen houden.

>Algerije

In Algerije woedt de terreur. Het GIA voert zijn heilige oorlog en beroept zich op de islam om slachtingen aan te richten. Leger en politie laten blijkbaar begaan. Het Westen protesteert.

Jan Loones (VU - rechtop in het midden) in een kiesbureau

Senator Jan Loones (VU) kijkt geschokt toe. Sinds zijn waarnemingsopdracht bij de parlementsverkiezingen van 5 juni 1997 draagt hij Algerije een warm hart toe. Samen met de meeste Algerijnen hoopte hij dat de parlementaire discussie in de plaats zou treden van het terrorisme. Met hem hadden wij een gesprek over zijn opdracht en over Algerije.

> Hoe wordt een Belgisch senator verkiezingswaarnemer in Algerije?

Jan Loones: Toen ik hoorde dat de Verenigde Naties aan de Senaat waarnemers vroegen voor de Algerijnse parlementsverkiezingen, heb ik mij onmiddellijk kandidaat gesteld. Ik vond het een unieke gelegenheid om een land grondig te leren kennen. In verkiezingsperiodes verlopen politieke contacten doorgaans veel gemakkelijker. Als nationalist vind ik het bovendien interessant om de verschillende staatkundige systemen met elkaar te vergelijken.

> Waarom vraagt een land verkiezingswaarnemers op zijn grondgebied?

Jan Loones: Meestal gaat het erom goodwill te kweken. Landen die waarnemers vragen, zitten dikwijls in een overgangsfase. Nadat de Algerijnen in 1995 een president hadden verkozen, wilden zij met vrije parlementaire verkiezingen bewijzen dat zij op weg waren naar democratie en vrede. Algerije wilde het Westen ook duidelijk maken waarom het FIS niet aan de verkiezingen mocht deelnemen en waarom de nieuwe grondwet godsdienst en politiek strikt gescheiden wilde houden.

In die zin is de uitslag van de verkiezingen of de vraag of ze wel "fair and free" verlopen zijn, niet de belangrijkste. Belangrijk is dat er verkiezingen zijn, omdat zij een breekpunt vormen tussen wat voorbij is en wat komen moet. Dat was zo in Algerije, maar ook in Zuid-Afrika en in Mozambique, waar ik ook waarnemer was.

> Wat moesten de waarnemers in Algerije doen?

Jan Loones: De waarnemers worden in groepjes naar de verschillende provincies van het land gestuurd. Ik ging naar Tipasa, een kustprovincie op 100 km van Algiers. Wij hadden talrijke contacten met politieke partijen en gingen na of de verkiezingscampagne correct verliep.

Op de verkiezingsdag zelf controleerden wij de kiesverrichtingen: stembiljetten, geheim van de stemming en stemprocedure.

We rapporteerden daarover bij de VN-coördinator die een algemeen verslag opstelde.

Onze voornaamste kritiek was dat niet alle partijen tijdens de verkiezingscampagne in de media aan bod kwamen. Vooral de RND, de partij van president Zéroual, werd sterk bevoordeeld. De organisatie van de kiesverrichtingen daarentegen was voorbeeldig te noemen.

> De verkiezingen maakten geen einde aan het terrorisme.

Jan Loones: Neen, de jongste ontwikkelingen hebben mij ontgoocheld en geschokt. De hoop bestond dat de islamitische partijen die aan de verkiezingen deelnamen, de FIS-aanhangers in zekere zin zouden legitimeren en dat de discussie in het parlement kon worden gevoerd. Een samenspel van politieke, sociale en economische factoren heeft dat verhinderd.

Opmerkingen voor de webmaster